Lancetnik
Morfologia:
Dł.: 6-8 cm; wydłużony i bocznie spłaszczony.
Stale otwarty otwór gębowy w spodniej części dziobu, otoczony wąsikami spełniającymi funkcje czuciowe.
Sztywny fałd skórny na grzbiecie (płetwa grzbietowa), oraz dwa równoległe biegnące fałdy po stronie brzusznej.
Powłoka ciała:
Cienka skóra pokryta jednowarstwowym i urzęsionym nabłonkiem (część wymiany gazowej zachodzi przez skórę)
Układ szkieletowy:
Tworzy go struna grzbietowa, złożona z bardzo silnie uwodnionych komórek w kształcie monety, zapakowanych w łącznotkankową osłonkę. Pomiędzy poszczególnymi komórkami tworzącymi strunę brak istoty międzykomórkowej. Występują również liczne błony łącznotkankowe (w płetwach oraz poprzeczne przegrody – miosepty rozdzielające segmenty mięśniowe – miomery).
Układ oddechowy:
System oddechowy tworzy kosz skrzelowy. Przednia część rury przewodu pokarmowego poprzebijana jest szczelinami skrzelowymi (170 – 180 par). Woda dostaje się do wnętrza ciała przez otwarty otwór gębowy, następnie z gardzieli przepływa przez szczeliny skrzelowe do przestrzeni okołogardzielowej (atrialnej), a stamtąd otworem atrialnym na zewnątrz. Ruch wody wymuszony przez rzęski nabłonka gardzieli.
Układ krążenia:
Pierwowzór dla wszystkich kręgowców. Jest jednoobiegowy, praktycznie zamknięty, pozbawiony serca oraz zaopatrzony w krew bezbarwną z małą ilością krwinek.
Krew wypływa z zatoki żylnej do tętnicy podskrzelowej, której łukowate odgałęzienia (tętnice skrzelowe) wchodzą z obu stron do ścian kosza skrzelowego. Tam rozdzielają się w sieć naczyń włosowatych (wymiana gazowa). Natleniona krew zbierana jest w korzeniach aorty. Część krwi płynie do przodu i po przejściu przez naczynia włosowate ścian ciała zostaje zebrana przez żyły tylne lewą i prawą. Korzenie tylne aorty zbiegają się do tyłu w aortę grzbietową, która tłoczy krew do tyłu. Część krwi płynie przez tętnicę jelitową. Wzbogacona w związki organiczne krew zbierana jest przez żyłę wrotną wątrobową, przepływa przez naczynia włosowate uchyłka jelita, zbierana przez żyłę wątrobową wpada do zatoki żylnej. Druga część krwi płynie dalej aortą grzbietową i przepływa przez naczynia włosowate ścian ciała. Zostaje zebrana przez żyły tylne prawą i lewą i przewodami Cuviera (lewym i prawym) wpada do zatoki żylnej).
Skurcze zatoki żylnej, tętnicy podskrzelowej i tętnic skrzelowych są nieskoordynowane.
Jest to układ homologiczny z układami wyższych strunowców.
Układ pokarmowy:
Tworzy go prosta rura jelita. Rozpoczyna się otworem gębowym położonym na spodniej stronie w przedniej części ciała. Krótka jama gębowa prowadzi do obszernej gardzieli z ciasnym przełykiem. Za nim dość szerokie jelito środkowe do którego uchodzi uchyłek wątrobowy. Kończy się jelitem tylnym z odbytem w tylnej części ciała.
Otwór gębowy otoczony wąsikami. W jamie gębowej zwisa błoniasty fałd. Duża część komórek nabłonkowych jelita posiada rzęski. Ruch tych elementów napędza wodę. W brzusznej, środkowej części jelita znajduje się endostyl. Resztki organiczne opadają na dno i zostają zlepione wydzieliną komórek gruczołowych. Powstała pasta przesuwana jest przez przełyk do rury jelita środkowego, gdzie zachodzi trawienie. Enzymy produkuje uchyłek wątrobowy. Resztki usuwane przez odbyt.
Układ wydalniczy i rozrodczy:
Układ wydalniczy Lancetnika silnie nawiązuje do bezkręgowców. Nefrydium – podstawowy element konstrukcji (90 par rozmieszczonych w grzbietowej części ściany kosza skrzelowego, silna metameria). Kanał nerkowy w kształcie odwróconego „L”, do którego zewnętrznego brzegu uchodzą liczne „kępkowate” skupienia solenocytów.
Działanie – pęczki solenocytów skierowane do specjalnych zatok krwionośnych skąd zbędne produkty przemiany materii dyfundują do rurek solenocytów. Ruch wici popycha przesącz w kierunku kanału nerkowego. Stamtąd przez otwór wydalniczy metabolity usuwane są do przestrzeni okołoskrzelowej. Główny produkt przemiany materii to amoniak.
Lancetnik jest rozdzielnopłciowy. Brak dymorfizmu płciowego. Gonady metameryczne ułożone przy dolnej ścianie jamy okołoskrzelowej. Komórki rozrodcze wydostają się z pęcherzykowatych gonad wprost do przestrzeni atrialnej i dalej z wodą na zewnątrz. Zapłodnienie zewnętrzne. Jaja skąpożółtkowe. Bruzdkowanie totalne i prawie całkowicie nieregularne.
Układ nerwowy i narządy zmysłów:
Cewka nerwowa – ośrodkowy układ nerwowy. Pęcherzyk przedni powstaje przez rozszerzenie kanału centralnego, a w nim skupienie komórek światłoczułych. W ścianie cewki rozmieszczone są oczka Hassego. Od cewki nerwowej odchodzą nerwy rdzeniowe.
Podsumowanie:
– zwierzęta wyłącznie morskie
– struna grzbietowa tworzy wewnętrzny szkielet osiowy
– brak czaszki
– funkcję mózgu spełnia pojedynczy pęcherzyk przedni zlokalizowany w przednim odcinku cewki nerwowej
– brak serca
– narząd wydalniczy – nefrydia z solenocytami
– funkcje oddechowe pełni kosz skrzelowy
– skórę pokrywa nabłonek jednowarstwowy
– brak płetw – ich funkcję spełniają fałdy skóry
– zwierzęta te są filtratorami o prostej budowie układu pokarmowego
Bezżuchwowce:
Budowa morfologiczna:
Ciało minoga jest węgorzowate. Płetwy nieparzyste (ogonowa i grzbietowa). Posiada przylgę w przedniej części ciała otoczoną wieńcem czułków. Otwór gębowy stale otwarty. Siedem par otworów skrzelowych po bokach ciała. Nieparzysty otwór węchowy na wierzchu głowy. Oczy ukryte pod półprzeźroczystą skórą.
Szkielet:
Szkielet osiowy – struna grzbietowa, z rozwiniętymi błoniastymi zawiązkami trzonów kręgowych. Nad cewką nerwową zamykają się dobrze wykształcone chrzęstne łuki nerwowe. Mała niekompletna puszka mózgowa – zawiązek czaszki.
Szkielet trzewny – zbudowany z chrzęstnych łuków skrzelowych (8 par) – trzewioczaszka. Między łukami znajduje się siedem par szczelin skrzelowych.
Układ oddechowy:
Szpary skrzelowe brzusznej części gardzieli tworzą workowate uwypuklenia (listwy skrzelowe), które przebijają się na zewnątrz po bokach ciała. Posiadają one silnie pofałdowaną i unaczynioną powierzchnię (workowate skrzela – 7 par).
Układ krążenia:
Jeden zamknięty obieg krwi. Trzyczęściowe serce typu żylnego (zatoka żylna, przedsionek i komora). Nieunerwione, rytm pracy wyznaczają skupienia tkanki węzłowej zbudowanej z włókien Purkinjego. Posiadają one zdolność samoistnego kurczenia się.
Obieg: Odtleniona krew tłoczona jest z serca tętnicą skrzelową rozgałęziającą się na 6-7 par łuków naczyniowych wchodzących do skrzeli i rozpadających się na naczynia włosowate. Na powierzchni fałdów skrzelowych zachodzi wymiana gazowa. Utleniona zbierana jest w korzeniach aorty i rozprowadzana stamtąd po całym organizmie. Odtleniona krew wraca żyłami do cienkościennej zatoki żylnej, z niej wpada do przedsionka, którego skurcz tłoczy ją do komory. Na granicach poszczególnych komór serca znajdują się zastawki (fałdy błony śluzowej). Krew zawiera erytrocyty wypełnione hemoglobiną oraz bezbarwne leukocyty.
Układ wydalniczy i rozrodczy:
Parzyste pranerki – narząd wydalniczy dorosłych bezżuchwowców. Nefrony (kanaliki wydalnicze) – podstawowa jednostka czynnościowo – strukturalna pranerek. Nefrony są ściśle ze sobą splecione. Ślepe, nieukrwione końce nefronów wciskają się pomiędzy naczynia włosowate. Z nerek wychodzą moczowody pierwotne (przewody Wolffa), które wyprowadzają rozcieńczony mocz na zewnątrz.
Bezżuchwowce są rozdzielnopłciowe. Gonady umieszczone w jamie ciała. Komórki rozrodcze wydostają się bezpośrednio do jamy ciała, a stamtąd przez otwory brzuszne na zewnątrz. Zapłodnienie zewnętrzne. Po tarle dorosłe osobniki giną. Z jaj rozwijają się larwy – ślepice (są ślepe, mają dobrze rozwinięty przewód pokarmowy i szczeliny skrzelowe; funkcjonuje jeszcze endostyl, który przekształca się w tarczycę; podczas przeobrażenia następuje przejście z filtrowania wody do rozbójniczego trybu życia).
Układ nerwowy i narządy zmysłów:
Niewielki mózg, podzielony na pięć części ułożonych liniowo jedna za drugą. Słabo zaznaczony podział na stronę lewą i prawą.
Kresomózgowie – największa część mózgu. Węch. Znajdują się tu niewielkie jądra nerwowe (skupienia ciał komórek nerwowych leżących pod powierzchnią mózgu) i zawiązki kory dawnej (ciała neuronów skupione na powierzchni mózgu).
Międzymózgowie – małe. Funkcjonuje szyszynka i przysadka.
Śródmózgowie – słabo rozwinięte. Wzrok.
Móżdżek – mały fałd ustawiony prostopadle do długiej osi mózgowia. Ruch.
Rdzeń przedłużony – największa część mózgowia (ponad 50% masy) ośrodki elementarnych funkcji życiowych i czucia skórnego. Z mózgowia odchodzi 10 par nerwów czaszkowych.
Narządy zmysłów wykazują szereg cech pierwotnych.
– wzrok – słaba akomodacja, ukrycie oczu pod skórą, kulista soczewka, krótkowzroczność
– węch – parzysty narząd węchowy, prowadzi do niego tylko jeden otwór węchowy
– narząd linii nabocznej – umożliwia odbieranie ruchów wody
– ucho wewnętrzne z dwoma przewodami półkolistymi
Podsumowanie:
– brak szczęk, stale otwarty otwór gębowy i otoczony przylgą
– brak płetw parzystych
– struna grzbietowa z zawiązkami kręgów
– pięcioczęściowy mózg
– skrzela typu workowatego
– okrągłe erytrocyty posiadające jądra i liczne organella komórkowe
– dość prymitywne narządy zmysłów
