Był on twórcą niezwykłym.Był „wszystkim”:malarzem,grafikiem,poetą,
nade wszystko dramaturgiem.Był nowatorem,twórcą przestrzennego
„teatru ogromnego”.Kolebką jego talentu był Kraków,ale studiował też
w Paryżu.Długo nieznany,zyskał sławę i popularność po triumfie
„Wesela” w 1901r.A był artystą niezwykle płodnym,fascynował go
antyk,historia powstań,mitologia i Kraków,i historia średniowiecza,
i dzieje legendarnej Polski (np.historia Wandy).Zmarł bardzo młodo bo w wieku 38 lat.
Wyspiański urodził się i umarł w Krakowie,Kraków był sceną,na której
rozegrał się krótki i tragiczny dramat jego życia.Umiał on ukazać piękno
swego miasta,umiał również,jak nikt przed nim,wyrazić tęsknoty swego
pokolenia.Chociaż był jednostką na wskroś odrębną na tle swojej generacji,chociaż atakował bierność i ciasnotę poglądów środowiska
krakowskiego,bez miasta swego żyć nie umiał.Właśnie z tej specyficznej
,tak częśto nieznośnej dla artysty atmosfery krakowskiej czerpał soki dla
swej bujnej twórczości.
Gdy Staś miał 3 lata w życiu jego rodziców zaczął się okres bardzo ciężki.Jego brat Tadeusz zmarł zaraz po urodzeniu na zapalenie mózgu a
ojciec Franciszek nie potrafił opanować pociągu do alkoholu.Coraz
częściej dochodziło do konfliktów pomiędzy rodzicami również z
powodu choroby nerwów matki,która zaostrzała się w miarę postępujacej
grużlicy.Warto wspomnieć,że rodzice Stanisława byli poniekąd artystami
choć Franciszek zajmuje w historii rzeżby miejsce nieznaczne a wiersze
i produkcje muzyczne Marii nie wyszły poza krąg najbliższej rodziny.
18 sierpnia 1876 r.matka umiera pozostawiając siedmioletniego synka samego z ojcem.
W 1879 r. Wyspiański mając 10 lat zaczyna uczęszczać do najstarszej polskiej szkoły średniej – Gimnazjum św.Anny czyli Nowodworskiego.
Zamieszkał z babką ze strony ojca i ciotką – Albiną Wyspiańską.
Już w tym okresie dzieciństwa zarysowuje się różnorodność jego zainte-
-resowań,z których najsilniejsze było teatrem.Rok 1886 zaznaczył się
w zainteresowaniach teatralnych Wyspiańskiego pierwszą próbą twórczo-
-ści scenicznej.Był to fragment dramatyczny zatytułowany „Batory pod
Pskowem” napisany pod wpływem obrazu Matejki.
Wiosną 1887 r. Wyspiański zadał maturę i wkrótce potem wybrał się
na pierwszą samodzielną wycieczkę po wschodniej małopolsce.
Rozpoczyna studia w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych gdzie się zapisał bedąc jeszcze w gimnazjum jako uczeń nadzwyczajny. .Rozpoczyna jednocześnie studia na Un. Jagiellońskim w zakresie
historii sztuki.W Szkole Sztuk Pięknych Wyspiański nie był bezpośrednim uczniem Matejki,niemniej spotkał sie ze szczególniejszym
zainteresowaniem z jego strony i wyróżniajacą opieką.Dowodem zaufania starego miostrza stało sie wciagniecie młodego studenta do pracy przy projektowanej przez siebie polichromii koś.Mariackiego.
W lutym 1890r. przed ukończeniem studiów w Krakowie udał się w swą 1 podróż zagr. przez Wiedeń,pól. Włochy (Wenecja,Werona,Mediolan)
oraz Szwajcarie do Francji i z powrotem przez Niemcy i Pragę powrócił
do kraju.W Monachium zafascynowały Wyspiańskiego dramaty muzyczne Wagnera.To właśnie ten artysta i jego dzieła w dużej
mierze przyczyniły się do wyzwolenia pragnień podjęcia własnej twórczości w dziedzinie dramaturgii.Kolejnym etapem w Życiu twórcy
był wyjazd na stypendium do Paryża.Tam obok studiów i własnej
praktyki malarskiej uczęszczał możliwie najwięcej do teatrów.
W tym czasie powstawały próby dramatopisarskie-niezachowane utwory
„Fantaści”,”Hiob”,”Wanda”, zalążek przyszłej „Legendy” i „Daniel”.
W sierpniu 1894 r.powraca Wyspiański do Polski i pozostaje w Krakowie
nieomal na stale.
Z pierwszych lat po powrocie do rodzinnego miasta pochodzą dość liczne
portrety i w szczególności studia twarzy dziecięcych odzn.się oryginalna
stylizacją i nowatorska na tle tradycji polskiego malarstwa portretowego
XIX w.-prostotą.
Po przejęciu teatru krakowskiego przez Tadeusza Pawlikowskiego Wyspiański otrzymał szansę spełnienia sie jako dramaturg.W listopadzie
1898r.wystawiona została „Warszawianka” co zainaugurowało teatralne
dzieje dramaturgii Wyspiańskiego.W następnym roku odegrany zostanie
„Lelewel”.Od września 1897r. Wyspiański podją współpracę z pismem
„Życie” jako twórca jego formy graficznej i oryginalny ilustrator.
W życiu osobistym artysy zachodziły zaś fakty,które zadecydują o przyszłym jego losie.Nagle ujawniła się choroba,która przemieniła resztę
jego życia w mękę do czasu tragicznie wczesnej śmierci w pełni sił kreacyjnych.Jesienią 1900 r zawarł twórca małżeństwo z młodą chłopką
Teodorą Teofilą Pytkówną.W tym okresie swojego życia stworzył
Wyspiański swoje najsłynniejsze sztuki.Wybiegający w stronę późniejszego w dziejach sztuki europejskiej teatru ekspresjonistycznego
„Legion” nie został wystawiony ani w Krakowie ani we Lwowie.
Entuzjastycznie przyjęto zaś „Wesele”,które wysoko wyniosło sławę
Wyspiańskiego,który zaczął byc postrzegany jako „wieszcz narodowy”,
kontynuator romantycznych poetów-wieszczów na progu nowego
stulecia.
Na przełomie lat 1903/1905 powstaja kolejne dramaty:”Wyzwolenie”,
„Bolesław Śmiały”,”Achilleis”,”Akropolis”,”Noc listopoadowa”.
Wyspiańskiego opuszczają jednak siły fizyczne,nieuleczalna choroba
wciąż postępuje.Koniec życia (od września 1906r.) spędził Wyspiański
na wsi,w Węgrzcach pod Krakowem.Przewieziony do krakowskiej
kliniki juz w stanie krytycznym zmarł 28 listopada 1907r. Zwłoki jego
przewieziono do grobów zasłóżonych,na Skałkę.Pogrzeb stał się
manifestacja narodową.
