Struktura działalności gospodarczej.
Gospodarowanie zawsze odbywa się w określonych warunkach materialnych, instytucjonalnych, społecznych, politycznych, prawnych itd.
Teoretycznie wyróżniamy 3 modele zarządzania gospodarką jako całością:
– centralnie sterowanej, naukowo – rozdzielczej,
– rynkowej,
– mieszanej.
Centralnie sterowana, to typ gospodarowania w którym wszystkie podstawowe problemy ekonomiczne tzn. co produkować, jak produkować i dla kogo produkować, rozstrzygane są przez Państwo i jego instytucje. Cechy systemu nakazowo – rozdzielczego:
– dominacja tzw. społecznej a w rzeczywistości państwowej własności wszelkich zasobów służących publicznej działalności gospodarczej,
– własność prywatna, ograniczona do zasobów dóbr konsumpcyjnych (własność osobista),
– centralne, państwowe planowanie celów proporcji gospodarczych (co produkować)
– środki i fundusze niezbędne do produkcji, rozdzielane i zarządzane centralnie (jak produkować),
– centralne decydowanie o podziale uzyskanych środków rzeczowych i pieniężnych (dla kogo produkować).
Gospodarka rynkowa, to taki system działalności gospodarczej w którym podstawowe problemy decyzyjne, rozstrzygane są przy pomocy mechanizmu rynkowego. Rynek jest tu rozumiany jako proces uzgodnienia przez sprzedawców i nabywców, racjonalnych i obustronnie korzystnych transakcji, jest ona podstawowym elementem sterowania gospodarką. To rynek i podejmowane na nim decyzje za pośrednictwem cen, określają co produkować, jak produkować i dla kogo produkować.
Gospodarkę rynkową charakteryzują następujące właściwości:
– własność prywatna, zasoby ekonomiczne są przede wszystkim własnością osób i instytucji prawnych, zakres własności państwa jest ograniczony. Własność prywatna umożliwia także wykorzystanie kryterium interesu własnego jednostki jako motorycznej siły rozwoju. Kryterium to czynnikiem sprawczym procesu konkurencji tj. rywalizacji ekonomicznej o korzystniejsze od innych rezultaty działalności gospodarczej. Konkurencja jest jednym z najbardziej neutralnych i wyrazistych przejawów orientacji rynkowej i przedsiębiorczości na rynku. Nieodłącznym elementem gospodarki rynkowej jest konkurencja rynkowa która gwarantuje prawidłowa alokacje zasobów i efektywności gospodarowania,
– oparcie systemu podejmowania decyzji, na rynku i systemie cen nabywcy i sprzedawcy wyrażają swe opinie, oferując gotowość zaakceptowania cen zakupu i sprzedaży określonych ilości dóbr lub usług. Podejmowane decyzje są suwerenne, niezależne od woli innych podmiotów gospodarczych,
– ograniczone rola Państwa i jego instytucji, swoboda i konkurencja sprzyjają efektywnemu gospodarowaniu.
Rynek doskonale konkurencyjny.
Teoretycznie powinien spełniać następujące warunki:
– rozproszenie popytu i podaży. Liczba sprzedających (kupujących) powinna być tak duża, a udział dostarczonej przez każdego z nich podaży tak niewielki w stosunku do całej podaży (popytu), że zmieniając rozmiary dostawy (zakupów) żaden uczestnik rynku nie może wpłynąć na cenę lub inne warunki sprzedaży,
– przejrzystość rynku, brak jakichkolwiek ograniczeń w uzyskaniu informacji o warunkach transakcji dokonywanych na rynku,
– płynność rynku, istnieje pełna swoboda w kształtowaniu warunków transakcji, nie istnieją żadne ograniczenia w kształtowaniu cen, warunków płatności, ułatwień, zbytu itp.
– jednorodność dóbr występujących na rynku, takie same dobra maja takie same ceny, żaden uczestnik rynku nie jest dyskryminowany ani faworyzowany. Nabywcy jest to obojętne od kogo kupi towar, gdyż wszyscy producenci wytwarzają to samo,
– istnieje pełna swoboda wejścia i wyjścia z rynku, brak jakichkolwiek przeszkód dla rezygnacji lub podjęcia działalności na rynku, istnieje swoboda zmiany profilu działalności.
Zasady racjonalnego gospodarowania.
Z uwagi na to że w gospodarce występuje niedobór czynników produkcji, wymyślono wiele sposobów zwiększenia wydajności i efektywności użycia posiadanych zasobów. Aby zwiększyć wydajność stosuje się między innymi podział pracy i specjalizację, wykorzystuje się również możliwość podziału kosztów wytwarzania zwłaszcza że są one różne u różnych producentów, chodzi tu o tzw. różnice komparatywne, które mogą być źródłem korzyści dla uczestników wymiany handlowej.
Rodzaje wymiany.
Z uwagi na rzadkość dóbr, podejmowane decyzje musza spełniać warunek optymalności. Decyzje dotyczące zarówno konsumpcji jak i produkcji są optymalne jeżeli gwarantują realizację celu podmiotu gospodarczego.
Oznacza to że muszą zapewnić możliwą największą nadwyżkę korzyści nad kosztami osiągnięcia tego celu. Taki stan określa się jako stan równowagi podmiotu gospodarczego.
Prawidłowością jest zmniejszanie się korzyści z każdej kolejnej jednostki będącej przedmiotem działalności. Jest to tak zwane prawo malejących korzyści krańcowych. Rosną również koszty związane z każdą następną jednostką.
Dążenie do stanu równowagi podmiotu gospodarczego, oznacza że rozmiary działalności powinny zwiększać się dotąd, dokąd korzyści z kolejnej konsumowanej lub produkowanej jednostki, są większe niż jej koszty. Stan równowagi osiąga się przy takim rozmiarze działalności, przy którym korzyść krańcowa kolejnej jednostki zrównuje się z jej kosztem krańcowym.
Koszt alternatywny. Niewystarczalność dóbr oznacza że zawsze mamy więcej niż jeden sposób wykorzystania posiadanych do dóbr. Dokonywane dobory mają charakter alternatywny. Z każdym dokonanym wyborem wiąże się koszt alternatywny (koszt straconych możliwości). Koszt alternatywny jest to wartość utraconej najlepszej z utraconych korzyści. Wyboru dokonuje zarówno gospodarstwo domowe, przedsiębiorstwo jak i rząd. Jakiegokolwiek dokonamy wyboru to i tak nie wszystkim nie dogodzimy. Koszt alternatywny najczęściej wyrażony jest w pieniądzu jednak nie jest on widoczny i nie można go zmierzyć.
Koszt alternatywny jest subiektywnym i określa go podmiot dokonujący wyboru, tylko on może wskazać najlepszą jego zdaniem utracona możliwość czyli także oszacować jej wysokość. Ponadto koszt alternatywny może ulegać zmianie, zmienia się on wraz z upływem czasu, kryterium ocen wyboru czy też ewolucja warunków działalności gospodarczej.
Wybór jednej możliwości kosztem drugiej nie musi powodować tego samego kosztu alternatywnego. W miarę jak rozszerzamy zakres zastępowania jednego dobra innym, wybierane dobro może być coraz trudniej osiągalne, czyli wymaga poświęcenia coraz większej ilości tego z czego rezygnujemy. Prawidłowość tę potwierdza tzw. analiza krzywej możliwości produkcyjnych (granica możliwości produkcyjnych)
Krzywa możliwości produkcyjnych. Jest to maksymalna możliwa wielkość produkcji którą kraj mógłby wyprodukować, gdyby w gospodarce zasoby ekonomiczne były najefektywniej wykorzystane.
Zakładamy że gospodarka dysponująca określonymi zasobami i technologią, wykorzystując te zasoby w pełni może wytwarzać tylko 2 dobra np.: karabiny i masło.
Możliwości produkcyjne tych 2 dóbr nie są nieograniczone, dostępne są jednak różne kombinacje ilościowe produkcji tych dóbr. W skrajnych sytuacjach gospodarka może wytwarzać wyłącznie albo karabiny albo tylko masło. Oznaczałoby to że wszystkie czynniki produkcji byłyby wykorzystane wyłącznie do produkcji jednego dobra, czyli drugie nie byłoby wytwarzane.
W praktyce jednak przyjmuje się rozwiązania pośrednie, gdyż wynika to z tego że produkowane dobra łączy stosunek komplementarności czyli wzajemnego uzupełniania. Oznacza to że część czynników zostaje użyta do wytworzenia pewnej ilości karabinów, a pozostała do produkcji masła.
Możliwa jest zmiana ilościowej kombinacji produkowanych dóbr: przy czym zwiększenie produkcji ilości jednego dobra powoduje zmniejszenie ilości produkcji drugiego dobra.
Definicja:
Krzywa możliwości produkcyjnych jest zbiorem punktów oznaczających różne kombinacje ilościowe dóbr które mogą być produkowane wówczas gdy dostępne czynniki produkcji są wykorzystane w sposób pełny i efektywny.
Krzywe możliwości produkcyjnych maja najczęściej nachylenie ujemne co oznacza że wraz z powiększeniem produkcji karabinów, zmniejsza się ilość produkowanego masła.
W miarę nasilania się zjawiska substytucji koszt alternatywny rośnie. Oznacza to że w miarę przenoszenia czynników produkcji z jednego dobra na produkcji drugiego dobra, maleje wydajność przeznaczonych czynników. Czyli coraz trudniej znaleźć takie czynniki produkcji które są równie wydajne przy produkcji masła i karabinów. W konsekwencji koszt alternatywny rośnie.
Przy analizie krzywej możliwości produkcyjnych przyjmuje się że stan techniki i technologii jest niezmienny, dotyczy to jednak krótkiego okresu czasu.
W długim okresie czasu możliwe są zmiany w dostępności czynników produkcji, a przede wszystkim dokonuje się postęp techniczny czyli zmiany w technice i technologii. Krzywa możliwości produkcyjnych przesuwa się wówczas w prawo czyli na zewnątrz i wyraża przesunięcie granicy możliwości produkcyjnych.
Decyzja o przejściu z punktu B do C wywołuje następujące skutki:
– powstanie kosztu alternatywnego (poświęcenie części dóbr konsumpcyjnych na rzecz wzrostu dóbr inwestycyjnych),
– inwestycje zwiększają zdolności produkcyjne, czyli krzywa możliwości produkcyjnych przesuwa się w prawo na zewnątrz,
– przesuniecie krzywej oznacza zwiększoną możliwość korzystania z dóbr konsumpcyjnych,
– przesuniecie krzywej zapewnia nadal dość wysokie tempo inwestowania, gdyż rośnie dostępność dóbr inwestycyjnych czyli produkcyjnych,
– im większy jest zakres inwestycji początkowych tym większe efekty gospodarcze można osiągnąć, czyli większe przesunięcie krzywej.
Ostatecznie krzywa możliwości produkcyjnych w długim okresie ilustruje te prawidłowości, że wzrost gospodarczy zależy od zdolności doinwestowania. Przesunięcia krzywej możliwości produkcyjnych nie muszą być równoległe.
