Krzyż i miecz – to znaczące symbole ideałów średniowiecznego człowieka; dwa ośrodki kształtujące kulturę duchową epoki – kościół i dwór – eksponowały różne wizje wartości życia ludzkiego. Pierwszy, poprzez nadanie egzystencji człowieka charakteru w pełni duchowego i religijnego, zmierzał do ascezy, drugi – akcentując pojęcie honoru jako najwyższego dobra ziemskiego – głosił zasadę bezwzględnej wierności wobec Boga i Suwerena oraz postawę czynnej zbrojnej obrony wiary i władzy, kształtował ideały rycerskie.
Zarazem jednak w kulturze średniowiecznej następowało częste zespalanie ideałów rycerskich i religijnych; idea wiary sankcjonowała bowiem sens i wartość czynu rycerskiego. Tytułowy bohater „Pieśni o Rolandzie „, arcydzieła francuskiej epiki rycerskiej z przełomu XI i XII wieku, ginie w bohaterskiej walce z niewiernymi Saracenami. Roland poprzez swą rycerską śmierć wyraża bezwzględną wierność Bogu, Władcy oraz „słodkiej Francji”.
Propagowane w literaturze wzorce, omówione szczegółowo w SREDN1.WRI stanowiły więc dla przeciętnego człowieka ideał do którego należy bezkrytycznie dążyć. Przy ówczesnym wpływie kościoła na życie trudno się temu dziwić. Świat ukazywany w literaturze można więc interpretować jako zawężony do kilku podstawowych ideałów. Wzór świętego, władcy, kochanka czy wreszcie rycerza wyrażają w pełni znaczenie określenia „krzyż i miecz” używanego przy opisach średniowiecza.
