1. Udowodnij na wybranych przykładach, że starożytność jest źródłem tematów literackich.
Starożytność, inaczej antyk, to kultura Greków i Rzymian oraz Biblia. Uznaje sieje za dwa źródła cywilizacji i kultury śródziemnomorskiej, w której kręgu znalazła się i Polska po 966 roku. Stąd widoczna jest stała obecność motywów i tematów mitologicznych i biblijnych w naszej literaturze od czasów średniowiecza po dzień dzisiejszy.
Średniowiecze polskie zostało zdominowane przez tematy i motywy biblijne. Cała twórczość religijna miała swój biblijny rodowód, np. Bogurodzica, Lament świętokrzyski, Psałterz floriański, Kazania gnieźnieńskie, czy Kazania świętokrzyskie, ten nurt religijny naszej literatury średniowiecznej był silnie związany z pierwszymi tłumaczeniami Biblii, np. Biblią królowej Zofii.
W renesansie ożyła kultura grecka i rzymska. Zafascynowany był nią Jan Kochanowski. W jego fraszkach i pieśniach bez trudu odnajdujemy motywy starożytne np. we fraszce Do gór i lasów nazywa siebie Proteusem (bożek grecki), a w Odprawie posłów greckich wykorzystuje fragment mitu o wojnie trojańskiej. Także w pieśniach i trenach obecna jest kultura starożytna, np. w jednym z trenów nazywa Urszulkę – Safoną (słynna poetka grecka), bo dostrzegał u córeczki talent poetycki. Wielki wpływ wywarł na Kochanowskiego Horacy, poeta rzymski. W twórczości Jana z Czarnolasu obecna jest także Biblia – tłumaczył pięknie psalmy i pisał utwory religijne np. Czego chcesz od nas Panie… Kochanowski przejął od starożytnych nie tylko tematy i motywy ale także filozofię (stoicyzm, epikureizm) oraz rozwijał znane starożytnym gatunki literackie; treny, fraszki, pieśni, dramat.
W dobie baroku następuje fascynacja filozofią średniowiecza. Poezja Daniela Naborowskiego (Marność, Krótkość żywota) przywodzi na myśl biblijną Księgę Koheleta -Wszystko marność i gonienie za wiatrem.
Obydwa te źródła obecne są także w innych epokach, np. w romantyzmie – mesjanizm i prometeizm mają swój rodowód w Biblii i w mitologii. Mesjanizm to przekonanie Polaków, że męczeństwo Polski przypomina męczeństwo Chrystusa (widzenie księdza Piotra). Prometeizm z kolei to postawa poświęcenia się dla ludzkości wywodząca się od mitologicznego bohatera Prometeusza. W Dziadach tę postawę uosabia Konrad.
Tematy i motywy starożytne obecne są także w poezji Juliusza Słowackiego, np. Grób Agamemnona, czy hymn Smutno mi Boże…
Starożytność fascynowała także Cypriana Kamila Norwida, który był znawcą kultury antycznej i to on powiedział Przyszłość ocala to co jej potrzebne … W swojej twórczości ocalił to, co najpiękniejsze najtrwalsze w kulturze starożytnej.
Mitologia i Biblia odczytywane są na nowo przez współczesnych twórców. Tarczy się przyjrzeć tylko jednemu z motywów – o Dedalu i Ikarze. Mit ten na nowo interpretują: Tadeusz Różewicz w wierszu Prawa i obowiązki; Jarosław Iwaszkiewicz w opowiadaniu Ikar (wojna, Warszawa);Ernest Bryll w wierszu Wciąż o Ikarach głoszą, Stanisław Grochowiak w wierszu Ikar; Władysław Broniewski w wierszu Do poezji. Omawiane źródła kultury europejskiej tematów takimi twórcom jak: Czesław Miłosz Piosenka o końcu świata, Zbigniew Herbert Nike, która się waha, Wisława Szymborska.
Możemy powiedzieć, że motywy i tematy starożytne są ciągle żywe, prowokują twórców do podejmowania na nowo idei i prawd w nich zawartych. Współcześni nie tylko na nowo przywołują tamte tematy, ale interpretują je, polemizują z nimi, nadają im nowe znaczenia.
2. Rozważ, które osobowości biblijne są najciekawsze.
Biblia jest jednym ze źródeł kultury i cywilizacji europejskiej. Powstała wcześniej niż epopeje Homera Iliada i Odyseja, które dały początek literaturze grecko – rzymskiej. Dla literatury Biblia stanowi niewyczerpany skarbiec tematów, motywów, fabuł, a przede wszystkim wzorów osobowych i ludzkich postaw. Zarówno w Starym jak i w Nowym Testamencie. Jest wiele osobowości, które mogą fascynować. Możemy mówić o Mojżeszu , Abrahamie, Noem, Józefie, Dawidzie, Salomonie…
Dla mnie najpiękniejszą i najciekawszą postacią jest bez wątpienia Hiob. Był człowiekiem szczęśliwym i majętnym, Bóg obdarzył go dobrymi synami i synami i pięknymi córkami. Im także dobrze się powodziło. Hiob codziennie dziękował Bogu za dobra, którymi go obdarzył. Bóg postanowił poddać Hioba próbie, sprawdzić czy nadal będzie mu wierny, jak wszystko utraci. I tak się stało. Hiob utracił cały majątek, zginęły jego dzieci, a jego ciało opanowała straszliwa, nieuleczalna choroba – trąd. Stracił także przyjaciół, odwróciła się od niego żona. Wszyscy uważali, że Hiob musi mieć na sumieniu jakąś straszliwą zbrodnię, skoro Bóg tak go doświadczył. Jednak Hiob nadal ufał Bogu wierny zasadzie „Dał Bóg -wziął Bóg”. Nie skarżył się, nie złorzeczył Bogu lecz bez protestu, z pokorą pogodził się z losem. Bóg docenił wierność Hioba i odwrócił jego los. Bohater odzyskał majątek, zdrowie, a żona urodziła mu piękne dzieci. Historia Hioba porusza problem niezawinionego cierpienia. Cierpienie nie jest w intencji Boga karą za grzechy. Być może Bóg doświadcza tych, których kocha?
Niezwykle interesującą osobowością jest Kohelet. Nie jest to imię bohatera lecz runkcja jaką pełnił. Kohelet to kaznodzieja, mówca. Postać ta urzeka filozofią życia. Kohelet uważał, że wszystko jest marnością: Marność nad marnościami i wszystko marność. To przekonanie o przemijalności i kruchości ludzkiego życia, o bezsensie pogoni za dobrami doczesnymi musi budzić refleksje w każdym człowieku, a słowa:
Jest czas urodzin i czas śmierci
Jest czas sadzenia i czas zbiorów
Jest czas milczenia i czas słów
Jest czas miłości i czas nienawiści
Jest czas wojny i czas pokoju… nadal określają sens ludzkiego życia.
Piękne postaciznajdujemy także w Nowym Testamencie. Za najciekawszą osobowość tej części Biblii uważam ojca z przypowieści pt. O synu marnotrawnym. Nie syn, który roztrwonił majątek, który zawiódł ojca a wreszcie utracił nawet godność, budzi zainteresowanie, lecz ojciec, który przyjął go po latach z wielką radością. Wydał na jego cześć przyjęcie, wybaczył mu wszystkie winy, a oburzonemu starszemu synowi tłumaczył: Mój syn był martwy, a ożył. Wzruszająca jest bezgraniczna miłość ojca do syna. Ojciec musiał być nieprzeciętną osobowością podobnie jak Samarytanin, bohater przypowieści O miłosiernym Samarytaninie. Nikt nie pomógł okradzionemu i pobitemu człowiekowi. Leżał na drodze, a ludzie przechodzili obojętnie. Dopiero Samarytanin zatrzymał się, opatrzył mu rany i zawiózł go do gospody, a tam zostawił pieniądze aby dobrze się chorym opiekowano. Piękna to postać, bezinteresowna, wrażliwa na krzywdę innych, dlatego nawet dzisiaj o takich ludziach mówimy: miłosierny Samarytanin.
Te cztery postacie uważam za najciekawsze.
3. Rozważ przesłanie moralne wybranych przypowieści biblijnych.
Przypowieści biblijne znajdujemy w Nowym Testamencie. Przypowieść to inaczej parabola, której celem jest wyjaśnienie nadrzędnej prawdy moralnej, filozoficznej lub religijnej. Zrozumienie przypowieści wymaga przejścia od dosłowności opisanej historii do jej znaczenia przenośnego, metaforycznego lub symbolicznego.
Przypowieści wygłaszał Chrystus pragnąc wyjaśnić swoim uczniom i słuchaczom skomplikowane sprawy wiary. Czynił to doskonale, opowiadał historie proste, z życia wzięte, a dopiero na ich kanwie ukazywał to co chciał, by dotarło do odbiorcy. Jego słuchaczami byli ludzie prości – rybacy, pasterze, którzy nie pojęliby trudnych zawiłych spraw przekazywanych przez Chrystusa. Nie bez powodu nazywa się go doskonałym Nauczycielem. Spróbuje wyjaśnić przesłanie moralne trzech przypowieści: O synu marnotrawnym, O miłosiernym Samarytaninie, O siewcy.
Realna warstwa pierwszej przypowieści to historia syna, który pewnego dnia zażądał od ojca części majątku i odszedł z domu . nie było go wiele lat. Majątek roztrwonił bawiąc się i używając życia. Znalazł się w dramatycznej sytuacji. Nie miał majątku ani pracy. Jakiś czas pracował jako pastuch świń i żywił się tym, co one jadły. Doprowadzony do ostateczności postanowił wrócić do domu i prosić o ojca o pracę. Obawiał się jak przyjmie go ojciec, ale ten bardzo się ucieszył, zachował się tak jakby syn wyszedł z domu przed chwilą, jakby nigdy nie zawiódł jego zaufania. Polecił służbie ubrać go , nakarmić i przygotować ucztę na jego cześć. Gdy trwało przyjęcie wrócił z pola starszy syn i był oburzony postawą ojca, ale ten spokojnie mu wytłumaczył, że cieszy się z powrotu syna, który był martwy a ożył, zaginął a odnalazł się.
Postawa ojca ziemskiego symbolizuje stosunek Boga do grzesznego człowieka.Bóg czeka, tak jak czekał ziemski ojciec na powrót syna marnotrawnego. W przypowieści tej zawarta jest prawda o nieograniczonym miłosierdziu Bożym, o tym że zawsze możemy powrócić do Boga.
Przypowieść O miłosiernym Samarytaninie to krótka historia o pewnym człowieku, którego pobito. Mijali go obojętnie ludzie, dopiero pewien Samarytanin pochylił się nad nim, opatrzył mu rany, przywiózł go do gospody i opłacił jego pobyt do chwili aż wróci do sił. Przesłanie moralne tej przypowieści to pochwała miłosierdzia, wrażliwości na krzywdę drugiego człowieka i bezinteresowności.
Przypowieść O siewcy jest także pozornie prosta. Siewca sieje ziarno. Jedno z nich pada na kamienie, inne na twardą drogę, jeszcze inne na zachwaszczone miejsce. Tylko niektóre padają na żyzną ziemię i wydają plon. Tak jest z nauką Chrystusa. Przyjmują ją i rozumieją tylko ci, którzy są „żyzną ziemią”, czyli mają otwarte dusze, gotowe na przyjęcie prawdy. Przesłanie moralne tej przypowieści to zachęta Chrystusa do gotowości wsłuchiwania się w prawdy wiary, do dobroci, otwartości, szlachetności, do przyjmowania słowa Bożego. Przestroga przed tym, by dusze ludzkie nie stały się skałami, ubitą ziemią czy zachwaszczonym ugorem.
4.Udowodnij, że Antygona Sofoklesa jest tragedia o ludzkich losach i
postawach wobec życia.
Nieśmiertelność dzieła Sofoklesa polega na tym, iż autor tragedii ukazuje ludzkie konflikty i motywy postępowania ludzi, które przetrwały wiele stuleci i jeszcze dziś są aktualne. Wciąż żywy jest konflikt pomiędzy dobrem społecznym a dobrem jednostki, wciąż istnieje walka o władzę, motyw zdrady i dochodzenia swoich praw, zderzenie sfery uczuć i obowiązku. Nadal dyskutujemy pojęcie sprawiedliwości i pragniemy, aby prawo czy ustawa dotyczyły w tej samej mierze wszystkich – nawet rodzin rządzących i wydających ustawy. Wydaje się nam, że człowiek, który skupia w swoim ręku władzę musi dbać o autorytet i postępować stanowczo, a nie kierować się emocjami i interesami jednostek. Trwałe jest także uczucie siostrzane, szacunek jaki winni są ludzie umarłemu. Racje Antygony i Kreona były więc słuszne, ale ich postawy wobec życia – sprzeczne, dlatego też doszło do tragedii.
5.Oceń wybraną postawę bohatera średniowiecznego.
Pośród wzorców osobowych, które pozostawiła nam literatura średniowiecza wyróżniamy ideały: władcy, rycerza i świętego.
Ja przybliżę postać mojego ulubionego bohatera z tej epoki – św. Franciszka,
Św. Franciszek był człowiekiem dobrze i bogato urodonym, ale potrafił zrezygnować z wygodnego życia: rozdał majątek ubogim i postanowił nieść pomoc i wsparcie wszystkim potrzebującym.
We współczesnym świecie także mogliśmy obserwować takie postawy np. postać Matki Teresy z Kalkuty, która do końca życia zadziwiała świat swoją pokorą, otwartością wobec ludzi chorych i biednych. Do dzisiaj na całym świecie działająmisje prowadzone przez zakony franciszkańskie.
Dla św. Franciszek uważał, że modlitwa i asceza stoją jakby na marginesie powinności wobec Boga i świata. Najbardziej fascynujące w tym człowieku jest to, iż pomagał wszystkim ludziom: trędowatym, ułomnym, śmiertelnie chorym. Równocześnie był to człowiek, którego życie miało też radosne aspekty. Umiał wyrażać radość życia, cieszył się światem, wszystkimi drobiazgami, przyjaźnił się ze zwierzętami i ludźmi, żył w harmonii z naturą. Jednocześnie wyznawał pacyfistyczne wartości, a tych brakował przez wieki i brakuje światu nadal. Ludzie zamiast miłości i przyjaźni ciągle żyją w nienawiści, niezgodzie, są dla siebie okrutni, zabijają się nawzajem. Gdyby zechcieli przyjąć postawę św. Franciszka, mieliby szansę stworzyć Arkadię na ziemi.
Wykładnią poglądów jest najsłynniejszy utwór poświęcony życiu tego świętego pt. Kwiatki świętego Franciszka, który przetłumaczył L. Staff.
O życiu świętego opowiada także przepiękny film pt. Pieśń słoneczna w reż. Franca Zefirellego.
6.Komu przyznajesz rację – Antygonie czy Kreonowi? Zaprezentuj własną
ocenę wyborów moralnych bohaterów dramatu Sofoklesa.
Tragedia Sofoklesa pt. Antygona jest jedną z siedmiu ocalałych do naszych czasów utworów najwybitniejszego tragika starożytnej Grecji. Opiera się na micie o tragicznym rodzie Labdakidów. Ukazuje losy dzieci narodzonych z kazirodczego związku Jokasty i Edypa (matki i syna): Eteoklesa, Polinejkesa, Antygony i Ismeny. Po tragicznej śmierci Jokasty i opuszczeniu Teb przez Edypa władzę po ojcu przejęli synowie. Mieli ją sprawować przemiennie. Po roku brat miał na oddawać na kolejny rok tron bratu. Pierwszy objął tron Eteokles, ale po upływie roku nie ustąpił i nie oddał władzy Polinejkesowi. Doszło do bratobójczej wojny o tron, w której zginęli obaj bracia. Władzę objął ich stryj Kreon i uznał Eteoklesa za bohatera, bo bronił miasta przed Polinejkesem, który czując się oszukanym przyprowadził pod mury Teb obce wojska. Kreon zabronił pod kara śmierci grzebania zwłok Polinejkesa uznając go za zdrajcę.
W tym właśnie momencie rozpoczyna się akcja tragedii. Z decyzją Kreona nie zgadza się- Antygona i postanawia pogrzebać zwłoki brata. Kocha go i wierzy, że nie pogrzebany nigdy nie zazna spokoju. Pragnie spokoju jego duszy. Oczywiście zna zarządzenie Kreona, ale spełnia swój religijny i rodzinny obowiązek. Nie boi się konsekwencji tego czynu, przekonana jest o swojej racji. Przedkłada prawa boskie ponad ludzkie, a życie swoje podporządkowuje wartościom, które uważa za słuszne. Jest odważna, dumna i stanowcza. Ismena, jej siostra, jest inna. Lęka się Kreona i pragnie odwieść Antygonę od jej zamiaru. Podziwia ją, ale sama nie jest zdolna do takiego czynu. Jest słaba, a może ostrożna? Natomiast Antygona konsekwentnie broni własnego systemu wartości i ginie. Swoje racjema także Kreon reprezentuje i ustanawia prawo państwowe, ludzkie. Wydając taki rozkaz broni autorytetu władcy. Prawdopodobnie nie przypuszczał, że rozkaz złamie jego krewna i umiłowana syna Hajmona. Później nie miał już odwrotu. A może tak mu się wydawało? Nie licząc się z opinią ludu i bólem syna wydaje wyrok śmierci na Antygonę. Dopiero przepowiednia wróżbity zmusza Kreona do zmiany decyzji, ale jest już za późno. Antygona popełniła samobójstwo, nie żyje już Hajmon i żona Kreona.
Kto miał rację? – to ciągle powtarzające się pytanie przy analizie tego utworu. Poniekąd oboje mieli rację- ale swoją rację. Osobiście skłaniam się do przyznania jej Anty gonie. Może dlatego, że ją podziwiam za odwagę, za wierność ideałom. Idealiści zawsze nas fascynują. Kreonowi zabrakło rozwagi przy podejmowaniu decyzji. Zlekceważył uwagi ludzi i syna. Nie szanował ich opinii. Poczuł się przez chwilę panem życia i śmierci innych ludzi i przegrał. Czy było wyjście z tej sytuacji? Prawdopodobnie tak. Sam Sofokles w zamykającej dramat pieśni chóru głosi pochwałę rozumu. Rozum i kompromis, których zabrakło, mogły zapobiec tragedii.
Bohaterowie tragedii reprezentują różne postawy życiowe. Podoba mi się Hajmon, miał bowiem odwagę wystąpić przeciwko ojcu. To on mu powiedział: Marne li to państwo co jednemu służy, zarzucając mu despotyzm i tyranię. Ciągle nurtuje mnie Eteokles – pochowano go z honorami, jak bohatera, ale wszyscy zapomnieli, że zło zaczęło się od niego – on nie dotrzymał słowa, oszukał brata.
7. Porównaj dwie kreacje Maryi na podstawie Bogurodzicy i Lamentu świętokrzyskiego
Obydwa utwory należą do nurtu średniowiecznej liryki Maryjnej, czyli poświęconej kultowi Matki Boskiej.
Bogurodzica to najdawniejsza polska pieśń, sięgająca schyłku XIII wieku. Najstarsza część pieśni składa się z dwóch zwrotek. Później dopisywano nowe, ale te dwie pierwsze są najcenniejsze, bo dostarczają wiedzy o średniowiecznej polszczyźnie. Z pieśni wyłania się wizerunek Matki Bożej jako pośredniczki między ludźmi a Chrystusem. To do niej zwracają się modlący o wstawiennictwo u Syna. Wybrana przez Boga na matkę Jego syna, wsławiona przez narodzenie Chrystusa wiele może pomóc człowiekowi starającemu się o szczęście i na ziemi i zbawienie po śmierci. Matka Boża jawi się w tej pieśni nie tyle jako Bogurodzica, ale także matka wszystkich ludzi.
Lament świętokrzyski ukazuje Bolejącą Matkę stojącą pod krzyżem katowanego Syna. Ma charakter skargi, żalu, lamentu Matki, która patrzy na śmierć Syna. Matka Boża w tym wierszu rozpacza i cierpi jak zwykła matka. Jej cierpienie ma wymiar ludzki. Nie ma atrybutów boskości, jest zrozpaczona i bezradna. Boleje nad tym, że nie może wziąć części cierpienia na siebie,nie może pomóc dziecku rozpiętemu na krzyżu. Ma żal do anioła Gabriela, który obiecywał jej podczas Zwiastowania radość i szczęście, a ją spotkała tak straszna rzecz – musi patrzeć jak Jej jedyny Syn kona w wielkich mękach na krzyżu, lekceważony, bity, bezbronny. Szczególnie ludzki wymiar cierpienia Matki Bożej podkreśla ostatnia zwrotka, w której Matka Boża życzy wszystkim ziemskim matkom, by nie spotkał ich taki los, by nigdy nie przeżyły własnego dziecka.
8. Scharakteryzuj wzorce osobowe średniowiecza na podstawie wybranych utworów.
Literatura średniowiecza stworzyła wzorce osobowe: świętego, rycerza i władcy.
Średniowiecznym rycerzem jest Roland, bohater anonimowej starofrancuskiej Pieśni o Rolandzie. Roland jest rycerzem doskonałym, wzorem do naśladowania. Pochodzi ze szlachetnego rodu, jest bratankiem samego króla Franków – Karola Wielkiego. Razem z nim bierze udział w 788 roku w wyprawie przeciwko Saracenom. Mimo młodego wieku szczyci się już mianem nieustraszonego wojownika. Doskonale zna rzemiosło rycerskie. Kochają go jego żołnierze, panicznie boją się go wrogowie. Otacza go aura niezwyciężonego. Król wyraźnie wyróżnia go spośród rycerzy i darzy zaufaniem. Dlatego też powierza mu dowództwo nad tylną strażą swoich wojsk wówczas, gdy on wraca do Francji. Roland ma 20 tysięcy najlepszych żołnierzy i ma za zadanie osłaniać tyły armii Karola, ale tylko do chwili, gdy jego oddziałowi nie będzie groziło niebezpieczeństwo. W razie zagrożenia ma zadąć w róg. Nie czyni tego, chociaż naciera na niego ponad 100 – tysięczna armia Saracenów. Zasłaniając się honorem rycerskim patrzy jak umierają po kolei najlepsi rycerze Francji. Sam także walczy, z jego rak ginie wielu wrogów, ale mimo nalegań przyjaciół nie wzywa Karola. Decyduje się na to dopiero wtedy , gdy prawie sam zostaje na placu boju. Umiera jak bohater, a jego duszę aniołowie zabierają do raju.
Trudno człowiekowi początku XXI wieku pojąć intencje Rolanda. Dzisiaj, gdyby naraził na niepotrzebną śmierć 20 tysięcy swoich żołnierzy, stanąłby przed sądem wojskowym. Trudno także go ocenić. Pozostaje nam tylko podziwiać go za heroizm, bohaterstwo, patriotyzm, wierność królowi, Francji, a nade wszystko Bogu.
Oprócz rycerza w literaturze średniowiecza występuje także wzór świętego. Za przykład może posłużyć św. Aleksy lub św. Franciszek.
Św. Aleksy to bohater Legendy o św. Aleksym. Aleksy był synem zamożnego Rzymianina, ale rezygnuje z życia w dostatku i szczęścia rodzinnego (w noc poślubną odchodzi od żony), swój majątek rozdaje ubogim, opuszcza dom i ojczyznę, by żyć jako wędrowny żebrak. Nie szuka rozgłosu, gdy jego świętość staje się znana – ucieka zmieniając miejsce pobytu. Żyje w ubóstwie i zapomnieniu. Po 17 latach wraca do ojcowskiego domu inie rozpoznany przez nikogo żyje jako żebrak pod schodami własnego domu. Przed śmiercią spisuje swoje dzieje, a po zgonie zostaje rozpoznany i ogłoszony świętym. Aleksy jest przykładem ascety, człowieka, który dobrowolnie rezygnuje z życiowych przyjemności, prowadzi życie w surowej dyscyplinie. Asceza była w średniowieczu uważana za jedną z dróg prowadzących do zbawienia.
Kolejnym wzorcem osobowym średniowiecza był doskonały władca. Jest nim Karol Wielki z Pieśni o Rolandzie, król Marek z Dziejów Tristana i Izoldy i dwaj polscy władcy przedstawieni w Kronice Galia Anonima. Są to Bolesław Chrobry i Bolesław Krzywousty. Średniowieczny doskonały władca miał wszystkie cechy doskonałego rycerza: był odważny, doskonale władał bronią, cieszył się miłością poddanych, był sprawiedliwy i niezwykle pobożny. Poza tym dbał o państwo. O Bolesławie Krzywoustym mówiono Bolesław, który nie śpi tak był czujny i groźny dla wrogów. Nikt, nie był w stanie go zaskoczyć, lękał się go nawet cesarz niemiecki.
Przedstawione sylwetki bohaterów literatury średniowiecznej to przykłady trzech najpopularniejszych wzorców osobowych średniowiecza.
9. Wykaż, że wybrany przez Ciebie utwór Szekspira jest dramatem ludzkich namiętności. Podaj cechy dramatu Szekspirowskiego.
Szekspir uprawiał różne gatunki literackie: sonety, komedie, tragikomedie, ale największą sławę przyniosły mu dramaty, jednym z nich jest Makbet. Tytułowy bohater, wódz szkocki był początkowo prawym rycerzem, wiernie służył królowi, wykazywał się męstwem i patriotyzmem. Makbet zaprzepaszcza jednak te wartości – wkracza na drogę zbrodni. Żądza władzy popycha go do zabójstwa króla, a później uruchamia jakby machinę zbrodni, myślał, że na zabójstwie króla zakończy swą zbrodniczą działalność, ale musi zabijać dalej, by pierwsza zbrodnia nie wyszła na jaw. Szekspira interesowały ludzkie namiętności, wzajemne relacje: człowiek – zło. Udowodnił, że zło przyciąga zło i jeśli raz człowiek wkroczy na drogę zła nie ma odwrotu. Nic nie jest w stanie zatrzymać biegu wydarzeń, nawet wolna wola człowieka. Makbet też nią dysponuje, dokonuje wyborów, ma wątpliwości i rozterki, a mimo to brnie dalej w zbrodnię.
Aby dokonać tak głębokiej analizy psychiki Makbeta, ukazać jego drogę od prawego człowieka do zbrodniarza Szekspir musiał unowocześnić dramat antyczny. Zrywa więc z jednością miejsca, czasu i akcji. Wprowadza bohatera dynamicznego czyli właśnie zmieniającego się. Stosuje w dramacie różne rodzaje literackie – oprócz partii dramatycznych są np. groteskowe (czarownice w Makbecie). Wprowadza sceny zbiorowe i wielu aktorów. Bohaterowie sami decydują o swoim losie (nie przeznaczenie).
10.Co sądzisz o twórczości Mikołaja Reja nazywanego ojcem literatury polskiej?
Mikołaj Rej żył i tworzył w dobie renesansu (1505 – 1561) pochodził z zamożnej rodziny szlacheckiej z Nagłowić.Był człowiekiem niezwykle żywotnym, o dużym poczuciu humoru, popularnym wśród szlachty, którą jako poseł reprezentował na sejmikach. Wiele podróżował i z tych podróży po Polsce wyniósł obraz świata i ludzi. Ciekawostką w jego biografii jest to, że był samoukiem. Nie ukończył żadnej renomowanej szkoły. Po szaleństwach młodości zagłębił się w lektury i sam zdobył rozległą wiedzę.
Pisać zaczął Rej jako dojrzały człowiek i twórczość uważał za swoją misję i służbę społeczną. Świadomie pisał po polsku, stał się więc obrońcą języka polskiego i ojcem literatury polskiej. Znany jest jego dwuwiersz:
A niechaj narodowie wżdy postronni znają
Iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają.
Uprawiał różne gatunki literackie: satyry, figliki, kazania, moralitety, „wizerunki” i „zwierciadła”. Pisał językiem potocznym, prostym, obrazowym, niekiedy rubasznym. Do najbardziej znanych jego utworów należą:
Krótka rozprawa między trzema osobami Panem, Wójtem i Plebanem, która ma wymowę społeczną Zawiera krytykę ówczesnych stanów społecznych: duchowieństwa, szlachty i chłopów, ukazuje relacje pomiędzy nimi.
Żywot człowieka poczciwego przynosi wizerunek człowieka renesansu, ukazując jego los od narodzin do śmierci. Jest to niezależny ziemianin gospodarujący na swoim.
Zwierzyniec to zbiór epigramatów, krótkich utworów o aktualnych problemach epoki.
Figliki to zbiór anegdot Postylla to zbiór kazań. Zasługi Mikołaja Reja dla literatury:
Byl pionierem polszczyzny;
Uprawiał różne gatunki literackie;
Porusza! aktualne zagadnienia;
Stworzył ideał szlachcica – ziemianina;
Głosił idee renesansu – humanizm, tolerancję religijną, optymizm;
Udokumentował szczegóły życia XVI – wiecznej szlachty
Włączał się w ówczesne polemiki polityczne i religijne.
11.Przedstaw problematykę znanych fraszek Kochanowskiego, ukaż ich związek z życiem poety i jego poglądem na świat. Podaj cechy fraszki.
Jan Kochanowski jest najwybitniejszym twórcą polskiego renesansu. Uprawił różne gatunki literackie, ale szczególnie upodobał sobie fraszkę. Są to drobne utwory wierszowane o różnorodnej tematyce, przeważnie o charakterze żartobliwym, lecz również filozoficznym, refleksyjnym miłosnym. Słowo fraszka pochodzi z języka włoskiego, gdzie oznacza drobiazg, żarcik . fraszki J. Kochanowskiego są silnie związane z życiem, doświadczeniami i podglądami poety. To w nich wyłożył swoją filozofię, swój stosunek do twórczości, swoje refleksje nad człowiekiem.
Na szczególną uwagę zasługują następujące fraszki:
Do gór i lasów – fraszka autobiograficzna, w której poeta, patrząc wstecz, snuje refleksje na temat swojego życia.
Na dom w Czarnolesie to utwór, w którym poeta odpowiada na pytanie: Jak żyć? Zachęca do przyjęcia stoickiej postawy zgodnej z nakazami sumienia i serca.
Na lipę – ukazuje uroki życia wiejskiego, zgodnego z naturą, której symbolem jest czarnoleska lipa, w cieniu której poeta tworzy .
Na zdrowie – fraszka refleksyjna, poeta stwierdza, ze najwyższym dobrem jest zdrowie.
O żywocie ludzkim – także fraszka refleksyjna. Rozważa w niej poeta problem przemijania życia
Zacność, uroda, moc, pieniądze,sława,
Wszystko to minie jako polna trawa.
Na fraszki i Ku Muzom, to fraszki o fraszkach.
O miłości i Do miłości to utwory miłosne.
Fraszki Jana Kochanowskiego to miniaturowe arcydzieła, dowodzą niezwykłego talentu poety. Służyły one Kochanowskiemu jako rodzaj notatnika czy pamiętnika z różnych obrazów jego życia.
12. Zanalizuj postawę życiową J. Kochanowskiego wyrażoną w Pieśniach.
Kochanowski pisał pieśni przez całe życie, ale najwięcej powstało ich w.Czarnolesie. Przypisuje mu się autorstwo 49 pieśni. Później zaliczono do nich cykl 12 utworów wydanych pt. Pieśń świętojańska o Sobótce. Postawę życiową poety najprecyzyjniej można określić wspominając następujące pieśni:
Serce roście patrząc na te czasy… – stwierdza tu poeta, że najwyższym dobrem człowieka jest czyste sumienie, niezbędny warunek do osiągnięcia szczęścia. Otaczająca nas przyroda jest rozumna i harmonijna i człowiek od niej powinien się uczyć ładu i harmonii.
W Pieśni o cnocie poeta wskazuje czytelnikowi pewien wzorzec etyczno – moralny. Bycie cnotliwym to w rozumieniu poety posiadanie umiejętności godnego, uczciwego przejścia przez życie. Za cnotliwe życie czeka człowieka nagroda w niebie. Najpewniejszym sposobem zdobycia miana człowieka cnotliwego jest służba ojczyźnie.
W Pieśni o dobrej sławie zachęca poeta do zabiegania o dobrą sławę, dobre imię, bo życie przeminie, tylko opinia o człowieku zostanie. Powinnością człowieka jest odkrywanie w sobie talentu, rozwijanie go i służenie innym. Trzeba wykorzystać swoje możliwości, by pozostać w pamięci potomnych. Lepiej bowiem umrzeć młodo zyskawszy sławę, niż żyć długo i umrzeć w zapomnieniu.
Postawę życiową poety określa też pieśń Nie porzucaj nadzieje… człowiek zawsze powinien mieć nadzieję, bo tak jak po zimie przychodzi wiosna, tak po dniach trudnych przychodzą lepsze. Znowu od przyrody powinniśmy się1 uczyć życia. Unikniemy wtedy wielu rozczarowań i zmartwień, z godnością powinniśmy przyjmować porażki i nie tracić nadziei. To przekonanie potwierdza poeta w pieśni Chcemy sobie być radzi. W pieśniach tych określił poeta swoją postawę życiową. Wyraźnie dostrzegamy w nich wpływy stoicyzmu i epikureizmu – filozofii starożytnych.
13.Oceń postawy bohaterów Odprawy posłów greckich J. Kochanowskiego.
Jan Kochanowski jest autorem pierwszego polskiego dramatu pt. Odprawa posłów greckich. Temat zaczerpnął poeta z mitu o wojnie trojańskiej. Budowa utworu wzorowana jest na tragedii antycznej.
Akcja utworu to przyjazd posłów greckich do Troi, by odzyskać uprowadzoną przez Parysa, Helenę. Rada trojańska odmawia wydania Heleny, co niebawem doprowadzi d dziesięcioletniej wojny pomiędzy Grecją a Troją. Troja zostanie zrównana z ziemią, a Helena powróci do męża.
W tragedii ukazane są różne postawy bohaterów wobec zaistniałej sytuacji. Za najbardziej reprezentatywne należy uznać postawy: Antenora i Aleksandra.
W postaci Antenora Kochanowski przedstawił wzór obywatela, patrioty, kierującego się zawsze dobrem państwa.Nie daje się przekupić Aleksandrowi i głośno domaga się wydania Heleny. Rozumie, że tylko w ten sposób można uniknąć wojny. Uważa, że Aleksander nie ma prawa narażać państwa, by zrealizować swoje osobiste sprawy. Jest odważny, odpiera ataki posłów przekupionych przez królewicza Aleksandra, nie boi się gróźb. Po odprawie posłów greckich mobilizuje króla do przygotowań do obrony ojczyzny, troszczy się o jej los.
Aleksander z kolei jest przeciwieństwem Antenora. Jest młodzieńcem, który dla celów osobistych nie waha się poświęcić ojczyzny. Reprezentuje beztroską młodzież, dla której sprawy ojczyzny są obojętne.
W dramacie J. Kochanowskiego występują też inne postawy, np.
Priam, król Troi, to nieudolny władca, który powierza los państwa w ręce przekupnych posłów. Nie umie przeciwstawić się naciskom syna – Aleksandra.
Iketaon – to przekupny poseł, który popiera Aleksandra, demagog i krzykacz sejmowy pozbawiony zasad.
Na najwyższą ocenę zasługuje tylko postawa Antenora.
14.Ukaż dramat ojca, chrześcijanina i filozofa w Trenach JanaKochanowskiego.
Treny powstały w okresie czarnoleskim. Bezpośrednią przyczyną powstania tego cyklu żałobnych utworów była śmierć córeczki poety, Urszulki. Po tym wydarzeniu cały świat poety, filozofa i katolika rozpadł się w gruzy. Załamał się system wartości, postawa światopoglądowa twórcy, które głosił w swoich fraszkach i pieśniach.
Dramat ojca ukazany został w trenach IV, V, VI raz VIII. Zawieraj one opis bólu rodziców, którym śmierć zabrała dziecko. W obliczu takiej tragedii człowiek staje bezradny. Rozpacz porównana jest do rozpaczy mitycznej Niobe, która zamieniła się w głaz patrząc na śmierć swoich dzieci. Najtrafniej dramat ojca wyrażają stówa:
Z każdego kąta żałość człowieka ujmuje,
a serce swej pociechy darmo upatruje.
Kryzys religijny poety – katolika wyraża tren X. Składa się on z szeregu pytań dotyczących miejsca pobytu Urszulki po śmierci. Poeta szuka jej wszędzie: w niebie, w Hadesie, w czyśćcu, w innym wcieleniu, lecz nigdzie jej nie znajduje. Wypowiada wówczas dramatyczne słowa: Gdzie śkolwiek jest, jeśliś jest… To jeśliś jest podważa dogmat, prawdę o życiu pozagrobowym. Jeśli nie ma tego życia, to być może nie ma Boga w ogóle.
Kryzys filozoficzny najpełniej oddają treny IX i XI. Po śmierci dziecka poeta – filozof utracił wiarę nie tylko w Boga, ale także w sens mądrości. Okazało się, że wiedza i rozum nie pomagają w cierpieniu. Głoszone przez poetę poglądy filozoficzne: stoicyzm, epikureizm, optymizm, humanizm nie sprawdziły się w obliczu tragedii. W zderzeniu z okrutną rzeczywistością wszelkie recepty filozoficzne, teoretyczne mądrości, etyka, religia okazały się niewystarczające. Swój świat wartości odbuduje poeta dopiero w ostatnim trenie XIX st. Sen, kiedy zaakceptuje swój los i przestanie się buntować.We śnie widzi matkę z Urszulką na ręku. Matka zapewnia go, że dziecko jest w niebie i jest szczęśliwe.
15.Którego z barokowych pisarzy lubisz czytać? Przedstaw rozmyślania i
refleksje do jakich skłania Cię lektura jego tekstów.
Polski barok przypada na XVII w. W literaturze tego okresu wyodrębniły się dwa nurty: dworski i ziemiański. Przedstawicielami tego pierwszego są: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski.
Bliższa jest mi poezja Naborowskiego. Poeta rozważa istotę bytu ludzkiego, zastanawia się nad upływem czasu, przemijaniem. Szuka odpowiedzi na ważne dla każdego człowieka pytania.
W jednym z wierszy pt. Marność wyraźnie nawiązuje do biblijnej Księgi Koheleta. Przewodnią myślą wiersza jest twierdzenie Koheleta: Marność nad marnościami i wszystko marność. Zdaniem poety życie człowieka wypełnia pogoń za zdobywaniem majątku, gromadzenie rzeczy materialnych. Poeta nie pochwala takiej postawy, ale nie uważa, że należy żyć jak średniowieczni asceci. Należy zachować umiar, rozsądek, czyli dbać nie tylko o dobra materialne ale i duchowe.
W wierszu Krótkość żywota nawiązał poeta do barokowej idei znikomoaci, krótkości, kruchości ludzkiego życia. W każdym wersie pobrzmiewa świadomość przemijania, szybkiego upływu czasu, którego biegu nie można zatrzymać. Ludzie już w chwili narodzin napiętnowani są śmiercią. Smutne to ale prawdziwe.
Wiersz Cnota grunt wszystkiemu przynosi ciekawe spojrzenie na życie. Nic nie daje człowiekowi szczęścia, ani bogactwo, ani wiedza, ani szczęśliwa rodzina, ani gromady słuzby… Tylko cnota rozumiana jako godność, umiar, rozwaga i uczciwość zapewnia szczęście. Cnota nadaje sens ludzkiemu życiu.
Poezja’ Daniela Naborowskiego jest interesująca ze względu na refleksyjno -filozoficzny charakter. Zmusza do refleksji także ludzi końca XXI wieku.
16.Przedstaw wady Polaków ukazane w satyrach Ignacego Krasickiego.
Krytyczny obraz społeczeństwa polskiego doby oświecenia przedstawił Ignacy Krasicki w 22 satyrach. Zwrócił uwagę na różne przejawy zepsucia moralnego: marnotrawstwo, hazard, lenistwo, bezmyślne naśladowanie obcych wzorów, alkoholizm, sarmackie upodobania polskiej szlachty, nieuctwo, nietolerancję i zacofanie.
Największą popularnością cieszyły się takie utwory jak Do króla, Żona modna, Pijaństwo, Świat zepsuty.
Satyra Do króla ma charakter polityczny, a dotyczy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i postawy wobec niego szlachty polskiej. Krytyka szlachty jest tu zamaskowana. Autor stawia królowi zarzuty takie, jakie stawiała mu szlachta, a więc że jest młody, wykształcony, jest Polakiem, kocha i otacza opieką ludzi uczonych i artystów, jest dobry, łagodny i sprawiedliwy. Są to zalety ale konserwatywna szlachta miała królowi to za złe. Atakowała go z błahych powodów i przeszkadzała we wprowadzaniu reform.
Żona modna jest krytyką naśladowania cudzoziemskich wzorów, w tym’ wypadku francuszczyzny. Modna żona pragnie żyć tak jak bohaterki sentymentalnych romansów. Jej świat to bale,romanse, rozrywki. Nieustannie kaprysi, modernizuje dom, aż w końcu doprowadza męża do ruiny majątkowej.
Pijaństwo to portret psychologiczny nałogowego pijaka, dla którego każda okazja jest dobra, by napić się wódki. Wie on wszystko o szkodliwości tego nałogu a mimo to nie jest w stanie się powstrzymać. Satyra ta jest gorzką refleksją nad ułomnością natury ludzkiej i nad słabością szlachty polskiej do trunków.
W Świecie zepsutym dokonuje poeta rozprawy ze społeczeństwem XVIII wieku. Zarzuca mu upadek obyczajów, zanik uczuć patriotycznych, prywatę, upadek moralności. Na zasadzie kontrastu
przywołuje świat przodków, oparty na solidnych podstawach moralnych i religijnych
17. Udowodnij, że bajki Ignacego Krasickiego posiadają wartości ogólnoludzkie i ponadczasowe.
Bajki pisał Ignacy Krasicki przez całe życie. Uprawiał dwa gatunki bajek: krótkie epigramatyczne i dłuższe narracyjne.
Bajka to krótki utwór wierszowany, w którym bohaterami są najczęściej zwierzęta, ale twórca myśli o ludziach.
W bajkach zawarł poeta ponadczasowe i uniwersalne prawdy o ludziach. Wyłania się z nich pesymistyczna prawda o człowieku i świecie.
W bajce Lew i zwierzęta autor krytykuje władców, którzy bywają okrutni lecz zachowują pozory praworządności. Wykorzystują stanowisko dla własnych korzyści i wreszcie doprowadzają poddanych do tragedii.
W bajce Wół minister rozsądek i pracowitość osiągają zwycięstwo nad głupotą i przebiegłością.
Ptaszki w klatce – to bajka o sytuacji politycznej po II rozbiorze Polski. Poeta obawia się, by młode pokolenie nie przywykło do niewoli tak, jak młody czyżyk. Wino i woda pokazuje ciężki los chłopów pańszczyźnianych, którzy ciężko pracując gaszą pragnienie wodą by szlachta mogła pić wyborne wina.
Dewotka to bajka o fałszywej pobożności, zakłamaniu i obłudzie moralno – religijnej.
Przyjaciele to słynny utwór zawierający uniwersalną prawdę, że przyjaciół poznajemy w biedzie.
Szczur i kot to utwór krytykujący pychę i zarozumialstwo. Poeta ośmiesza ludzi zarozumiałych i bezkrytycznych.
Malarze – autor ośmiesza ludzką próżność – zawsze chcemy widzieć się lepszymi i piękniejszymi niż jesteśmy naprawdę. Sprytny malarz Jan wykorzystywał tę ludzką słabość.
Ignacy Krasicki pisząc bajki, satyry i poematy heroikomiczne pragnął uczyć społeczeństwo. Czynił to bawiąc równocześnie. Wykorzystywał żart, dowcip, drwinę i ironię.
18.Wykaż, że twórczość Ignacego Krasickiego spełnia podstawowe hasło epoki: bawiąc uczy.
Ignacy Krasicki uważany jest za najważniejszego polskiego twórcę oświecenia, a nawet więcej: za wzór i przykład umysłu oświeconego. Jego twórczość zadziwia po dziś dzień, bo jest bardzo różnorodna. Od krótkiej bajki po powieść – taki wybór świadczy o wszechstronności uzdolnień – jest uniwersalna: przesłanie wielu utworów Krasickiego nie straciło na aktualności do dzisiaj. Zapewne wypływa to z zakresu tematyki i z bogactwa gatunków literackich, które traktuje się zazwyczaj jako lekkie: bajki, satyry, poematy heroikomiczne.
Bajki Krasickiego zawierają wielkiei trudne prawdy o naturze ludzkiej, chociaż są to tylko krótkie wierszyki ale bogate w treść i szczyptę humoru, jak np. bajka Dewotka, która odsłania fałsz źle pojętej wiary; bajka Malarze o opłacalności obłudy i pochlebstwa, a nie prawdy i szczerości. Poeta potępia więc obłudę, kłamstwo, skąpstwo, dewocję, ubierając je w odpowiednie scenki i odpowiednio prezentując odbiorcy.
Satyry to także utwory barwne i kąśliwe, być może chwilami z przesadą, ale trafnie opisujące rzeczywistość. Pozwalają poznać reprezentantów ówczesnego społeczeństwa polskiego, zwłaszcza typy negatywne, przedstawione jednak z humorem, jak np. : kobita z satyry Żona modna, czy pijaczysko w satyrze Pijaństwo.
Najlepszym popisem umiejętności przedstawiania świata w krzywym zwierciadle jest jednak poemat heroikomiczny – Monachomachia, w którym ośmieszył, wyszydził i skrytykował poeta zakonników przedstawiając komiczna treść za pomocą formy i stylu poematu heroicznego.
19.Udowodnij, że Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza jest komedią polityczną i obyczajową.
Utwór Niemcewicza powstał w gorącej atmosferze politycznej, w dobie Sejmu Czteroletniego, na którym postępowi posłowie walczyli o reformy w kraju. Postępowcom zależało min. aby nie przerywać pracy sejmu po dwóch latach, lecz pracować do zakończenia dzieła. Głosem w tej sprawie była także literatura – szybko wydana i rozpropagowana komedia Niemcewicza oddziaływała na odbiorców – miała więc cel polityczny. Poza tym charakterystyka postaci, treść komedii, jej zakończenie podporządkowane są ideologii reformatorskiej, a ideologia ta ważniejsza jest od fabuły. Patriotyczny charakter utworu polega na tym, że bohaterowie i postawy patriotyczne są przedstawione w pozytywnym świetle (Podkomorzy, Podkomorzyna, Walery, Teresa), a osoby konserwatywne są
ośmieszane i nacechowane negatywnie( Gadulski). Poza tym Niemcewicz porusz problemy najbardziej dyskutowane przez posłów. ośmieszane i nacechowane negatywnie( Gadulski). Poza tym Niemcewicz porusz problemy najbardziej dyskutowane przez posłów..
Komedia Niemcewicza jest także utworem o charakterze obyczajowym. Oto mamy rodzinę patriotów – Podkomorstwo oraz ich gości: Gadulskiego – konserwatystę, jego żonę -„żonę modną” stylizującą się na Francuzkę i Szarmanckiego – „modnego kawalera”, fircyka, łowcę posagów. To reprezentanci ówczesnego społeczeństwa przedstawieni z humorem, ale jest to humor zaprawiony goryczą, bo to oni kształtują modę i obyczaje w ojczyźnie, to oni są najbardziej widoczni i słyszalni. Postacie gości są satyryczne, to typy które wyśmiewał już Ignacy Krasicki w swoich utworach. Dlatego też Powrót posła uznaje się za komedie obyczajową.
20.Scharakteryzuj „czarne” i „białe” postacie Powrotu posła. Jaką rolę odegrała ta komedia w czasie Sejmu Czteroletniego?
Julian Ursyn Niemcewicz to twórca epoki oświecenia, a jednocześnie działacz polityczny, członek Towarzystwa Patriotycznego, zwolennik reform. Komedię Powrót posła napisał w celu zjednania obozowi patriotycznemu jak najwięcej zwolenników. Ten cel oraz
