1. Geneza powieści
Żeromski w postaci Marcina Borowicza ukazał siebie z lat młodości, więc powieśc w znacznym stopniu oparta jest na wątkach autobiograficznych. Kleryków to tak jakby Kielce, gdzie do gimnazjum uczęszcza pisarz.
2. Elementy świata przedstawionego:
A) czas akcji: lata 70 i 80 XIX wieku
B) miejsce akcji: Ziemia Kielecka:
– Gawronki ? Marcin Borowicz
– Owczary ? Marcin Borowicz
– Pajęczyn Dolny ? Andrzej Radek
– Kleryków
c) Bohaterowie:
– Marcin Borowicz
– Andrzej Radek
– Bernard Zygier
– Anna Stogowska ?Biruta?
3. Elementy dorastania:
– przyjaźń ? Marcin Borowicz Andrzej Radek
– Miłość ? Marcin Borowicz Anna Stogowska
– Patriotyzm (Ojczyzna) ? Walka z zaborcą
– Upór (Dążenie do celu) ? Dążenie syna chłopskiego Andrzeja Radka do wykształcenia.
4. Marcin Borowicz:
1) Nauka w szkole elementarnej w Owczarach
2) Egzaminy do gimnazjum poprzedzone korepetycjami u Majewskiego
3) Umieszczenie chłopca na stancji
4) Śmierć matki ? początkowo żałoba, potem zobojętnienie.
5) Uleganie wpływom rusyfikacji
6) Pomoc Andrzejowi Radkowi zagrożonemu wyrzuceniu ze szkoły
7) Lektura zakazanych książek
8) ?Przebudzenie? podczas lekcji języka polskiego
9) Tajne spotkania u Gontalów
10) Zemsta na Majewskim
11) Matura
12) Miłość do Anny i rozpacz po jej wyjeździe wgłąb Rosji.
13) Sparcie ze strony Radka
5. Andrzej Radek:
1) Życie w Pajęczynie Dolnym
2) Pierwsze nauki u nauczyciela Paluszkiewicza
3) Nauka w szkole elementarnej w Pyrzogłowach
4) Piesza wędrówka do Gimnazjum w Klerykowie
5) Stancja i posada korepetytora u przypadkowo spotkanego Płoniewicza
6) Nauka w gimnazjum
7) Incydent na matematyce i zagrożenie wydaleniem ze szkoły
8) Pomoc ze strony Borowicza
9) Udział w tajnych spotkaniach
10) Pomoc Borowiczowi
6. Ewolucja duchowa:
– Ewolucja osobista (miłość do matki, miłość do Anny ?Biruty?)
– Ewolucja uczuć patriotycznych (Niemalże zrusyfikowany Borowicz zrozumiał swoje błędy i stał się gorliwym patriotą).
7. Metody rusyfikacji:
– zakaz posiadania polskich książek
– w szkole mówiono tylko po rosyjsku
– Częste rewizje stancji przez Rosjan
– rygorystyczne zasady w szkołach
– Faworyzowanie uczniów ulegających rusyfikacji
– tendencyjne nauczanie historii Polski, ukazujące tylko wady Polaków
– Umieszczanie w planie lekcji zajęć z języka polskiego na samym końcu
– obarczanie pamięci uczniów składem rodziny carskiej.
8. Sposoby walki młodzieży:
– Tajne spotkania młodzieży polskiej
– Nieuleganie rusyfikacji
– Czytanie zakazanych książek, nie tylko polskich ale także Szekspira, Moliera.
– nie porzucanie wiary, obyczajów
9. Pojęcia:
a) Lojalizm ? wiernopoddaństwo w stosunku do rządów zaborczych.
b) Oportunizm ? kierowanie się niepowszechnie przyjętymi zasadami, tylko tym co w danej chwili jest korzystne.
c) Konformizm ? bezkrytyczne podporządkowanie się normą w jakieś grupie, zgadzanie się z kimś.
d) Rusyfikacja ? narzucanie kultury rosyjskiej, języka rosyjskiego w celu wynarodowienia Polaków.
e) Rusofil ? zwolennik tego co rosyjskie.
