Stanislaw Wokulski – romantyk czy pozytywista? Zyciorys Wokulskiego jest bardzo bujny i obfituje w wiele zdarzen. Jest on wplatany w powstanie styczniowe, zostaje zeslany, po powrocie staje sie kupcem, bogaci sie, potem traci wszystko przez kobiete, usiluje popelnic samobójstwo, w koncu najprawdopodobniej opuszcza kraj. Przegrywa, poniewaz nie chcial i nie potrafil wybrac pomiedzy romantyzmem a pozytywizmem, kierowal sie w zyciu uczuciem, a jednoczesnie musial byc dobrym kupcem. Jego rozdarcie wewnetrzne zostalo spowodowane tym, ze wychowal sie w romantyzmie, a musial zyc w pozytywizmie. Wokulski przezyl czysto romantyczna milosc do Izabeli, która zmienila cale jego postepowanie – czesto zapominal o sklepie, myslal tylko o niej, idealizowal ja. Zreszta nie tylko w milosci odzywala sie jego romantyczna czesc duszy – bral udzial w powstaniu styczniowym, za co zaplacil zsylka, pojedynkowal sie z baronem Krzeszowskim. Byl indywidualista, samotnikiem odrzuconym przez spoleczenstwo, bo nie umial sie do niego przystosowac – jego idealizm, pragnienie realizowania swoich marzen (maszyny dla ludzkosci) – wszystko to bylo niezrozumiale w jego srodowisku. Jego dzialalnosc takze nie znajdowala uznania. Nie rozumiano potrzeby pracy organicznej i pracy u podstaw, jaka m.in. Wokulski wykonywal pomagajac biednym (Wegielek, Magdalenka). Wokulski mial umiejetnosc pomnazania majatku i czynil to, aby pomóc narodowi – byl swiadom potrzeby reform. Wierzyl gleboko w nauke i jej przyszle wykorzystanie dla dobra ludzkosci. Cenil prace, gdyz wszystko, co mial, zawdzieczal sobie i swojej pracy. Wyszedl z nizin spolecznych. Ufal Zydom. Cechy romantyka: – bierze udzial w postaniu styczniowym – poswieca mlodosc patriotycznej walce, milosc ojczyzny jest dla niego wazna sprawa; – romantyczna milosc, której na przeszkodzie staja: konwenans i stosunki spoleczne; – milosc do Izabeli jest uczuciem wszechogarniajacym, paralizujacym umysl Wokulskiego, jego jedyna idea – jest na tym etapie romantycznym kochankiem na miare Gustawa; – tragiczne zakonczenie milosci powoduje, ze Wokulski próbuje popelnic samobójstwo. Zostaje jednak uratowany, lecz nie potrafi na nowo podjac trudu zycia; – niejasne zakonczenie zycia. Cechy pozytywisty: – szacunek do nauki, pragnienie wiedzy i przyznawanie jej prymatu nad irracjonalizmem; – Wokulski jest silna, przedsiebiorcza jednostka. Dochodzi do fortuny wlasna praca i wysilkiem; – Wokulski stoi na granicy dwóch swiatów: upadajacej arystokracji i raczkujacego swiata kapitalizmu; – dzialalnosc filantropijna i spoleczna – stara sie pomóc biednym, czym realizuje haslo pracy u podstaw; – w mlodosci rzuca sie w wir pracy i nauki. Prus nie odpowiada na pytanie: kim byl Wokulski? Nie wiemy czy zginal pod gruzami zamku (element romantyczny), czy pojechal do Paryza, aby tam pracowac naukowo (cecha pozytywistyczna).
