Środki stylistyczne:
Fonetyczne (brzmieniowe)
– Onomatopeja(wyraz dźwiękonaśladowczy, np. puk, puk,
– instrumentacja głoskowa (eufonia) – celowe powtarzanie tych samych głosek w bliskim sąsiedztwie
– Rymy:
1 ? parzyste ? dwa kolejne wersy mają ten sam rym (aabb)
? przeplatane (krzyżowe) ? rymy występują naprzemiennie (abab)
? okalające ? identyczne rymy na początku i końcu zwrotki (abba)
2 ? gramatyczne ? takie same końcówki gramatyczne wyrazów, np. „różami ? dziewczynami”
? niegramatyczne ? wyrazy różniące się formą gramatyczną, jak „cały ? chwały”
3 ? dokładne (pełne, ścisłe) ? cechują się zupełną identycznością głoskową (dopuszczalne są jedynie niewielkie odchylenia)
? niedokładne (przybliżone) ? oparte na powtarzalności tylko niektórych głosek, jak asonanse (podobieństwo samogłosek, Np. „powróz ? gotów”) oraz konsonanse (podobieństwo spółgłosek, Np. „gong ? gang”
4 ? końcowe ? w zakończeniu wersu
? wewnętrzne-występują w środku wersu, najczęściej w tekstach średniowiecznych
5 ? banalne ? tzw. „częstochowskie”, zbyt często używane, np. „dal ? żal”
Fleksyjne (Słowotwórcze) ?
– Zrosty- wyraz powstały przez połączenie elementów struktury składniowej w jedną całość, np. wniebowzięty
< [w niebo] wzięty, zmartwychwstanie < [z martwych] wstanie
– Złożenia- wyraz, który powstał poprzez połączenie co najmniej dwóch rdzeni, np. list-o-nosz, język-o-
znawstwo, biał-o-czerwony
– Neologizm (Wyraz nowoutworzony)- znak językowy tworzony najczęściej z potrzeby nazwania rzeczy lub
zjawisk dotąd niewystępujących w rzeczywistości danego języka.
Leksykalne (Słownikowe) ?
– Synonimy- wyraz o bliskim znaczeniu
– Homonimy(wyrazy o identycznym brzmieniu a o innym znaczeniu),
– Archaizmy(wyrazy które wyszły z użycia),
– Frazeologizmy- połączenie wyrazów, które razem mają inne znaczenie niż osobno
– Dialektyzm, wyraz, zwrot, wyrażenie, forma gramat. pochodząca z określonego dialektu, użyta jako świadomy środek stylizacji gwarowej
– Żargon, argot, slang, język specjalny, właściwy grupie ludzi jakiegoś środowiska lub zawodu (np. żargon górników, żołnierzy, studentów)
Semantyczne (znaczeniowe)
– epitet – wyrazy określające, które podkreślają bądź uwydatniają jakąś charakterystyczną cechę opisywanego przedmiotu, osoby, zjawiska czy stanu. Najczęściej występują w formie przymiotników, lecz epitetem może być także rzeczownik czy imiesłów.
– Porównanie ? zestawia się ze sobą dwa zjawiska, z których jedno służy określaniu drugiego za pomocą łączników : jak, niby, jakby, niż, np.: ?Idzie zmierzch jak tłumy cieni?
?Głupi jak but?.,
– Peryfraza(omówienie)- polega na zastąpieniu danego wyrazu przez szereg innych o podobnym znaczeniu,
np.: ?z chińskich ziół ciągnione treści? ? herbata ?stambulskie gorycze? ? tytoń
– Symbol(symbolizm)- odpowiednik pojęcia postrzegany zmysłowo. Symbole są pewnymi znakami umownymi, które w różnych kulturach mogą miećróżne znaczenia. Np. symbolami władzy królewskiej w tradycji europejskiej są jabłko, berło, korona, włócznia
– Alegoria(jest to kojarzenie zwierząt z ludźmi),
– oksymorony – zestawienia wyrazów sprzecznych znaczeniowo, wykluczających się, np. zgodne spory, suchego przestwór oceanu, pewność niepewna, zimne ognie, bywalec niebytu, nieistniejące istnienie.
– Animizacja (ożywienie) – nadawanie przedmiotom lub zjawiskom cech charakterystycznych dla świata żywych
– personifikacja (uosobienie) ? polega na przypisywaniu rzeczom martwym tylko cech człowieka; przedmioty, zjawiska, rośliny oraz zwierzęta mogą zachowywać się, odczuwać
i wykonywać rozmaite czynności właściwe ludziom, np.: ?skowronek zapłakał?
?słońce myślało?
– eufemizm – wyraz bardziej ogólny, stosowany w celu złagodzenia treści wypowiedzi, zwłaszcza wtedy, gdy trzeba uniknąć słów bądź określeń drażliwych, nieprzyzwoitych, wulgaryzmów słowami mniej dosadnymi, delikatniejszymi, np. „mijasz się z prawdą” zamiast „łamiesz, „zaglądać do kieliszka” zamiast pić alkohol, „odszedł”, „zasnął”, „przeniósł się na łono Abrahama” zamiast umarł, „ona nie jest zbyt dobrą aktorką” zamiast ona jest złą aktorką
– paradoksy – zaskakujące sformułowanie, zawierające treść sprzeczną wewnętrznie, sprzeczną z powszechnymi poglądami
„Nie żyjąc, jako ogień w sobie czuję?” (J.A. Morsztyn, „Cuda miłości”)
„Cokolwiek stracisz, tym się zbogacisz” (L. Staff, „Jest czas olbrzymich prób…”)
– Metafory- językowy ośrodek stylistyczny, w której obce znaczeniowo wyrazy są ze sobą składniowo zestawione po to aby pokazać ich podobieństwo lub analogię. Odmiany metafor:
-metonimia- inaczej zamienia, zamiwnnia- jest to wyrażenie w którym właściwy wyraz zostaje zastąpiony innym. np. czytam Mickiewicz, sala bije brawo
-synekdocha- inaczej ogarnięcie. przedstawienie części jako całości, lub całości jako części, ewentualnie użycie l. Poj zamiast l.mn. np. wejdź w moje progi, on ma dobre oko, włos mi się zjeżył na głowie
-hiperbola- inaczej wyolbrzymienie, stosowana by wywrzeć mocne wrażenie na czytelniku, np. łez płynące morze
Składniowe
– Anafora(powt. wyrazu na początku wersu),
– Epifora(Powt. wyrazu na końcu wersu),
– refren (przyśpiew) – wyraz, zwrot, wers lub strofa powtarzające się regularnie
– apostrofa (utrzymany w podniosłym tonie zwrot do Boga, bóstwa, osoby lub zjawiska),
– inwokacja – jest to rozwinięta apostrofa rozpoczynająca poemat epicki, w której autor zwraca się do muzy lub istoty boskiej z prośbą o natchnienie, inspirację, roztoczenie opieki nad powstającym utworem.
– Pytanie retoryczne(nie wymagające odpowiedzi),
– Elipsa(brak jakiegos elementu zdania, np. przecinka, orzeczenia),
– Przerzutnia(Przeniesienie części zdania do następnego wersu),
– Szyk przestawny/ inwersja(Naruszenie naturalnej kolejności wyrazów),
– Antyteza /kontrast- Zestawienie dwóch przeciwieństw
