W 1860 r. mają miejsce pierwsze demonstracje patriotyczne: pogrzeb generałowej Sowińskiej w czerwcu 1860 r. , rocznica wybuchu powstania listopadowego. Organizatorzy manifestacji przejmują kontrolę nad postawami i zachowaniami mieszkańców. atmosferę podgrzewały wieści o zwycięstwach Napoleona III we Włoszech. Do przesilenia doszło 25 II 1861 r. kiedy na wieść o projektach reformy uwłaszczeniowej w Rosji radykałowie zorganizowali demonstrację mającą na celu wymuszenie na Towarzystwie Rolniczym adres do cara z prośbą o uwłaszczenie chłopów. Demonstracja została krwawo rozpędzona (ponad 5 osób zabitych ). Władze zezwoliły na uroczysty pogrzeb oraz na powołanie delegacji miejskiej i komisji Towarzystwa Rolniczego do utrzymania porządku w mieście. W tej sytuacji car powołał Aleksa Wielopolskiego na dyrektora wskrzeszonej komisji wyznań i oświecenia publicznego oraz zapowiedział utworzenie rady stanu samorządu miejskiego i powiatowego. Wielopolski rozpoczął swoje urzędowanie od rozwiązania delegacji miejskiej i T. R. co spotkało się z protestem społeczeństwa. 8 IV 1861 r. doszło do tzw. masakry na placu zamkowym (ponad 100 zabitych ). Wielopolski ofiary wziął na siebie. Wzburzenie społeczeństwa było ogromne. Rozpoczął się ciąg manifestacji religijno patriotycznych tzn. rewolucja moralna. We IX odbyły się wybory do rad miejskich i samorządowych oparte na cenzurze majątkowej (i samorządowym). 14 X 1861 r. namiestnik ogłosił stan wojenny. wojsko wdarło się do kościołów. Wielopolski podał się do dymisji. Ogłoszenie stanu wojennego otworzyło pole do działania elementom radykalnym. Już X 1861 r. powstał komitet miejski, który w połowie 1862 r. przekształcił się w Centralny Komitet Narodowy. W XII 1861 r. swoją organizację o nazwie Dyrekcja Krajowa założyli biali. W połowie roku car zmienił swoją politykę w stosunku do Królestwa co podyktowane było zbliżenie z Francją i wydał ukazy.
1. W kwestii chłopskiej oczynszowanie z urzędu
2. Niemal zupełne równouprawnienie Żydów
Reforma oświaty
Na namiestnika mianował Konstantego Nikołajewicza, zaś naczelnym rządu cywilnego miał zostać Weilopolski. Program zapewniał spolszczenie administracji, umożliwiał daleko idącą pracę organiczną. W ówczesnych wyobrażeniach miał on pewne wady. Nie obejmował Liwy i Ukrainy, zaś w oczach wrogów taki polityki miał wadę taką, że był realny i możliwy do zrealizowania. Zwolennicy powstania obawiali się utraty wpływów, przeciwnicy narodu polskiego obawiali się wzmocnienia narodu w ramach imperium carskiego.
