Styl perswazyjny, retoryczny w literaturze. Symbol i symbolizm. Przykłady ich stosowania i rola w utworach literackich
Retoryka – jako sztuka mówienia ustalona w starożytności. Jej istotą jest perswazja, polega na pouczeniu, przekonaniu czytelnika o słuszności wypowiedzi, słuszności lub niesłuszności jakiejś myśli, tezy. W Polsce największy rozkwit przypada na czasy odrodzenia i humanizmu.
Mikołaj Rej:
„Krótka rozprawa…” – ma formę dialogu, występujące osoby wzajemnie się krytykują – odbicie odwiecznych konfliktów. Na końcu utworu wypowiedź autora – należy przedstawić cyt., aby się nawrócili ci, którzy źle postępują, a pozostałym ku przestrodze.
„Żywot człowieka poczciwego” – jako poeta moralista utożsamia odbiorcę z bohaterem, wyidealizowanym człowiekiem.
Zamierzone przytoczenia mowy postaci wykazują znajomość pisania tej płaszczyzny, co upoważnia go do zabrania głosu, wygłoszenia sądu i upominania.
Przytaczając obrazki, przysłowia, częste synonimy steruje odbiorcą i niejako zmusza go do przyjęcia wykładanych racji. Stosuje w tym celu tzw. egzempla (przykłady z życia znanych ludzi).
Mania cnoty (prawdy, sprawiedliwości, umiarkowania, roztropności, obyczajowości), która umożliwi człowiekowi wewnętrzną równowagę, harmonię, życie zgodne z naturą.
Adam Mickiewicz
„Lilie”
Starzec głoszący swe rządy niewiernej niewiaście: najpierw o niemożności ukarania (dostatecznego) po zabiciu męża, potem co do sposobu wybrania małżonka. Starzec pełni tu rolę moralizatora, doradcy – który na przykładzie niewiernej żony, która dopuszcza się zbrodni, ukazuje nam bezcelowość takiego działania – zawsze spotka nas kara, przestrzega przed tego rodzaju czynem.
Stefan Żeromski:
„Przedwiośnie” wynikiem rozczarowania pisarza rzeczywistością i chęcią ukazania drogi dla Polski na przyszłość. Załamanie się mitu szklanych domów. Poprzez ukazanie rzeczywistości pisarz chce uświadomić Polakom ich położenie, stan zagrożenia, panujący chaos – obudzić ich tym samym z otępienia, obojętności, bezładu.
Oskarża bezmyślne i beztroskie ziemiaństwo.
Ostrzega przed rewolucją i komunizmem – jeśli Polacy nie podejmą działań, to kraj czeka zagłada.
Symbolizm, symbol
Symbolizm – jako prąd z lat 80-tych XIX w. (Francja, Wielka Brytania) przejawia-jący się zastosowaniem personifikacji lub alegorii, uosabiających pojęcia duszy, śmierci, nirwany. Twórcy w takiej formie starają się przedstawić niepokój i lęk. Rezygnuje się z bezpośredniego opisu, odejście od dosłowności.
Symbol – fragment świata przedstawionego w okresie literackim o dwojakim znaczeniu: (1)-bezpośrednio określone w związku z daną sytuacją fabułową, sceniczną lub liryczną (2)-bardziej rozbudowany, niejawny, niejednoznaczny.
Znaczenie symbolu nie jest konkurencjonalne – jednorazowe dla każdego utworu. Dopuszcza się wieloznaczność i dowolną interpretację czytelnika – jest to zabieg jakby \”prowokacyjny\”. Symbolem posługiwano się już w starożytności – w I wieku n.e. św. Jan w Apokalipsie ujął wizją czterech jeźdźców: pierwszy – barwy ognia – symbolizuje wojnę, śmierć, cierpienie.
Najczęściej symbolu używano w modernizmie – z niego powstał symbolizm. Symbol był znakiem spełniającym pewne treści, rzeczy:
Jednym z najznakomitszych przedstawicieli symbolizmu był Artura Rimbeaud i jego Statek pijany. Cały wiersz (pisany prozą) stał się symbolem. Rzeka to przestrzeń życiowa. Statek to sam bohater – autor. Gwałtowna i wolna foka – gwałtowne lub wolne życie. Zestawione ciepłe kolory symbolizują gorącą, wybuchową miłość. Lazurowe wody to symbol chmur, bałwanów morskich.
Cykl czterech sonetów Jana Kasprowicza „Krzak dzikiej róży…” – połączonych jednym elementem – krzakiem róży.
Pierwszy: krzak róży – symbol życia; drzewo limby – śmierci
Drugi: Pora dnia (południe) – symbol budzenia się do życia; znowu symbol życia – róża i śmierci – limba
Trzeci: znowu róża i uosobiona limba
Czwarty: j. w.
„Wesele” Wyspiańskiego
Symboliczne przedmioty – złoty róg – nadzieja i walka o niepodległość
Symbol nadziei na lepsze czasy, dorośnięcie narodu do poważnych działań – Chochoł
Stańczyk – głęboka troska o ojczyznę
Werynhora – symbol walki prowadzonej przez lud
Czapka z pór – symbol bogactwa
„Ludzie bezdomni” Stefana Żeromskiego.
Dr Judym symbolem utopijnych dążeń do zmiany istniejącego porządku.
Przedwiośnie Żeromskiego
Szklane domy – symbol marzeń o przyszłej Polsce
