POŁOŻENIE
Sudety położone są w południowo-zachodniej Polsce.
Do Polski należy tylko północno-wschodnia część tego masywu
górskiego, ciągnącego się na długości 400 km, od przełomu Łaby
na zachodzie do Bramy Morawskiej na wschodzie. Należą do pasa gór, w którym również wyróżniamy Karpaty. Częściowo należą również do Czech i Niemiec.
BUDOWA GEOLOGICZNA I RZEŹBA
Mają złożoną budowę geologiczną. Spotykamy na ich powierzchni skały różnego wieku, reprezentujące wszystkie ery
geologiczne – od proterozoiku do kenozoiku, zarówno magmowe
(np. granity i bazalty), jak i metamorficzne( np. gnejsy, Lupki krystaliczne) czy też osadowe( np. wapienie, węgle, margle, piaskowce, lessy, piaski, żwiry, iły).Silne zróżnicowanie skały,
jak też ich tektonika są świadectwem niezwykle złożonego góro-
tworu. Sudety ukształtowały się w wyniku licznych faz ruchów
górotwórczych zachodzących w prekambrze i w erze paleozoicznej.
Następnie przez dziesiątki milionów lat uległy one niemal całkowitemu zrównaniu. W wielu miejscach odsłoniły się wówczas
skały krystaliczne. W erze mezozoicznej zrównaną powierzchnię pokryły w wielu miejscach skały osadowe.W trzeciorzędzie,w wyniku orogenozy alpejskiej, większość górotworu została odmłodzona.
Grube i sztywne fragmenty skorupy ziemskiej uległy potrzaskaniu,
a środkowa część górotworu została wypiętrzona wzdłuż
wielkich uskoków o ponad 1000 m. Przez szczeliny wydostały się
wielkie ilości law bazaltowych. Wypiętrzające się góry ponownie zostały poddane czynnikom niszczącym. W rezultacie tych wszystkich procesów, które zostały przedstawione wyżej w wielkim uproszczeniu, Sudety stały się obszarem o krajobrazie gór średnich i budowie zrębowej. Przeważają tu długie grzbiety o łagodnych stokach i płaskich wierzchowinach, ponad którymi wznoszą się łagodne kopuły szczytów górskich. W najwyższym pasmie górskim – Karkonoszach (Śnieżka-1602 m. n.p.m.)można zaobserwować również ślady działalności lodowców górskich, które występowały tutaj w czasie zlodowaceń czwartorzędowych.
Północna część górotworu – faliste Przedgórze Sudeckie- w czasie fałdowań alpejskich nie została wypiętrzona, lecz nieco obniżona. Skały z dawniejszych epok geologicznych zostały tu przykryte osadami kenozoicznymi ( na powierzchni występują gliny polodowcowe i rozległe pokrywy lessowe), spod których wyłaniają się np. wzgórza bazaltowe czy granitowe. Najwyższe wzniesienie regionu – Ślęża (718 m. n.p.m.), jest zbudowana z granitów i gabro(gruboziarnista skała krystaliczna).
CZY WIESZ ,ŻE …
Sudety – to polskie Klondike. Od XIII do połowy XX w wydobyto tu około 15-20 ton złota. Najgłębsza kopalnia w Złotym Stoku miała 174m
i uchodziła za największą w Europie ( dla porównania największe kopalnie w RPA sięgają obecnie 2000m głębokości)Od 1997 r. badania
geologiczne w Sudetach prowadzi firma górnicza z Kalifornii. Zamierza ona wznowić eksploatację złota w tych górach.
Lasy Gór Izerskich są najbardziej zniszczonymi w Polsce. Przyczyniły się do tego głównie zanieczyszczenia napływające do nas od sąsiadów z południa i zachodu, powodujące powstawanie kwaśnych deszczów.
Śnieżka jest doskonałym punktem widokowym na Sudety. W pogodną noc można z niej dostrzec nawet światła Pragi. Na jej szczycie znajdują się: Wysokogórskie Obserwatorium Meteorologiczne, barokowa kaplica św. Wawrzyńca i schronisko PTTK.
WAŻNIEJSZE OBIEKTY…
Wodospad Wilczki – w Międzygórzu podziwiać możemy Wodospad im. Stefana Żeromskiego na rzece Wilczce, jeden z większych w Sudetach. Jeszcze na początku roku 1997 mierzył on 27m. Po lipcowej powodzi jego wysokość zmniejszyła się o kilka metrów.
Bazylika w Wambierzycach – Położone u podnóża Gór Stołowych Wambierzyce słyną z barokowej bazyliki NMP. Jej monumentalna fasada ma wymiary jerozolimskiej świątyni Salomona.
Mały Staw w Karkonoszach – cyrki polodowcowe z malowniczymi jeziorami, Małym i Wielkim Stawem, są dowodem na lokalne zlodowacenie górskie w Karkonoszach.
Masyw Ślęży – w krajobrazie Przedgórza Sudeckiego wyróżniają się granitowe masywy : Ślęży, Strzelina i Strzegomia. Najwyższy szczyt Masywu Ślęży – Sobótka( 718 m. n.p.m.) – ma kształt stożka i jest pradawnym ośrodkiem kultu pogańskiego.
Jezioro Otmuchowskie – położone jest w nizinnej, środkowej części dorzecza Nysy Kłodzkiej. Pełni różnorodne funkcje: rekreacyjną, przeciwpowodziową i energetyczną.
Twierdza w Kłodzku – na szczycie Fortecznej Góry w Kłodzku znajdują się ruiny pruskiej twierdzy z XVIII w.
Góry Stołowe – Błędne Skałki, położone na terenie Gór Stołowych – to zespół osobliwych form skalnych w postaci kolumn, filarów, bram, grzybów i labiryntów skalnych. Zbudowane z piaskowców wieku kredowego, ukształtowane zostały przez procesy wietrzeniowe.
PODZIAŁ SUDETÓW NA REGIONY
Sudety dzielą się na :
a) Przedgórze Sudeckie
-Masyw Ślęży
-Wzgórza Strzegomskie
-Wzgórza Bielawskie
-i inne regiony
b) Pogórze Zachodniosudeckie
-Kotlina Turoszowska
-Pogórze Izerskie
-i inne regiony
c) Sudety Zachodnie
-Góry Izerskie
-Karkonosze
-Kotlina Jeleniogórska
-Góry Kaczawskie
-Rudawy Janowickie
d) Sudety Środkowe
-Kotlina Kamiennogórska
-Góry Kamienne
-Góry Wałbrzyskie
-Góry Sowie
-Góry Bardzkie
-Kotlina Kłodzka
-Góry Stołowe
-Góry Bystrzyckie
-Góry Orlickie
e) Sudety Wschodnie
-Grupa Śnieżnika
-Góry Bialskie
-Góry Złote
RZEKI SUDETÓW
Przez Sudety przebiega dział wód oddzielający dorzecza Odry, Łaby i Dunaju. Z ziem polskich do Łaby uchodzą Orlica i Izera. Pozostałe rzeki są odpływami Odry, np. Bóbr, Nysa Łużycka, Bystrzyca, Ślęża, Oława, Nysa Kłodzka, Osobłoga, Kwisa, Kaczawa, Strzegomka.
KLIMAT SUDETÓW
1.Mają klimat górski z wpływami oceanicznymi.
2.Temperatura obniża się wraz z wysokością ( na każde 100m-0,5C)
3.Wraz z wysokością wzrasta suma opadów rocznych.
4.Cechą charakterystyczną jest również zmienność pogody.
5.Wyraźna piętrowość klimatyczna
ROŚLINNOŚĆ
Roślinność, jak wszędzie w górach układa się w wyraźne piętra.
W reglu dolnym (450 – 1000m n.p.m.) występują posadzone przez człowieka lasy świerkowe, zastępujące rosnące tu niegdyś, a dzisiaj rzadko spotykane lasy jodłowo – bukowe. Regiel górny ( do 1250m) tworzą jednolite lasy świerkowe. W najwyższym pasmie gór
– w Karkonoszach – ponad granicą lasów rozciąga się piętro kosodrzewiny ( do 1450m), a wyżej – piętro roślinności alpejskiej.
DEGRADACJA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Sudety są obecnie obszarem wielkiej klęski ekologicznej. Przyczyniają się do tego w dużym stopniu ośrodki przemysłowe
-dymiące kominy „Turowa”, koksownie Wałbrzycha, itd.
Liczne kamieniołomy obrzydzają krajobraz. Ale główne źródło zanieczyszczeń znajduje się poza granicami naszego kraju. Na teren Sudetów przedostają się olbrzymie trujących gazów z najbardziej zanieczyszczonego dymami obszaru Europy :północnych Czech i wschodnich Niemiec. Liczne elektrownie cieplne znajdujące się tam
, opalane węglem brunatnym (wydobywa się i spala w pobliżu naszych granic ok. 400 mln ton węgla brunatnego!) emitują do atmosfery kolosalne ilości szkodliwego dwutlenku siarki, tlenku azotu, dwutlenku węgla itd. W rezultacie zamierają w Sudetach olbrzymie połacie lasów. W najbardziej zagrożonych Górach Izerskich przez długi czas sterczały kikuty wyschniętych drzew. Obecnie są już one usunięte. Podejmuje się próby wprowadzenia gatunku bardziej odpornych na zatrucie atmosfery i gleb oraz mogących rosnąć na znacznych wysokościach.
PRZEMYSŁ
Głównymi surowcami wydobywanymi na Przedgórzu Sudeckim i w Sudetach są :
-węgiel brunatny (Bogatynia – Turoszów)
-węgiel kamienny (Wałbrzych)
-skały użytkowe – granity, bazalty, wapieni, piaskowce i inne (Strzelin, Strzegom, Wojcieszów itd.)
Na bazie węgla brunatnego i kamiennego rozwinęła się energetyka. W Bogatyni zbudowano olbrzymią elektrownię, opalaną węglem brunatnym. Węgiel kamienny Zagłębia Dolnośląskiego, doskonałej jakości, służy przede wszystkim do produkcji koksu. Niestety, jego eksploatacja jest niezwykle kosztowna, w związku z czym kopalnie wałbrzyskie ulegają stopniowej likwidacji.
Przemysł przetwórczy jest rozwinięty w licznych, lecz niewielkich na ogół ośrodkach. Poza energetyką reprezentuje go przede wszystkim przemysł włókienniczy i dziewiarski ( Bielawa, Kamienna Góra, Lubań, Zgorzelec) i elektromaszynowy (Dzierżoniów, Świdnica).
KARPATY SUDETY
Rozciągłość w kilometrach 1300 km 400 km
Położenie między bramami Żelazną i Morawską Morawską i Łużycką
Rodzaj gór fałdowe zrębowe
Rodzaj skał głównie flisz, częściowo granity, wapienie i piaskowce granity, bazalty, wapienie, piaskowce
Wiek gór góry młode góry stare
Nazwy i wysokościnajwyższychszczytów Gerlach (2655m n.p.m.) Śnieżka (1602m n.p.m.)
Bogactwa mineralne 1.ropa naftowa2.gaz ziemny3.sól4.skały użytkowe 1.węgiel kamienny2.węgiel brunatny3.rudy żelaza4.rudy miedzi5.nikiel, chrom, cyna6.arsen7.skały użytkowe:granity, piaski szklarskie
PORÓWNANIE KARPAT Z SUDETAMI
PARKI NARODOWE NA TERENIE SUDETÓW
KARKONOSKI – krajobraz gór niskich z ostańcami skalnymi, gołoborzami, kotłami lodowcowymi z jeziorkami i wodospadami. Park zajmuje północną część Karkonoszy. Jest to najwyższa partia Sudetów (Sudety Zachodnie) z głównym szczytem Śnieżką -1602m n.p.m. W granicach parku znajdują się także dwa rezerwaty: „Góra Chojnik” oraz „Wodospad Szklarka”
GÓR STOŁOWYCH – krajobraz gór płytowych. Park znajduje się w Sudetach Środkowych. Góry Stołowe zbudowane są z na przemian zalegających piaskowców, margli i łupków. Na Szczelińcu Wielkim skały przybierają fantastyczne kształty labiryntów, ambon, wież, grzybów i postaci ludzkich. Układ roślinności jest piętrowy. Dominują lasy świerkowe. Występują tu liczne gatunki chronione, m.in.:
sosna błotna, wawrzynek wilcze łyko, lilia złotogłów, dziewięćsił bezłodygowy.
