W roku upadku Cesarstwa Rzymskiego, czyli mniej więcej w połowie piątego wieku w Europie zostaje zapoczątkowana nowa epoka – Średniowiecze. Dała ona światu dwa style w sztuce, liczne postępy w szkolnictwie, między innymi uniwersytety oraz u schyłku epoki – wynalazek druku. To także w średniowieczu po raz pierwszy zaczęła rozwijać się literatura w językach narodowych. Jednak czy rzeczywiście była to tak wszechstronna epoka o wielu nurtach filozoficznych?
W rzeczywistości było jednak nieco inaczej. W średniowieczu obowiązywały trzy wzorce do naśladowania. Wszystkie inne postawy były dla ludzi ówczesnych godne potępienia. Jeżeli jednak dłużej zastanowimy się nad owymi ideałami zauważymy, iż wszystkie są ze sobą w pewien sposób powiązane. Są one także głównym źródłem inspiracji średniowiecznych pisarzy.
Średniowiecznym ideałem władcy był przede wszystkim człowiek szlachetny, uczciwy, cieszący się dobrą sławą, ale jednocześnie waleczny i mężny. Opisy takich właśnie władców spotykamy głównie w średniowieczu. W tej dziedzinie ważną rolę odegrał Gall Anonim, opisując w swoich kronikach wspaniałych władców Polski. Jego inspiracją okazał się jednak głównie Bolesława Chrobrego, który według kronikarza posiada wszystkie cechy odpowiadające idealnemu władcy.
W swoim dziele Gall często wychwala i uwypukla władcze cechy króla jednocześnie podając jego odwagę i mężność jako wzór do naśladowania dla rycerstwa. „(…) Jeżeli ktoś stara się dorównać chlubnym imieniem Bolesławowi, niech pracuje nad tym, by swoje życie upodobnić do jego chwalebnego żywota. Wtedy będzie zasługiwała na pochwałę dzielność czynów rycerskich, gdy życie rycerza przyozdobi się chwalebnymi obyczajami. Taką to była pamiętna sława wielkiego Bolesława, i taką cnotę należy głosić [ku] pamięci potomnych [jako wzór] do naśladowania(…)” – właśnie w taki sposób Gall opisywał Bolesława jednocześnie zachęcając do utrzymywania rycerskiej postawy, jak i ukazując go jako niedościgniony wzór.
Następnym średniowiecznym ideałem jest ideał rycerza „nie pohańbionego w pieśni”. Jego głównymi cechami były odwaga, waleczność, szlachetność wobec kobiet, gotowość oddania własnego życia za ojczyznę i przede wszystkim chrześcijanizm. W średniowiecznej literaturze odnajdujemy bardzo wiele przykładów takich właśnie prawych i szlachetnych rycerzy. Myślę jednak, iż na szczególną uwagę zasługuje tutaj Roland. Jest on głównym bohaterem „Pieśni o Rolandzie” , która opisuje jego honorową walkę i śmierć. Roland poprzez swoją szlachetność w walce z Saracenami oraz oddanie ojczyźnie aż do swoich ostatnich chwil staje się średniowiecznym ideałem idealnego rycerza.
Trzecim średniowiecznym wzorem do naśladowania, niemniej ważnym niż poprzednie była typowa dla średniowiecza postawa ascety, czyli duchownego, który poświęca swe życie na umartwianie się. W średniowieczu wierzono, iż życie jest jedynie stanem przejściowym w drodze do duchownego raju, który spotka po śmierci jedyniewybranych. Stąd wzięła się asceza, która polegała na wyrzeczeniu się bogactw, zrezygnowaniu z uciech, dobrowolnym szukaniu poniżeń, niezwykłej skromności oraz umartwianiu ciała, które jedynie przeszkadzało w dążeniu do zaspokojenia duchowego, poprzez czuwanie, głód, chłód i mróz. Moim zdaniem doskonałym przykładem średniowiecznego ascety jest święty Aleksy, który pomimo możliwości życia z piękną królewną w bogactwie, wybrał ciągłe umartwianie się w samotności i wieczną miłość do Boga.
Podsumowując powyższe postawy, w każdej z nich cechami najważniejszymi było całkowite oddaniu Bogu, którego można uznać za główne zagadnienie Średniowiecza lub całkowite oddanie się duchowi honorowej walki ku czci swojej ojczyzny. Myślę, iż pomimo tak wielu zmian, które zaszły w tej epoce, na podstawie przedstawionych argumentów Średniowiecze możemy z całą pewnością nazwać epoką krzyża i miecza.
