ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE
ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE – Są to środki przymusu stosowane wobec oskarżonego celem zabezpieczenia prawidłowego toku procesu.
Wyróżnia się:
1) Tymczasowe aresztowanie,
2) Poręczenie,
3) Dozór policji,
4) Nakazy i zakazy zachowania się,
5) Zakaz opuszczania kraju,
6) List żelazny.
FUNKCJE ŚRODKÓW ZAPOBIEGAWCZYCH
a) prewencyjna – zasadnicza – środki zabezpieczające stosuje się w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania,
b) ochronna – akcesoryjna – środki zabezpieczające stosuje się, aby zapobiec popełnieniu nowego przestępstwa przez oskarżonego.
TYMCZASOWE ARESZTOWANIE
Stosowane jest na wniosek prokuratora w postępowaniu przygotowawczym. W tej sytuacji sąd rejonowy, w okręgu, którego prowadzone jest postępowanie (po wniesieniu aktu oskarżenia – sąd, przed którym sprawa się toczy) stosuje tę instytucję.
Warunkiem zastosowanie tymczasowego aresztowania jest zaistnienie podstawy ogólnej i przynajmniej jedna z podstaw szczególnych – odnosi się to również do pozostałych środków zapobiegawczych.
PODSTAWY SZCZEGÓLNE
a) uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego,
b) uzasadniona obawa matacta (nakłanianie przez sprawcę do składania fałszywych zeznań, wyjaśnień, utrudnianie postępowania karnego),
c) wyjątkowo, – gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony o popełnienie zbrodni lub umyślnego występku popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwo.
Mimo jednak zaistnienia przesłanek tymczasowego aresztowania należy zrezygnować z zastosowania tej instytucji, gdy w rachubę wchodzą zakazy jego zastosowania:
1) I ZAKAZ – (art. 259 § 1 kpk) należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, gdy pozbawienie wolności:
a) powoduje poważne niebezpieczeństwo dla życia aresztowanego,
b) powoduje ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego rodziny,
2) II ZAKAZ – (art. 259 § 2 kpk) – nie stosuje się tymczasowego aresztowania, gdy przewiduje się, że to sąd zastosuje karę pozbawienia wolności w warunkowym zawieszeniu jej wykonania lub karę łagodniejszą albo, ze okres tego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia.
3) III ZAKAZ – (art. 259 § 3 kpk) – wyraża się w zakazie stosowania tymczasowego aresztowania, jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności do jednego roku.
Zgodnie z art. 259 § 1 kpk oraz art. 259 § 4 kpk zakazy są względne, zaś II i III ZAKAZ nie obowiązuje, gdy oskarżony ukrywa się, uporczywie niestawia się na wezwania lub nie można ustalić jego tożsamości.
W postępowaniu przygotowawczym okres tymczasowego aresztowania wynosi:
Art. 263. (13) § 1. W postępowaniu przygotowawczym sąd, stosując tymczasowe aresztowanie, oznacza jego termin na okres nie dłuższy niż 3 miesiące.
§ 2. Jeżeli ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w terminie określonym w § 1, na wniosek prokuratora, sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy, gdy zachodzi tego potrzeba, może przedłużyć tymczasowe aresztowanie na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy.
§ 3. Łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat.
§ 4. Przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania na okres oznaczony, przekraczający terminy określone w § 2 i 3, może dokonać sąd apelacyjny, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, na wniosek sądu, przed którym sprawa się toczy, a w postępowaniu przygotowawczym na wniosek właściwego prokuratora apelacyjnego – jeżeli konieczność taka powstaje w związku z zawieszeniem postępowania karnego, przedłużającą się obserwacją psychiatryczną oskarżonego, przedłużającym się opracowywaniem opinii biegłego, wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju, celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego, a także z powodu innych istotnych przeszkód, których usunięcie było niemożliwe.
§ 5. Na postanowienie sądu apelacyjnego wydane na podstawie § 4 przysługuje zażalenie do sądu apelacyjnego orzekającego w składzie trzech sędziów.
§ 6. Z wnioskiem o przedłużenie okresu tymczasowego aresztowania należy wystąpić, z jednoczesnym przesłaniem właściwemu sądowi akt sprawy, nie później niż 14 dni przed upływem dotychczas określonego terminu stosowania tego środka.
§ 7. Jeżeli zachodzi potrzeba stosowania tymczasowego aresztowania po wyda
Łączny okres tymczasowego aresztowania od chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd I instancji nie może przekroczyć dwóch lat – art. 263 § 3 kpk. Sąd Najwyższy może jednak przedłużyć ten okres.
Wszystkie postanowienia o przedłużeniu tymczasowego aresztowania są zaskarżalne, za wyjątkiem postanowień Sądu Najwyższego.
PORĘCZENIE
Polega ono na tym, iż oskarżony pozostaje na wolności w zamian za gwarancję, że nie będzie utrudniał postępowania oraz zgłosi się na każde wezwanie.
Rozróżnia się:
a) poręczenie majątkowe – wówczas osoba oskarżona lub inna osoba składa poręczenie w formie pieniężnej, papierach wartościowych lub hipoteki oraz zastawu. Nie jest to kaucja, czyli środek zastępczy tymczasowego aresztowania, gdyż poręczenie jest środkiem od niego niezależnym
Poręczenie majątkowe ulega przepadkowi (art. 268 § 1 kpk), gdy:
1) obligatoryjnie – w razie ucieczki lub ukrycia się oskarżonego,
2) fakultatywnie – gdy nakłania do fałszywych zeznań, grozi świadkom
b) poręczenie niemajątkowe – społeczne – można je przyjąć:
– od kierownictwa zakładu pracy, szkoły, uczelni,
– od zespołu w którym oskarżony pracuje lub uczy się,
– od organizacji społecznej, w której oskarżony jest członkiem,
– od zespołu żołnierskiego (poprzez dowódcę) o ile oskarżony jest żołnierzem.
We wniosku o poręczenie trzeba wskazać poręczającego, który skalda oświadczenie o przyjęciu obowiązków „rzecznika poręczenia”.
c) poręczenie niemajątkowe – indywidualne – składa je osoba „godna zaufania”
W tym przypadku gwarancją pozostawienia oskarżonego na wolności jest osobiste staranie się poręczającego.
Zarówno rzecznik poręczenia, jak i poręczyciel indywidualny mają identyczne obowiązki, tj. niezwłocznie powiadamiają sąd lub prokuratora o wiadomych mu poczynaniach oskarżonego, które zmierzają do uchylania się stawienia się na wezwanie bądź do utrudniania postępowania w inny bezprawny sposób.
DOZÓR POLICJI W STOSUNKU DO OSKARŻONEGO ŻOŁNIERZA – polega on na pozostaniu oskarżonego na wolności, który zobowiązany jest do stosowania się do postanowień sądu lub prokuratora – art. 275 § 1 kpk, czyli np. do:
a) zakazu wydalania się z miejsca pobytu,
b) zgłaszania się do organu nadzorującego w określonych terminach,
c) zawiadamiania organu nadzorującego o wyjeździe i jego terminie,
d) stosowania się do innych ograniczeń swobody.
NAKAZY I ZAKAZY ZACHOWANIA
Środek ten zabezpiecza przed popełnieniem nowego przestępstwa. Zgodnie z art. 276 kpk rozróżnia się:
a) zawieszenie oskarżonego w czynnościach służbowych a nawet wykonywaniu zawodu (nauczyciela, lekarza itp.)
b) nakaz powstrzymania się od określonej działalności (prowadzenia działalności gospodarczej itp.)
c) nakaz powstrzymania się od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów
ZAKAZ OPUSZCZANIA KRAJU
Rozróżnia się dwa rodzaje tego zakazu art. 277 § 1 kpk:
a) zakaz złożony (interdictio multiplex) – łączy się on z zatrzymaniem dokumentu, który uprawnia do przekroczenia granicy lub w ogóle zakazem wydania danej osobie takiego dokumentu.
b) zakaz prosty (interdictio simplex) – bez zatrzymania dokumentów i wydania zakazu jego sporządzenia.
LIST ŻELAZNY
Polega on na tym, iż właściwy miejscowo sąd okręgowy zawiera umowę z oskarżonym przebywającym za granicą. W umowie tej oskarżony zobowiązuje się do stawienia się w sądzie lub u prokuratora w oznaczonym terminie oraz do przestrzegania warunków ustalonych przez są. Zgodnie z zawarta umową zobowiązuje się on jednocześnie do odpowiadania z „wolnej stopy” – art. 281 kpk Wydane listu można uzależnić od złożenia poręczenia majątkowego.
