W przemyśle i gospodarce wykorzystuje się ponad 60 tysięcy różnych związków chemicznych, przy czym każdego roku przybywa średnio około 600 nowych. Wiele z nich wykazuje wysoką toksyczność lub silne działanie utleniające czy też wybuchowe i łatwopalne. Zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt ze strony tych substancji chemicznych jest duże w wypadku awarii lub przypadkowego uwolnienia się ich w dużej ilości do atmosfery i do gleby. Niektóre są bardzo trwałe i mogą dłuższy czas utrzymywać wysokie stężenie, co może spowodować dostanie się ich do organizmu drogą pokarmową, oddechową. Mogą być także wchłaniane przez skórę. Środki tego typu określa się mianem TSP – Toksycznych Środków Przemysłowych. Budowa chemiczna i toksyczne właściwości tych środków jest tak różnorodna, że uniemożliwia prostą klasyfikację. Najczęściej klasyfikuje się je na podstawie objawów zatrucia. Większość z tych związków działa na błony śluzowe dróg oddechowych, spojówki, skórę. Wiele z nich oddziałuje na system nerwowy i niektóre organy wewnętrzne (akumulacja i degradacja). W Polsce wymienia się przynajmniej 54 substancje, które ze względu na swojespecyficzne działanie mogą stworzyć szczególnie niebezpieczne zagrożenie dla ludności i środowiska w trakcie awarii. Do najgroźniejszych należą substancje takie, jak:
Trichlorek fosforu – stosowany w syntezie barwników i nawozów fosforowych
Dichlorek siarki – stosowany w przemyśle cukrowniczym i syntezie barwników
Izocyjanian metylu – stosowany w syntezie insektycydów i poliuretanów
Fosgen – stosowany w syntezach leków i barwników
Dinitrofenol – stosowany do produkcji pestycydów i barwników
Chloroetanol – stosowany do produkcji tworzyw sztucznych
Akrylonitryl – stosowany do produkcji włókien sztucznych
Siarkowodór – stosowany do produkcji gumy oraz w papiernictwie i chłodnictwie
Amoniak – stosowany w syntezie nawozów, tworzyw sztucznych i w chłodnictwie Disiarczek węgla – stosowany w przemyśle włókienniczym
Bromek metylu – stosowany w chłodnictwie oraz jako środek metylujący
Tlenek etylenu – stosowany do produkcji insektycydów
Dioksyny – stosowany w syntezie organicznej, zanieczyszczenie pestycydów
Chlor – środek dezynfekujący i odkażający, stosowany przy uzdatnianiu wody
Fluorowodór – stosowany przy obróbce szkła i kryształów, petrochemia
Cyjanowodór – stosowany do produkcji barwników, stali
Na terenie Polski znajduje się ok. 3500 zakładów przemysłowych zagrażających środowisku, a spośród nich 100 zakładów stwarzających największe zagrożenie. W rejonie Gminy Inowrocław i w gminach ościennych znajduje się kilkanaście spośród tych 100 ośrodków o wysokim współczynniku zagrożenia toksycznego.
Przez teren Gminy Inowrocław przebiega trasa kołowa nr 25, którą przewozi się TSP cysternami. Przebiega tędy również transportowy szlak kolejowy z obwodnicą Jaksice, Cieślin, Mimowola, którym również przewozi się cysternami TSP. Strefa skażeń jaka może powstać w wyniku awarii jednej cysterny czy wagonu może sięgać 7-11 km od epicentrum. Przez Gminę Inowrocław przewozi się niekontrolowane ilości paliw, olejów napędowych oraz „kożuchów”, czyli odpadów porafineryjnych. Należy zwrócić uwagę na oznakowanie tych transportów. Każdy przewoźnik środków chemicznych ma obowiązek oznakowania na pojazdach (cysternach, przyczepach itp.) w postaci nazwy oraz międzynarodowego i krajowego numeru identyfikacyjnego substancji. Ma to na celu szybkiej identyfikacji w razie nagłej potrzeby ( np. awarii). Jest to niezwykle istotne, gdyż od szybkości identyfikacji i działania służb uprawnionych do usunięcia skutków awarii zależy życie ludności zagrożonej w strefie skażenia. Substancje chemiczne, które mogą być przewożone przez nasz region mają odpowiednie numery identyfikacyjne, których nie będę przytaczał.
Pierwsza pomoc przy zatruciach TSP
W przypadkach skażenia ludzi różnymi środkami trującymi istotne znaczenie w ratowaniu ich życia ma sposób udzielania porażonym pierwszej pomocy. Zakres i sposób jej niesienia zależy od rodzaju środka toksycznego, drogi przenikania trucizny do organizmu i aktualnego stanu zdrowia porażonego. Elementem zasadniczym jest przerwanie ekspozycji środka toksycznego na organizm głównie poprzez ewakuację porażonych ze strefy skażonej lub nałożenie maski przeciwgazowej, zdjęcie skażonej odzieży i odkażenie ciała. Jeżeli trucizna dostała się drogą pokarmową należy truciznę usunąć powodując wymioty a dalej podanie podstawowych środków pierwszej pomocy medycznej lub odtrutek. Pierwsze rozpoznanie rodzaju środka trującego opiera się na danych o okoliczności skażenia (oznakowanie ładunku, zapach, konsystencja, kolor itp..) oraz obserwacji objawów zatrucia. U osób nieprzytomnych oraz w stanie drgawkowym nie należy nic podawać doustnie ani powodować wymiotów. Przy zaburzeniach oddychania lub bezdechu należy zastosować sztuczne oddychanie. Przy skażeniach oczu chemikaliami należy płukać je kilkakrotnie ( nawet do 15 razy) dużą ilością wody. Przy oparzeniach oczu wapnem palonym lub „azotniakiem” należy płukać oczy olejem parafinowym i w żadnym wypadku nie wolno użyć w tym celu wody. Przy skażeniach wodą amoniakalną lub innymi zasadami (np. ługiem sodowym) należy płukać oczy roztworem kwasu bornego , rozcieńczonego kwasu octowego lub tez soku z cytryny natomiast w wypadku skażenia kwasami (np. kwasem solnym) NIE NALEŻY UŻYWAĆ ŚRODKÓW NEUTRALIZUJĄCYCH a zwłaszcza sody oczyszczonej – należy obficie przemyć ciepłą wodą lub roztworem soli fizjologicznej ( ok. 1% roztwór NaCl) i niezwłocznie odwieźć do szpitala. W wypadku zatrucia wewnętrznego kwasami i zasadami nie należy stosować sztucznego oddychania. Miejsca oparzone termicznie (poza twarzą) najpierw przemywa się etanolem a następnie zakłada suchy jałowy opatrunek. Podawanie alkoholu etylowego zatrutym może mieć miejsce jedynie wtedy, gdy poszkodowany został zatruty metanolem (alkoholem metylowym) lub glikolem etylenowym (np. z płynu BORYGO). Są to tylko podstawowe działania podczas awarii z uwolnieniem TSP.
Dioksyny
Dioksyna jest uosobieniem zagrożenia naszego zdrowia przez wiele toksycznych związków znajdujących się w otoczeniu. Badania przeprowadzone na zwierzętach jawnie wskazują na jej toksyczność. Nie ulega wątpliwości, że ludzie byli i są narażeni na kontakt z dioksynami. Występowanie dioksyn w zatrutej przez człowieka przyrodzie jest najsilniej eksponowane, a jej znaczenie w procesach kancerogennych (rakotwórczych) jest przyczyną największych kontrowersji. Jak dotąd, dioksyna jest potencjalnie najsilniejszym kancerogenem testowanym na zwierzętach. Dioksyna (oraz jej pochodne) jest wciąż obecna w przyrodzie i w niektórych glebach może przetrwać nawet setki lat. Jest wiele źródeł powstawania dioksyny: procesy spalania stałych odpadów komunalnych (spalarnie), skażone dioksyną herbicydy, proces wybielania masy papierowej oraz częściowo proces spalania benzyny ołowiowej. W USA powodem wszczęcia wielu procesów sądowych było stosowanie herbicydu Agent Orange (używanego m.in. w Wietnamie). Środki masowego przekazu zwyczajowo mówią o „najbardziej toksycznym związku chemicznym wyprodukowanym przez człowieka” lub też „najgroźniejszym sztucznym czynniku kancerogennym. Dioksyna pojawiła się w łańcuchu pokarmowym człowieka w wyniku skażenia produktów spożywczych (np. poprzez stosowanie herbicydu 2,4,5-T przez rolników), lub też z powietrza w wyniku osiadania produktów spalania (np. spalarnie komunalne, kiedy dioksyna (lub pochodne) dostanie się raz do organizmu, jest wchłaniana i przechowywana w warstwach tłuszczu, skąd usuwana jest w wyniku bardzo, ale to bardzo powolnych procesów. Ustalono, że usuwanie dioksyn z organizmu trwa conajmniej 7 lat. Jednak nie wszystko jest takie jasne jak się wydaje, wciąż nie udowodniono bezpośrednio silnego działania kancerogennego dioksyny ani nie potrafiono wykazać jej małej toksyczności. Wydaje się, że wcześniejsze prognozy okazały się być znacznie przesadzone. Media oraz politycy wykreowali i wyolbrzymili problem, który oczywiście istnieje, lecz w neporównanie mniejszej skali niż w rzeczywistości. Na ostateczne rozszczygnięcie problemu należy jeszcze poczekać.
