System oświatowy we Włoszech
Włochy liczą 57 576 429 mieszkańców zamieszkujących terytorium 301 377 km2. Są republiką parlamentarną kierowaną przez prezydenta oraz parlament składający się z Izby Deputowanych i Senatu.
Podstawowe zasady w dziedzinie szkolnictwa sformułowane w Konstytucji włoskiej, to: wolność kształcenia; obowiązek państwa zapewnienia sieci placówek szkolnych różnego rodzaju i o różnych poziomach, dostępnych dla wszystkich, bez jakiejkolwiek różnicy; prawo każdego do tworzenia szkół, nie obciążających państwa; obowiązek rodziców kształcenia swoich dzieci co najmniej przez osiem lat (co odpowiada szkolnictwu podstawowemu i średniemu pierwszego stopnia, dwóm bezpłatnym poziomom w szkołach państwowych); umożliwienie zdolnym i zasługującym na to uczniom kontynuowania nauki w szkolnictwie wyższym, nawet jeśi nie mają środków finansowych.
We Włoszech tradycją jest by szkolnictwo było zarządzane centralnie. Obszar całego kraju podzielony jest, zgodnie z podziałem administracyjnym, na 20 regionów oświatowych. Na czele każdego z nich stoją przedstawiciele ministra oświaty, którym podlegają dyrektorzy oświatowi sprawujący władzę wykonawczą. Wszystkie szkoły jednak (czy to państwowe, zależne czy niezależne od państwa lub prywatne) muszą się stosować do ustaw krajowych, do dekretów i przepisów.
Scentralizowanym władzom szkolnym podlegają trzy sieci placówek szkolnych:
a) przedszkola – finansowane przez władze lokalne;
b) szkoły publiczne – finansowane z budżetu państwa;
c) szkoły prywatne.
Placówki wychowania przedszkolnego państwowego dla dzieci od 3 do 6 lat podlegają całkowicie Ministerstwu Oświaty Publicznej. Kierowanie większością przedszkoli jest powierzane władzom lokalnym odpowiedzialnym za szkolnictwo. Wychowanie przedszkolne, mimo nieobowiązkowego charakteru zostało uznane za pierwszy etap edukacji szkolnej. Ma za zadanie wzmocnić zdolności fizyczne i psychodynamiczne dziecka, pomóc mu w stopniowym stawaniu się samodzielnym oraz w rozwijaniu zdolności sensorycznych, percepcyjnych, motorycznych, językowych i intelektualnych.
Przedszkola są koedukacyjne i dzielą się na grupy lub sekcje. Typowe przedszkole składa się z trzech sekcji obejmujących dzieci tej samej grupy wiekowej (3,4 i 5 lat). Każda z nich składa się z minimum 14 i maksimum 28 dzieci oraz powinna być powierzona dwóm wychowawcom. Jeżeli w grupie znajdują się dzieci niepełnosprawne, sekcja liczy od 10 do 20 przedszkolaków.
Normalny dzień szkolny trwa minimum siedem godzin; ich liczba może być zwiększona od dziewięciu do dziesięciu. Przedszkole funkcjonuje zwykle przez pięć lub sześć dni w tygodniu w zależności od potrzeb rodziny.
Rok szkolny rozpoczyna się we wrześniu (data jest różna w zależności od regionu) i trwa do 30 czerwca. Edukacja trwa co najmniej dziesięć miesięcy; okres ten może być przedłużony na prośbę rodziców do jedenastu miesięcy .
Wytyczne Ministerstwa Oświaty Publicznej dotyczące programu zalecają nauczycielom organizowanie zajęć w zależności od wieku, dojrzałości, otoczenia uczniów oraz postulują zajęcia uwzględniające ćwiczenia psychomotoryczne, rozmowę i słowo; przestrzeń, porządek i miarę; przedmioty, czas i przyrodę; przekazywanie informacji, formy i media; rozwój osobowy i socjalizację.
Obowiązek szkolny rozpoczyna się w wieku 6 lat i trwa do 14 roku życia. Składa się nań pięć lat szkoły podstawowej oraz trzy lata szkoły średniej niższej. Obowiązek szkolny może być realizowany w szkołach państwowych, szkołach nie podlegających państwu lub w domu.
Szkolnictwo podstawowe (Scuola primaria) ma za zadanie zapewnić alfabetyzację kulturową początkową i pełny rozwój osobowości ucznia z położeniem nacisku na interakcje z rodziną i ze społeczeństwem.
Szkoła podstawowa trwa pięć lat. Nauka może odbywać się w szkołach państwowych lub prywatnych oficjalnie uznanych. Klasy liczą maksymalnie 25 uczniów; liczba ta zmniejsza się do 20, gdy w klasie znajduje się niepełnosprawne dziecko wymagające specjalnego nauczania.
Szkolnictwo podstawowe dzieli się na dwie fazy: pierwsza dwuletnia (cykl 1) oraz druga trzyletnia (cykl 2). Uczniowie przechodzą automatycznie z cyklu 1 do cyklu 2 i mogą swobodnie przemieszczać się w każdym cyklu. W pierwszym cyklu nauczanie jest wieloprzedmiotowe. Nauczyciel odgrywa centralną rolę w klasie. W drugim cyklu występuje nauczanie przedmiotowe prowadzone przez różnych nauczycieli.
Rok szkolny rozpoczyna się we wrześniu i trwa do 30 czerwca.
Liczba godzin lekcyjnych wynosi tygodniowo 27 w pierwszej klasie i 30 w drugiej. Stosownie do życzenia rodziców szkoły mogą oferować zajęcia pozaprogramowe po południu, pod warunkiem nieprzekroczenia 37 godzin tygodniowo. Czas trwania lekcji jest elastyczny i decyduje o nim nauczyciel.
W nauczaniu prowadzonym przez pierwsze dwa lata (cykl 1) występuje podejście wielodyscyplinarne. Przedmioty wyodrębniają się stopniowo podczas trzeciego i czwartego roku (cykl 2). Nauczanie odbywa się w systemie modułowym, w którym każdy moduł obejmuje następujące trzy bloki przedmiotowe: języki i ekspresję; matematykę, nauki ścisłe i logikę; historię, geografię i nauki społeczne. Nauczyciele wybierają jeden z bloków przedmiotowych i koordynują swoją działalność pedagogiczną z innymi nauczycielami odpowiedzialnymi za ten sam moduł w celu zapewnienia jej spójności i jednorodności.
Wybór podręczników należy również do nauczycieli.
Pod koniec piątego roku uczniowie zdają egzaminy z nauki podstawowej umożliwiające dalszą naukę w szkolnictwie średnim niższym (Scoula media). Należy napisać dwie prace – jedną z języków i ekspresji, drugą z matematyki i logiki – oraz zdać egzamin ustny ze wszystkich nauczanych przedmiotów.
W szkole średniej niższej uczniowie odbywają trzy ostatnie lata obowiązku szkolnego.
Celem tych szkół jest ukształtowanie uczniów na ludzi dorosłych i odpowiedzialnych obywateli, jak również przygotowanie do dalszej nauki.
Żadna z nich nie może mieć więcej niż 24 klasy, a żadna klasa nie może liczyć ponad 25 uczniów, którzy są grupowani według wieku.
Szkoła rozpoczyna się w połowie września i trwa do 30 czerwca. Tygodniowo rozkład lekcji przewiduje 30 godzin obowiązkowych zajęć, rozłożonych na różne przedmioty. Każda lekcja trwa 60 minut.
Program takiej trzyletniej szkoły zawiera: język włoski, historię, wychowanie obywatelskie, geografię, jednej język obcy, nauki ścisłe (matematyka, fizyka, chemia i nauki przyrodnicze), kształcenie techniczne, sztukę, muzykę, wychowanie fizyczne i religię (fakultatywna).
Nie ma obowiązkowych podręczników. Wybiera się jeden lub kilka podręczników do każdego przedmiotu będących w sprzedaży.
Szkolnictwo ponadobowiązkowe – wyższe średnie przeznaczone jest dla młodzieży w wieku od 14 do 19 lat, która po spełnieniu obowiązku szkolnego może kontynuować naukę przez trzy, cztery lub pięć lat. Placówki tego typu obejmują następujące kategorie:
klasyczne matematyczno – przyrodnicze (typ klasyczny);
artystyczne;
techniczne;
zawodowe.
Wszystkie szkoły średnie wyższe są płatne, ale zgodnie z prawem konstytucyjnym do nauki uczniowie szkół średnich państwowych mogą korzystać ze zwolnienia z opłat (lub otrzymują pomoc finansową) w zależności od dochodów rodzin i / lub oceny końcowej wystawionej pod koniec każdego roku.
Celem liceum klasycznego jest przygotowanie uczniów do studiów uniwersyteckich lub innej formy kształcenia wyższego. Nauka w takim liceum trwa pięć lat i składa się z dwóch cykli:
– cykl niższy: Gimnasio. Obowiązujące przedmioty w tym cyklu to: język włoski, literatura włoska, łacina, greka, współczesny obcy język i jego literatura, historia, geografia, matematyka i wychowanie fizyczne.
– cykl wyższy: Liceo. Nauczane przedmioty to: język włoski i literatura włoska, łacina i literatura łacińska, greka i literatura grecka, historia, filozofia, nauki przyrodnicze, chemia i geografia, matematyka i fizyka, historia sztuki i wychowanie fizyczne.
Religia w obu cyklach jest fakultatywna.
Licea matematyczno – przyrodnicze mają na celi rozwiniecie i pogłębienie wykształcenia uczniów, którzy zamierzają studiować na wydziałach nauk ścisłych, medycynie lub chirurgii.
Liczba godzin waha się od 25 do 30 tygodniowo. Lekcja trwa 60 minut, a tydzień szkolny sześć dni.
Przedmioty obowiązkowe są następujące: język włoski i literatura włoska, łacina i literatura łacińska, jeden język obcy i jego literatura, historia, filozofia, geografia, nauki przyrodnicze, matematyka i fizyka, rysunek i wychowanie fizyczne, fakultatywna religia.
Licea artystyczne (Liceo artistico) mają na celu zaoferować uczniom specjalistyczne wykształcenie w dziedzinie malarstwa, rzeźby, scenografii oraz architektury. Nauka trwa cztery lata i dzieli się na dwie sekcje: sztuk figuratywnych i scenograficznych oraz sekcję architektury. Pierwsza sekcja umożliwia uczniom kontynuowanie nauki na szczeblu wyższym w akademii sztuk pięknych, druga na uniwersyteckich kierunkach architektury. Uczęszczając na zajęcia piątego roku uczniowie mogą otrzymać dyplom ukończenia artystycznej szkoły średniej wyższej otwierający dostęp do wszystkich kierunków uniwersyteckich.
W tygodniu jest od 31 do 38 lekcji rozłożonych na sześć dni w celu większej ilości poświęcenia czasu przedmiotom artystycznym.
Przedmiotami ogólnymi w tego typu szkołach są: język włoski, literatura i historia Włoch, historia sztuki, matematyka i fizyka, nauki przyrodnicze, chemia i geografia fizyczna, wychowanie fizyczne; natomiast przedmiotami artystycznymi: rysunek z natury, martwa natura, modelowanie figuratywne, modelowanie ornamentalne, rysunek geometryczny, perspektywa, elementy architektury i anatomii. Religia jest fakultatywna.
Kształcenie techniczne ma za zadanie przygotować uczniów w wieku od 14 do 19 lat do wykonywania różnych zawodów bądź do różnych służb technicznych bądź administracyjnych w sektorze rolnym, przemysłowym i handlowym. Istnieje dziewięć rodzajów szkół technicznych: rolnictwo, handel, świat interesu i języki obce, turystyka, topografia, przemysł, handel zagraniczny, sektor stoczniowy oraz zawody wykonywane zazwyczaj przez kobiety.
Kształcenie to dzieli się na dwa cykle: pierwszy dwuletni i drugi trzyletni. W trakcie pierwszego dwuletniego cyklu wszyscy uczniowie uczą się tych samych przedmiotów, różnica dotyczy wyłącznie ćwiczeń laboratoryjnych lub warsztatowych. Drugi trzyletni cykl obejmuje przedmioty odpowiadające wybranej sekcji z położeniem szczególnego akcentu na zajęcia praktyczne.
Nauka zarówno w liceach, jak i w szkołach technicznych kończy się egzaminem maturalnym (maturita), otwierającym drogę na studia uniwersyteckie.
Kształcenie zawodowe trwa trzy lata i jest przeznaczone dla młodzieży w wieku od 14 do 17 lat. Uczniowie mają możliwość przedłużenia nauki do 19 roku życia, uczęszczając na pięcioletnie zajęcia eksperymentalne.
Szkoły zawodowe mają za zadanie wykształcić pracowników wykwalifikowanych. Istnieje pięć rodzajów szkół zawodowych odpowiadających następującym sektorom: rolnictwo, handel i przemysł, handel, hotelarstwo, zawody kobiece. Każda szkoła ma liczne sekcje zawodowe dostosowane do kwalifikacji poszukiwanych na rynku pracy. Istnieje około 180 sekcji zawodowych, ale największa ich liczba w szkole wynosi 60.
Tygodniowo minimalna liczba godzin lekcyjnych praktycznych i teoretycznych wynosi 30, maksymalna zaś 40. Każda lekcja trwa 60 minut.
Po dwóch latach nauki uczniowie mogą zdawać egzamin prowadzący do uzyskania świadectwa kwalifikacji.
W szkolnictwie wyższym wprowadza się różnice między szkolnictwem uniwersyteckim i szkolnictwem nieuniwersyteckim, które obejmuje głównie uczelnie artystyczne.
Warunkiem przyjęcia na uniwersytet jest posiadanie świadectwa ukończenia 5-letniej szkoły średniej wyższej. Wszyscy studenci muszą płacić wpisowe określone centralnie przez państwowe uniwersytety. Muszą również płacić specjalną składkę ustaloną przez poszczególne uniwersytety. Niektóre placówki mogą jednak zwolnić studentów z opłat. Mogą oni również otrzymać pomoc finansową w postaci zasiłków państwowych lub pożyczek nieoprocentowanych gwarantowanych przez regiony. Mogą także znaleźć pracę zleconą.
Różne studia prowadzące do dyplomu pogrupowane są następująco: nauki matematyczno-przyrodnicze, medycyna, inżynieria, rolnictwo, ekonomia, socjopolityka, prawo i filologia. Program ustala przedmioty obowiązkowe i fakultatywne, liczbę egzaminów, które student musi zdać i moduły kształcenia. Studia trwają średnio od czterech do sześciu lat.
Szkolnictwo wyższe nieuniwersyteckie znajduje się pod jurysdykcją Ministerstwa Oświaty Publicznej i obejmuje następujące placówki kształcenia artystycznego: Akademię Sztuk Pięknych, Wyższe Instytuty Przemysłu Artystycznego, Krajową Akademię Sztuki Dramatycznej, Krajową Akademię Tańca, Konserwatoria Muzyczne.
Instytucją ustalającą we Włoszech liczbę zatrudnianych nauczycieli jest Ministerstwo Oświaty. Aby mogli oni pracować w szkole wymagane jest od nich przygotowanie pedagogiczne. Jak w większości krajów Unii Europejskiej, nauczyciele we Włoszech zatrudniani są najpierw na okres próbny, który zwykle trwa rok. Jest to jeden z istotnych warunków zdobycia uznania zawodowego czy też uzyskania możliwości rejestracji w charakterze nauczyciela kwalifikowanego, co stanowi niezbędny warunek zatrudnienia w szkołach publicznych.
Nauczycielom włoskim przyznaje się prawa urzędników państwowych, co wiąże się z wieloma przywilejami, np. gwarancja w utrzymaniu zatrudnienia aż do emerytury, dość wysokie zarobki, wysoka emerytura oraz względnie wysoki prestiż społeczny.
Ze wszystkich państw Unii nauczyciele włoscy najdłużej jednak muszą czekać na uzyskanie najwyższej pensji, bo aż 40 lat ( w Danii np. tylko 14-16).
Emerytury nauczycielskie wynoszą natomiast prawie 95% poprzednich zarobków.
Podstawową rolę w kształceniu pedagogów, zwłaszcza nauczycieli szkół średnich, odgrywają uniwersytety; natomiast nauczyciele przedszkoli i szkół podstawowych znacznie częściej są kształceni w wyższych szkołach pedagogicznych.
Na wszystkich szczeblach kształcenia istnieją placówki całkowicie prywatne, kierowane przez osoby prywatne lub podmioty mające osobowość prawną. Placówki te są płatne, wydawane dyplomy zaś nie są oficjalnie uznawane. W szkolnictwie podstawowym ich utworzenie wymaga zgody Ministerstwa Oświaty Publicznej.
Istnieją również szkoły prywatne uznane oficjalnie. W placówkach takich programy, ocenianie uczniów i kwalifikacje nauczycieli muszą odpowiadać normom obowiązującym w szkołach państwowych.
System oświatowy we Włoszech uważam za bardzo ciekawy z wielu względów. Bardzo interesującym rozwiązaniem wydaje mi się fakt przepisowego ograniczenia liczby dzieci w klasach szkoły podstawowej oraz średniej do 20-25. Umożliwia to tamtejszym nauczycielom lepsze poznanie dzieci, ich możliwości i potrzeb. Innowacyjnym rozwiązaniem jest również pozostawienie nauczycielom możliwości elastycznego dysponowania czasem lekcyjnym na podstawowym szczeblu nauczania.
Spodobał mi się również dobór przedmiotów obowiązkowych na różnych stopniach kształcenia, np. łacina, greka i historia sztuki w liceach klasycznych, przedmioty artystyczne w liceach o tym samym profilu. Za trafny uważam również wybór profili szkół technicznych (turystyka, topografia, świat biznesu i języki obce, handel zagraniczny), wychodzą one bowiem naprzeciw dzisiejszym zapotrzebowaniom na rynku pracy.
Jedyną wielką wadą tego systemu według mnie jest obowiązek uiszczania opłaty za naukę w szkołach średnich wyższych oraz na uczelniach wyższych.
BIBLIOGRAFIA
1. Dziewulak Dobromir, Systemy szkolne Unii Europejskiej, Żak, Warszawa 1997
2. Pachociński Ryszard, Zarys pedagogiki porównawczej, IBE, Warszawa 1998;
3. Rabczuk Wiktor, Polityka edukacyjna Unii Europejskiej na tle przemian w szkolnictwie krajów członkowskich, IBE, Warszawa 1994;
4. Struktury systemów kształcenia ogólnego i zawodowego w Unii Europejskiej, Komisja Europejska 1998.
