Ramy czasowe:
Oświecenie obejmuje w Polsce okres od drugiej poł. XVIII w. do ok. 1830 r. Na zachodzie Europy
obejmuje cały XVIII w.
Główne założenia sztuki oświecenia:
Trzy główne style epoki oświecenia:
– klasycyzm
– sentymentalizm
– rokoko
Sztuka oświecenia jest przede wszystkim sztuką klasycyzmu. Charakteryzuje się ona spokojem, harmonią i równowagą. Uznaje jeden klasyczny (zaczerpnięty ze sztuki antycznej) wzorzec piękna. Dzieła oświeceniowe realizują hasło: „uczyć, bawiąc”, czyli spełniają funkcję dydaktyczną.
Mecenat króla:
W Polsce czasów oświecenia nastąpił bardzo szybki rozwój sztuk pięknych i literatury. Działo się tak m.in. dzięki temu, że patronat nad artystami objął sam król Stanisław August Poniatowski. Starał się on skupić wokół siebie wszstkich ludzi wykształconych, literatów, artystów. Liczył na to, że to właśnie oni pomogą mu w politycznym i kulturalnym podźwignięciu Polski do rzędu królestw oświeconych. Otaczał ich opieką, wspomagał materialnie, zapraszał na słynne obiady czwartkowe.
Klasycyzm:
1. Architektura:
Styl architektoniczny klasycyzmu oświeceniowego nawiązuje bezpośrednio do stylu antycznego. Powstają wówczas liczne pałace (Łazienki Królewskie w Warszawie, pałac Staszica – siedziba ówczesnego Towarzystwa Przyjaciół Nauk) otoczone sentymentalno – nastrojowymi ogrodami, a także budowle sakralne i budynki użyteczności publicznej. Do najwybitniejszych architektów pracujących w Polsce, a sprowadzonych z Włoch przez króla należeli: D. Merlini (m.in. proj. Łazienek), A. Corazzi.
2. Sztuki plastyczne:
Malarstwo klasycystyczne skupiło się na tematyce mitologicznej i historycznej, popularne były również portrety i pejzaże. Powstawały także miniatury dekoracyjne. W Polsce upamiętnili się najbardziej malarze włoscy z otoczenia króla Stanisława Augusta: słynny portrecista M. Bacciarelli i malarz Warszawy B. Canaletto, a także J.P. Norblin.
W rzeźbiarstwie dominuje zdobnictwo architektoniczne, rzeźba portretowa i pomnikowa. Przeważa tematyka mitologiczna. Najwybitniejsi polscy rzeźbiarze okresu oświecenia to: A. Le Brun, J. Tatarkiewicz, P. Maliński.
Poczesne miejsce zajmuje rzemiosło artystyczne: meblarstwo i ceramika.
Sentymentalizm:
Prąd artystyczny konkurencyjny wobec oświeceniowego klasycyzmu, który został stworzony przez filozofa francuskiego J.J. Rousseau. Doświadczenie jednostki Rousseau uznał za główne źródło wiedzy o świecie. Klasycznym przekonaniom o harmonii i ładzie świata przeciwstawione zostało napięcie, a także emocje świadczące o kryzysie współczesnej cywilizacji. W sztukach pięknych nurt ten przejawia się głównie w malarstwie pejzażowym, przesyconym poetyckim widzeniem przyrody. Sentymentalizm zbliża się do idei sztuki romantycznej.
Rokoko:
Styl ten miał wpływ głównie na architekturę, zdobnictwo i rzemiosło artystyczne epoki oświecenia. Istotą tego stylu było rozumienie piękna jako wartości podstawowej, dającej przyjemność obcowania z wytworami sztuki. Wytworne i subtelne, rokoko najpełniej zostało zrealizowane w małych formach architektonicznychoraz w architekturze pałacowych i salonowych wnętrz: w eleganckiej ornamentyce, w lekkości i dekoracyjności wystroju,
w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach i w miłosnej tematyce obrazów francuskich mistrzów: J. Watteau czy F. Bouchera. W kulturze polskiej przykładem ogrodu urządzonego w stylu rokoko są Powązki Izabeli Czartoryskiej (patrz również hasło: „Powązki”).
Lektura dodatkowa:
– Z. Libera, „Problemy polskiego Oświecenia. Kultura i styl”
