Stefan Batory – objął tron po Henryku Walezym. Pod wieloma względami był jego przeciwieństwem. Na tron Batorego wyniosły głosy szlachty. 15 grudnia 1575 r. okrzyknęła królem Annę Jagiellonkę „nada-jąc” jej za małżonka siedmiogrodzkiego księcia. Za Stefanem ożywioną agitację prowadzili arianie. Ponieważ agenci Batorego należeli do grona zwalczającego znienawidzonych przez Kościół w Polsce antytrinitarzy. Również popierający Batorego marszałek izby poselskiej Mikołaj Sie-nicki walczył z antytrinitarzami.
Na początku panowała prawie idylla. Szlachcie podobało się rycer-skie nastawienie króla, ale również to, iż król prowadził z powszechnie nie lubianymi Habsburgami walki. Więzili go oni również przez 3 lata w Wiedniu. Batory podczas panowania od maja 1571 r. w Siedmiogrodzie również tam toczył ciężkie walki z Kasprem Bekieszem. O mało, co nie doszłoby w Polsce do wojny domowej, gdyż trzy dni przed elekcją Bato-rego prymas Jakub Uchański ogłosił królem Polski cesarza Maksymilia-na – odbyło się to przy poparciu szlachty litewskiej. Jednak rychła śmierć Maksymiliana zażegnała groźbę wojny domowej.
Znaczną część panowania Stefana Batorego wypełniał zbrojny kon-flikt Z Moskwa., Stało się tak, dlatego, że król uważał, że droga do zjed-noczenia Węgier wiedzie przez Moskwę, ale i dlatego, że Iwan IV Groź-ny dążył do zaboru Inflant oraz przyłączenia ziem białoruskich należą-cych do Wielkiego księstwa Litewskiego. Król chciał podporządkować sobie oprócz innych miast pruskich również Gdańsk, ale to miasto chcia-ło zachować swoją autonomię i wezwało na pomoc flotę duńską, która uniemożliwiła jego blokadę od strony morza.. Starcie nie zakończyło się wygraną Batorego, który poszedł na kompromis, szykując się do walki na wschodzie.
Król pokierował tą wyprawą bardzo dobrze, świadczyło to o jego talentach wojskowych, armia była dobrze przygotowana, co świadczyło o jego zdolnościach organizacyjnych. Był również utalentowanym stra-tegiem. Nie zapominał o propagandzie wojennej, w czasie wypraw towa-rzyszyła mu drukarnia, która powiadamiała wszystkich o zwycięstwach. Tak nowocześnie przeprowadzona kampania zakończyła się zwycię-stwem dla Rzeczypospolitej – podpisano rozejm w Jamie Zapolskim w styczniu, 1582 r. przyznający Inflanty oraz ziemie płocką Polsce. Pienię-dzy gdańsko-pruskich okazało się za mało na aktywną militarnie politykę na wschodzie, król sięgnął do poborów nakładanych na szlachtę. Ta jednak nie uchwaliła ich za darmo; ceną było powołanie w 1578 r. trybunału koronnego dla szlachty. Przyniosło to znaczne uszczuplenie władzy królewskiej.
Króla krytykowano za okrucieństwo, gdy w 1584 r. ściął na dzie-dzińcu wawelskim banitę Samuela Zborowskiego, na którego przedsta-wiono niezbite dowody zdrady stanu. Pomimo tego w świadomości szlachty utrwaliło się, że Batory jest okrutnym tyranem.
Ze względu na to, że wielu posłów było różnych wyznań uchwalo-no w 1568 r. na sejmie w Torda swobodę wyznaniową. Zezwolił on na swobodne wyznawanie obok katolicyzmu, trzech innych odłamów: kal-winizmu, luteranizmu i unitarianizmu. Stronnictwa szlacheckie łączyły się ze sobą bez względu na wyznanie. Batory potępiał rzeź hugenotów we Francji pamiętając, że został królem dzięki różnowiercom. Po Polsce krążyły nawet pogłoski, że Batory jest heretykiem i wysłano nawet spe-cjalnych ludzi na misję, która miał na celu sprawdzenie, czy Batory by-wa na mszy. Niechętne stanowisko zajęli wobec króla jezuici, mimo, iż król pomagał wszystkim zakonom moralnie i materialnie w walce z re-formacją. To on ufundował akademię jezuicką w Wilnie w 1579 r. jak i wiele kościołów i kolegiów.
Jednocześnie król przestrzegał postanowień konfederacji warszaw-skiej. Swojemu tolerancyjnemu usposobieniu dawał też parokrotnie wy-raz: w roku 1577 król ostro potępił sprofanowanie cmentarza protestanc-kiego przez studentów. Dwa lata później wydał rozporządzenie nakazu-jące stawiania przed sąd wszystkich winnych jakichkolwiek rozruchów w mieście. Kiedy w roku 1581 w Wilnie biskup Jerzy Radziwiłł spalił książki protestanckie, król surowo go potępił. Oświadczył, że będzie przestrzegał postanowień konfederacji warszawskiej.
Król nie umiał nawiązać dialogu z izbą poselską i szlachta zaczęła posądzać go o dążenie do despotyzmu i ograniczenia swobód szlachecki. Szlachta zazdrościła Węgrom, że pełnili oni wysokie stanowiska u Bato-rego i stali się oni celem ataków szlachty polskiej.
Niezadowolona okazała się również Anna Jagiellonka, która nie mogła się zbliżyć do męża, gdyż on unikał towarzystwa o dziesięć lat starszej małżonki. Wymykał się on ciągle z domu by jej unikać.
Śmierć Batorego – 12 grudnia 1586 r. – zastała go w trakcie przy-gotowań do ponownego pochodu na Moskwę i montowania ligi antytu-reckiej. Nagła śmierć króla rodziła pogłoski, że został on otruty. Jednak nie była to prawda.
Stefan Batory miał prawdopodobnie nieślubnego syna, którym rze-komo miał być Dymitr Samozwaniec.
