Litosfera, czyli sztywna otoczka Ziemi składa się z dziesięciu wielkich płyt litosfery (kry) i kilku mniejszych. Wielki płyty tworzące kontynenty (około 30 km grubości) nazywamy kontynentalnymi, a płyty tworzące dna oceanów (około 6-7 km) nazywamy oceanicznymi.
Płyty te są w ciągłym ruchu poziomym i pionowym, ponieważ znajdują się na plastycznej masie astenosfery, w której działają, pod wpływem dużych temperatur, prądy konwekcyjne. Prądy wypychają też materię ku górze. W miejscu, gdzie strumień ciepła pionowo dociera do litosfery, następuje jej przerwanie i powstają ryfty. Natomiast poziome prądy ciepła odsuwają od siebie pęknięte fragmenty litosfery, tworzące płyty. W miejscach pęknięć wylewa się magma, w postaci law. Pęknięcia mogą mieć charakter:
– gorące plamy – punkty, gdzie prądy wstępujące przebijają litosferę – powstają wtedy wulkany podwodne lub tworzą się wyspy wulkaniczne.
– szczeliny ciągnące się wieloma kilometrami – z tych szczelin wylewa się magma tworząc grzbiety oceaniczne.
Szybkość rozsuwania płyt jest różna. Od 4-6 cm w ciągu roku do nawet 12 cm.
Większość ryftów przebiega na dnach oceanów, są jednak te, które występują na lądzie. Np. w Afryce – Zachodnia Ameryka Północna, Islandia.
Grzbiety oceaniczne poprzecinane są uskokami, które oddzielają od siebie fragmenty o różnych prędkościach rozsuwania.
Obszary grzbietów oceanicznych są aktywne wulkaniczne i sejsmicznie.
Ponieważ jedne płyty się rozchodzą, inne muszą się schodzić. To miejsce schodzenia nazywamy miejscem subdukcji. Ta strefa także odznacza się dużym wulkanizmem i ilością trzęsień Ziemi. Rozróżniamy dwa przypadki:
– płyta oceaniczna podsuwa się pod drugą płytę oceaniczną.
Osady płyty wciąganej są zdzierane i fałdowane – powstaje wtedy łuk wysp. Jednocześnie wzdłuż łuków wysp powstają rowy oceaniczne.
Np. Sumatra i Rów Sundajski.
– płyta oceaniczna podsuwa się pod płytę kontynentalną.
Osady płyty oceanicznej są zdzierane i fałdowane – powstają pasma górskie.
Jednocześnie w oceanie powstają przybrzeżne rowy oceaniczne.
Np. Andy i Rów Chilijski.
– płyta kontynentalna wsuwa się pod druga płytę kontynentalną.
Osady jednej z nich są zdzierane i fałdowane, co powoduje powstanie gór. W ten sposób powstały miedzy innymi Alpy i Himalaje.
