1. Pierwsze badania sondażowe w Polsce
Pierwszy sondaż przeprowadzono w Polsce w 1956r. przez prof. Nowaka wśród studentów. Wyniki zostały opublikowane w 1991r. Początkowo badania opłacało państwo i oczekiwało konkretnych wyników. Instytucje do badań to Ośrodek Badania Opinii Publicznej oraz Badań Prasoznawczych, a także Centrum Badań Opinii Publicznej. Przed 89 rokiem samodzielność ich była hamowana przez rządy komunistyczne później przez właścicieli i sponsorów.
2. Instytucje badania opinii publicznej w Polsce
– Ośrodek Badania Opinii Publicznej
– Ośrodek Badań Prasoznawczych w Krakowie
– Centrum Badania Opinii Społecznej
3. Ograniczenia w prowadzeniu badań sondażowych w PRL i obecnie
Do 1989 roku ograniczenia wypływały ze strony rządu komunistycznego, obecnie ze strony sponsorów i właścicieli.
4. Co to jest sondaż socjologiczny ?
Szczególny sposób badania opinii, postaw, wartości i aspiracji przy pomocy wywiadów z konkretnymi ludźmi, które oparte są o przygotowane wcześniej kwestionariusze. Prowadzony jest z uwzględnieniem zasad postępowania dzięki czemu możliwe jest uzyskanie wiarygodnych informacji.
Jest on jedną z metod badań socjologicznych polega na stawianiu pytań tak by najlepiej docierały do zjawisk społecznych.
5. Jakie należy podjąć przygotowania przed rozpoczęciem badań empirycznych?
Należy sformułować problem badawczy, wysunąć hipotezy, przygotować narzędzia badawcze, zrobić dobór próby, przeprowadzić badania pilotażowe, po czym przystąpić do badań empirycznych.
6. Co to jest próba reprezentacyjna?
Jeśli badania dotyczą wielkiej społeczności to w badaniach nie uczestniczą wszyscy, a jedynie przedstawiciele zbiorowości, którzy znaleźli się w tzw. Próbie reprezentacyjnej. Powinna być ona identyczna pod względem struktury z całą społecznością i stanowić statystyczną reprezentację całości.
7. Sposoby doboru reprezentacji
Dobór jest losowy zgodny z zasadą, że wszyscy mają jednakowe szanse do wzięcia udziału w próbie. Istnieją szczególne sposoby doboru reprezentacji:
– wybór z listy ( co setny, co tysięczny itd. )
– wybór stratyfikowany ( uwzględnia kategorie społeczne np. renciści )
– wybór proporcjonalny ( szczególne traktowanie ze względu na wiek, płeć czy wykształcenie )
– wybór terytorialny ( miasta, ulice dzielnice )
8. Wywiad kwestionariuszowy a ankieta.
Kwestionariusz wywiadu jest to zbiór pytań tak opracowanych, iż wymaga od osoby prowadzącej własnej inicjatywy, ma on tak przystosować brzmienie i kolejność pytań by pasowały do warunków rozmowy, cech rozmówcy i treści uzyskanych poprzednio odpowiedzi.
Kwestionariusz ankietowy jest to zbiór pytań opracowanych w taki sposób aby ich treść nie wymagała dodatkowych komentarzy, a samo brzmienie wystarczało do otrzymania właściwej odpowiedzi.
9. Zmienne zależne i niezależne
W badaniach występuje szereg zmiennych, które dzielimy na dwa rodzaje:
– zależne ( ulegają zmianie pod wpływem innych ) np. poziom życia
– niezależne ( nie zmieniają się pod wpływem innych zmiennych ) np. płeć
10. Zachowania ankietera
Ankieterzy powinni być bezstronni, wyglądać schludnie, budzić zaufanie i sympatię.
Prowadzi on rozmowę z respondentem na podstawie kwestionariusza wywiadu lub ankiety.
11. Konstrukcja kwestionariusza
12. Język kwestionariusza
Powinien mieć logiczną wynikającą z problemu konstrukcję, język używany powinien być możliwie prosty, terminy umożliwić zrozumienie sensu wywiadu, a nawet być zgodne z jego rozumowaniem. Pytania powinny być ze sobą powiązane, zgodne ze stopniem poinformowania respondenta, ich ilość minimalna, a każde powinno odnosić się do innego zagadnienia. Pytania nie mogą budzić podejrzeń np. o dochody.
13. Rodzaje pytań
Pytania otwarte – daje nieskrępowane możliwości odpowiedzi, można je przeliczyć statystycznie po dogłębnej analizie treści odpowiedzi
Pytania półotwarte – oczekujące rozwiniętej odpowiedzi lub jednosłownej
Pytania zamknięte – oczekujące odpowiedzi tak lub nie
Pytania filtrujące i właściwe – filtrujące poprzedzają właściwe, a w zależności od odpowiedzi stawiamy właściwe lub rezygnujemy z niego
14. Kafeterie
Są to gotowe wzory pytań, wyróżniamy:
– Zamknięte – odpowiedź do wyboru
– Półotwarte – odpowiedzi do wyboru i jedna do pisania np. kto opłaca twoją szkołę? Rodzice, sam, firma, inne – kto?
– Wykluczające – nie dające możliwości innej odpowiedzi niż te podane do wyboru
– Koniunktywna – dająca możliwość wyboru więcej niż jednej odpowiedzi
15. Badania próbne
Właściwe powinny być poprzedzone próbnymi, by uwzględnić specyfikę zbiorowości, którą naprawdę chcemy badać. Specyfika ta polega na podobieństwie wykonywanej pracy, posiadanego wykształcenia, zamieszkania w miejscowości o określonej liczbie mieszkańców itp.
16. Metryczka respondenta
W każdych badania występuje w formie pytań o respondenta np. wiek, wykształcenie, płeć, liczność miejscowości w której mieszka itp.
17. Możliwość manipulowania badaczem i jego wynikami
18. Samo spełniająca się przepowiednia
Manipulowanie badaczem może być spełnione poprzez np. „mechanizm samo spełniającej się przepowiedni” ( np. informacja podana do publicznej wiadomości typu „bank upada” spowoduje, iż bank upadnie ). Wpływ na badania i wyniki mogą mieć sponsorzy, właściciele, reklama. Sondaże powinny być co jakiś czas powtarzane by były prawdziwe zmienia się bowiem tradycja, kultura i warunki życia badanych.
19. Skalowanie pytań
Polega ono na przypisywaniu poszczególnym odpowiedziom wartości liczbowych np. wg skali 3 – stopniowej lub wielostopniowej ( np. 0 pkt, 10 pkt, 15 pkt, 20 pkt itd. )
Występuje także skala wielostopniowa dwustronna ( np. 6, 3, 0, -3, -6 itp. )
20. Władza ekonomiczna a władza w ogóle
21. Władza ekonomiczna a godność człowieka
22. Klasy społeczne
Klasy to zbiory osób, które w warunkach gospodarki rynkowej posiadają podobne szanse życiowe wynikające z posiadania dóbr, sprzedaży własnej siły roboczej i z uzyskanych dochodów. O zaistnieniu klas rozstrzyga dysponowanie męskością materialną. O ich wspólnocie decydują warunki kulturowe, natężenie kontaktów społecznych, obecność duchowych przywódców.
23. Posiadanie i nieposiadanie jako kryterium wyróżniania klas
O przynależności do danej klasy może decydować męskość materialna, bez której osoba nie jest godnym konkurentem na rynku, a nawet nie jest wcale konkurentem w dążeniach do uzyskania dóbr wyżej cenionych. Dobra te rozstrzygają o tym co stanowi nasz majątek, który przechodzi ze sfery użytkowania do sfery kapitału.
24. Czy klasy społeczne są wspólnotami?
O tym decyduje:
– warunki kulturowe
– natężenie kontaktów społecznych
– obecność duchowych przywódców
– brak wyraźnych uwarunkowań wskazujących, że położenie klasowe rozstrzyga o szansach życiowych
25. Klasa w sobie i klasa dla siebie
Jeśli klasa nie jest wspólnotą a jedynie grupą wyróżnioną przez kogoś można ją określić mianem „klasy w sobie” , która może się przekształcić w „klasę w sobie”, przy odpowiednich warunkach kulturowych, gdy nastąpi natężenia konfliktów społecznych, pojawią się charyzmatyczni liderzy, a ludzie są przekonani, że ich działania realizują wytyczone cele.
26. Stany społeczne jako wspólnoty
W przeciwieństwie do klas zwykle są wspólnotami, a o podziale stanowym decyduje udział w godności, której wyrazem jest styl życia oczekiwany od każdego kto chce do stanu należeć. Czasem tworzą się w oparciu o pewne grupy zawodowe np. oficerowie, w oparciu o pochodzenie oraz czynniki ekonomiczne, np. przedsiębiorcy.
Stan kształtuje się latami a nawet pokoleniami, ich żywiołem jest ład społeczny w odróżnieniu od klas dla których żywiołem jest ład gospodarczy.
27. Typ społeczeństwa a podział na klasy lub stany
28. Klasa próżniacza
Klasa próżniacza spotykana jest od najdawniejszych czasów w różnych ustrojach i pod różnymi szerokościami geograficznymi. Zasadę wyróżniania klasy próżniaczej stanowi podział zajęć. Klasy wyższe powołane są do wykonywania zajęć szlachetnych w zależności od epoki np. prowadzenie wojen, uprawianie sportu, gromadzenie bogactwa. Klasy próżniacze powstały gdy prowadzono dużo wojen, a uczestnicy mieli prawo do łupów i pracy najemnej , a sami mogli oddać się próżnowaniu.
29. Istota wtórnej klasy próżniaczej
Z czasem obok wyodrębnionej klasy próżniaczej powstała wtórna. Tworzyli ją ludzie, którzy wykonywali zawody osobiste ( zajmowali się panem lub panią ), ubrani byli w drogie ubrania na pokaz i przypisywali sobie szlachetne cele (mecenat, fundacje, finansowanie zawodów sportowych ). Często grupy społeczne nieco upośledzone tworzyły klasy próżniacze (np. w dawnej Polsce chłopi udający szlachtę i żyjący wg „zasady zastaw się a postaw się” ).
30. Klasy próżniacze dziś
Dziś klasy próżniacze tworzą ludzie zapobiegliwi i zaradni w zdobywaniu pieniędzy i obrocie nimi.
31. Różne pojmowania warstwy społecznej
– to zbiór ludzi podobny do klas ale nie odpowiadający w pełni modelowi klasy, grupuje ludzi, którzy pełnili funkcje służebne – jedna z najważniejszych klas danego społeczeństwa
– warstwę społeczną tworzą osoby czynne poza sferą produkcji, świadczą usługi niematerialne np. wykładowcy, lekarze, psycholodzy
– warstwy tworzą ludzie, którzy nie są czynni zawodowo a stanowią zbiór ludzi np. studenci, bezrobotni, emeryci, o tym samym położeniu społecznym
– pod rozumieniem warstwy rozumie się część klasy wyróżnianą z uwagi na posiadane kwalifikacje lub wysokość dochodów
– współcześnie za warstwy postrzega się ludzi spełniających następujące kryteria łącznie:
– uzyskiwane dochody
– posiadanie
– wykształcenie
– styl życia
– miejsce zamieszkania
– udział w określonych kręgach towarzyskich
– szacunek społeczny
32. Stratyfikacja społeczna
Jest to sposób postrzegania społeczeństwa wg pewnej piramidy. O jej zaistnieniu decydują kryteria: dochody, posiadanie, wykształcenie, styl życia, miejsce zamieszkania, udział w kręgach towarzyskich, szacunek społeczny. Wyróżniamy następujący podział:
– I wyższa – wyższa WW
– II wyższa – niższa WN
średnia – wyższa ŚW
średnia – niższa ŚN
– III niższa – wyższa NW
niższa – niższa NN
Ruchliwość społeczna pionowa występuje przy przechodzeniu z warstwy niższej do wyższej , a pozioma z warstwy do warstwy bez zmiany pozycji.
33. Klasa średnia
Stanowi podstawę demokratycznego ładu i rękojmię jego stabilności. Im liczniejsza jaest ta klasa tym większe są oczekiwania, iż nastąpi ewolucyjność przemysłu i ciągły wzrost społeczeństwa. Klasę tę tworzą ci, którzy prowadzą działalność gospodarczą, zatrudniają określone osoby do pracy. Podmioty te nie korzystają z pomocy społecznej, starają się zadośćuczynić wymogom rynku.
34. Podział społeczeństwa w czasach stalinowskich, lat 60 – 90- tych.
Lata 60 – 70 –te:
– klasa robotnicza
– klasa chłopska
– drobnomieszczaństwo
– drobni kapitaliści w mieście i na wsi
Lata 80 – te:
– klasy i warstwy pracowniczo – twórcze
– klasy prywatno – własnościowe
– klasy pośrednie
– klasy i warstwy mieszano – dochodowe
– warstwy dyspozycyjne
– warstwy socjalne
– warstwy patologiczne
Lata 90 – te:
– elity polityczne
– warstwa zetatyzowanej inteligencji
– warstwy wolnozawodowe
– warstwy duchowne
– warstwy bezrobotne i edukowane
– klasa robotników sektora prywatnego
– klasa chłopska
– klasa średnia
35. Kreowanie klas i warstw w socjalizmie i kapitalizmie
W miarę upływu czasu i kształtowania się ustrojów oraz społeczeństw klasy i warstwy ulegały zmianom zarówno w ilości ich samych jak i ich liczebności. Powstały nowe elementy jak: elity polityczne, warstwy zetatyzowanej inteligencji i urzędników, warstwy wolnozawodowe, duchowne.
Zmieniła się ilość warstwy bezrobotnej ( zwiększyła się ), edukowanej ( zwiększyła się ), klasy robotników sektora państwowego ( zmalała ), robotników sektora państwowego (wzrosła ).
36. Od czego zależy kształtowanie się struktury społecznej we współczesnej Polsce.
O zmianie układu klasowego rozstrzyga gra rynkowa. Wolny rynek ulega pohamowaniu przez wydawanie ustaw, rozporządzeń, które blokują przedsiębiorczość i utrudniają prowadzenie samodzielnej działalności gospodarczej nowym podmiotom.
37. Szanse polskiej klasy średniej
Wizja optymistyczna:
– będzie zyskiwała na znaczeniu klasa średnia i wolnozawodowcy, a gospodarka upodobni się do krajów Unii Europejskiej
Wizja pesymistyczna:
– na liczebności zyskają klasy bezrobotne, socjalne i patologiczne, a gospodarka upodobni się do systemów krajów ameryki łacińskiej
38. Techniczne, demograficzne, cywilizacyjne i społeczne powstanie socjologii
Techniczne:
– zmiana społeczeństwa w skutek przemian XIX w kiedy o potędze świadczył miernik postępu, a postęp był ogromny.
Demograficzne:
– powstanie wielkich miast, zgrupowanie ludzi w coraz większych ilościach (od 1800 r. do 1900r. ilość ludzi podwoiła się )
Cywilizacyjne:
– powszechny obowiązek szkolny
– wprowadzenie obowiązkowej służby wojskowej
– powstanie mody
– powstanie opinii publicznej
– telegraf
Społeczne:
– skala niepokojów społecznych
– okres ciągłych powstań, rewolucji, buntów, przewrotów
39. Podobieństwa między wczesnokapitalistycznym społeczeństwem XIX w a społeczeństwem polskim po 1989r.
Zarówno w XIX w jak i w Polsce po 1989 roku w momencie istotnych zmian ustrojowych zadawano sobie pytanie „Czy jest tak, że każdy kolejny ustrój, każdy nowy porządek społeczny oznacza poprawę warunków życia społecznego?” Wynikało to z faktu, że ludzie uczestniczący w obalaniu zarówno feudalizmu w XIX w jak i komunizmu w Polsce, zetknęli się i doświadczyli gorszych warunków w ustroju o który sami zabiegali. Wynika to z faktu, że każdy ustrój ma fazę wstępną, rozkwitu i schyłku. Zmiana systemu oznacza zawsze zmiany w sposobie zatrudnienia, ograniczeń i wykonywania pracy i likwidacji niektórych dziedzin gospodarki.
40. Społeczne konsekwencje wprowadzenia nowych technik i technologii.
O potędze społeczeństwa decyduje tzw. miernik postępu. Jeśli postęp jest tak ogromny jaki nastąpił w XIX w to ma to swoje konsekwencje w kształtowaniu się społeczeństw.
– Wzrosła ilość ludności ( wciągu stu lat wzrosła z 900 mln. do 1 mld 600 mln. a wcześniej od 1000 roku do 1600 wzrosła z 280 mln. do 480 mln. ).
– Powstały wielkie miasta a ludność musiał nauczyć się życia w nowych warunkach i społecznościach
– Wprowadzono obowiązek edukacji i służby wojskowej, powstała moda i opinia publiczna
– Wzrosła skala niepokojów społecznych ( powstań, rewolucji itp. )
41. Dlaczego w dziejach ludzie często blokują przez siebie wywołane przemiany społeczno – ekonomiczne
Wynika to z faktu, iż zmiany te oznaczają dla nich zmiany w sposobach zatrudnienia, wykonywania pracy, likwidacji niektórych dziedzin gospodarki, warunków życia, kultury itp. Często bywało tak w dziejach ludzkości, że przemiany te były blokowane przez rządy, które chciały utrzymać społeczeństwa w „ciemnocie” gdyż są one wtedy łatwiejsze do kierowania.
42. Socjologia w XIX w
Pierwsi socjologowie zajmowali się warunkami życia, typami zbiorowości, ich kulturą i organizacją. Wszystkie poruszane przez nich kwestie były przedstawiane w ramach tworzonej przez siebie teorii społecznej, która zwykle nie była istotą sprawy, a procesy społeczne przekraczały jej możliwości. Dopiero na przełomie XIX i XX wieku zaczęli podchodzić do badań analitycznie.
43. Kierunki analityczne w socjologii
Przedmiotem wiedzy powinny być zachowania i działania ludzi, należy badać procesy, czynności i stosunki. Teoria dotyczy działań i zachowań społecznych a nie samego społeczeństwa. Rozbieżności w kierunkach analitycznych pojawiają się w punkcie – jak pojmować człowieka i kim on jest.
44. Socjologiczne koncepcje człowieka
I Abstrakcjonistyczna
– odrzuca w człowieku jego biologiczne i psychiczne cechy i traktuje go jako podmiot działań i zachowań.
II Naturalistyczna
– mówi, że człowiek to przedstawiciel gatunku, biologiczne indywiduum rozwijające się, które reaguje na bodźce jak zwierzę czy roślina, jest istotą biologiczną i fizykalistyczną
III Humanistyczna
– człowiek jest twórcą i realizatorem świata, jego zachowanie należy rozpatrywać w kategoriach wartości, a czynności jego posiadają treść znaczeniową
45. Nomizmalizm a realizm w socjologii
Nominalizm głosi, że realnie istnieją tylko jednostki i ich wielość, zbiory jednostek mają właściwości tylko takie, które przysługują im jako zbiorom tzn. rozproszenie, wielość, struktura, zbiory te istnieją tylko w wyobraźni.
Realizm głosi natomiast, że realnie istnieją tylko pewne całości społeczne jak naród, plemię, rasa i ród.
46. Socjologia między naukami humanistycznymi a ścisłymi
Literatura dowodzi, że w pracach naukowych ścisłych 60 – 70% cytatów pochodzi z 5 –ciu ostatnich lat, w pracach humanistycznych odsetek ten wynosi 10 – 20%, w pracach socjologicznych i nauk społecznych odsetek ten wynosi 30 – 50%.
47. Tezy o zapóźnieniu socjologii
a) z punktu widzenia metod naukowych i nauk ścisłych
b) z punktu widzenia praktycznych wymagań
Zarzut o zapóźnieniu socjologii względem innych nauk jest rozpatrywany z perspektywy wymogów metod naukowych i nauk ścisłych. Wysunięto następujące zarzuty:
– wieloznaczność terminów stosowanych w socjologii
– brak tez ogólnych, prawdziwych i wykraczających poza zdrowy rozsądek
– kontrast pomiędzy zdolnością do przewidywań, a łatwością wyjaśnień teoretycznych post factum
– bark ostrych granic między socjologią a publicystyką
– brak stosowania rezultatów dociekań socjologicznych
– bezradność wobec katastrof spowodowanych przez konflikty społeczne
48. Socjologia kwalifikowana a kwantytatywna
Kwantyfikowana bada społeczeństwo na gruncie refleksji poznawczej obejmującej szereg dyscyplin i znajomość kultury, prowadzi badania własne, obserwacje, wywiady z nielicznymi ludźmi.
Kwantytatywna preferuje masowe badania i opracowywania statystyczne.
Twórcy socjologii
August Comte francuski filozof, który jako pierwszy wprowadził w 1838 r. słowo socjologia. Koncentrował się na dwóch aspektach życia :
– porządku i stabilizacji, które nazwał statyką społeczną
– zmianach społecznych określanych mianem dynamiki społecznej
Sprzymierzeńcem stabilizacji jest cnota społeczeństwa, a zmian ewolucja.
Herbert Spencer usiłował wyjaśnić zmiany społeczne porównując społeczeństwo do organizmu ludzkiego. Wskazywał na podobieństwo zależności pomiędzy częściami organizmu a społeczeństwem. Szczególnym jego zainteresowaniem cieszyło się ewolucjonistyczne przetrwanie najlepiej przystosowanych. Wyróżnił trzy fazy i trzy rodzaje ewolucji : nieorganiczną, organiczną i ponadorganiczną. Prawa tych faz są takie same ale nie mogą być zredukowane do faz niższych.
Emilie Durkheim interesował się szczególnie tym co spaja społeczeństwo. Badał znaczenie funkcji różnych elementów w życiu dla zachowania spójności społeczeństwa. Ludzie łączyli się ze względu na podobieństwa co określał mianem solidarności mechanicznej, oraz ze względu na to, że stają się sobie niezbędni i od siebie zależni co nazwał solidarnością organiczną.
Max Weber interesowały go wartości, przekonania, zamiary i postawy, które kierują naszym zachowaniem. Postulował socjologię wolną od wartościowania i uprzedzeń. Stworzył typ idealny czyli taki, który uchwyci najistotniejsze elementy świata rzeczywistego. Jego badania wywarły olbrzymi wpływ na współczesną socjologię, przyczynił się do rozwoju wiedzy i metodologii socjologicznej.
