Początek tragedii greckiej sięga misteriów dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas których ich uczestnicy, ubrani w koźle skóry, śpiewali pieśni obrzędowe ku czci Dionizosa (boga wina i plonów). Nazwa „tragedia” pochodzi od dwóch słów greckich: ‚tragos’ – kozioł i ‚ode’ – pieśń (tragedia = pieśń kozła). Z pieśni obrzędowych (pochwalnych) zrodziła się tragedia, której budowa oparła się na dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika – opowiadacza) z chórem. Pierwszego aktora wprowadził Tespis, drugiego – Ajschylos, trzeciego – Sofokles. Zespół aktorski ograniczał się do trzech osób. Aktorami mogli być tylko mężczyźni, grali więc też i role kobiece. W tragedii antycznej nie ma podziału na akty i sceny:
-PROLOGOS – zapowiedź
-PARADOS – wkroczenie chóru
-EPEJSODIONY – akcja sceniczna z aktorami
-STASIMONY – wystąpienia chóru
-KOMMOS – lament bohatera
-EKSODOS – opuszczenie sceny przez zbiór
-ZASADA DECORUM – zasada jedności treści, formy, jednorodności stylistycznej, zgodności gatunku ze stylem, językiem bohatera
-ZASADA TRZECH JEDNOŚCI : MIEJSCA – akcja rozgrywa się w jednym miejscu CZASU – akcja zamyka się w ciągu 12-24 godzin AKCJI – jeden wątek
-ZASADA TRZECH AKTORÓW – tylko trzech aktorów może naraz przebywać na scenie(brak scen zbiorowych)
-KATHARSIS – oczyszczenie (wywołanie u odbiorcy uczuć, litości, współczucia) Katharsis według Arystotelesa, nie prowadziło do uszlachetnienia uczuć, ale wyzwolenia się z nich, doprowadzało do osiągnięcia stanu spokoju wewnętrznego.
-MIMESIS – naśladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlać rzeczywistość.
-SCHEMAT AKCJI : EKSPOZYCJA, rozwinięcie, PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa, ROZWIĄZANIE AKCJI.
„ANTYGONA”
-nie ma podziału na akty i sceny
-kompozycja
-pieśni chóru (rola chóru : ocenia bohatera, głos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraża opinie ludu, wyraża prawdy uniwersalne)
-tragizm postaci (konflikt między prawem boskim i ludzkim)
-akcja według schematu
-zasada trzech jedności
-zasada decorum
-zasada trzech aktorów
-występuje zwiastun (strażnik)
Konflikt pomiędzy królem – KREONEM, a ANTYGONĄ jest istotą tragedii i nosi nazwę konfliktu tragicznego. Polega na zderzeniu się przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie można dokonać wyboru i dlatego każde posunięcie bohatera prowadzi go do katastrofy, czyli klęski. Dla Kreona nadrzędnymi wartościami są rozum, ład społeczny i państwo. Dla Antygony natomiast, kierującej się wiarą i miłością, nadrzędne są przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to więc konflikt wartości i konieczności, bowiem bohaterowie bronią przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony miłości, prawo ludzkie – prawu boskiemu, interes zbiorowości (państwo) – obronie jednostki. Z tego względu, że racje obu stron są równorzędne, konflikt tragiczny jest nierozwiązalny, prowadzi nieuchronnie do klęski bohaterów. Antygona, za przeciwstawienie się rozkazowi króla, zostaje skazana na śmierć; Kreona, któryjest winien śmierci trzech osób (Antygony, jej narzeczonego, a własnego syna – Hajmona i swojej żony), los skazuje na wyrzuty sumienia, które będą go dręczyły do końca życia. Tragizm jest wywołany szczególną konstrukcją losów bohaterów, którzy niezależnie od siły charakteru i szlachetnych intencji sprowadzają na siebie śmierć lub klęskę. Należy dodać, że o ich losie decydowało w tragedii greckiej fatum – przeznaczenie, ślepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartości, takich jak odwaga i przeciwstawianie się despotyzmowi oraz przemocy, wytrwałość i wierność swoim poglądom, niezależność, miłość do brata, poczucie więzi z tradycją i religią, szlachetność i spełnienie powinności siostrzanej i ludzkiej.
Dramat Szekspirowski – „Makbet”:
-zerwanie z zasadą trzech jedności: miejsca (pole, komnata zamkowa, pokoje w pałacu królewskim, Szkocja, Anglia) czasu ( nie ma jednoznacznych oznaczeń w tekście, obejmuje okres od objęcia władzy przez Makbeta, jego panowanie i upadek). akcji (obecność epizodów naświetlających nastroje społeczne)
-zerwanie z zasadą decorum
-sceny zbiorowe (tłum na scenie)
-zerwanie z zasadą jedności estetycznej (sceny komiczne przeplatają się z tragicznymi)
-brak retardacji
-dwie konwencje świata przedstawionego – realistyczna i fantastyczna
-dwojaka motywacja zdarzeń: nadprzyrodzona (żądza władzy zostaje obudzona przez czarownice) psychologiczna
-pejzaż nieobojętny (tragedia Makbeta rozgrywa się w typowej scenerii koszmaru – noc, burza)
-w przeciwieństwie do tragedii antycznych nie działa fatum
-bohaterów cechuje tragizm, ale np. Makbet to jednocześnie zbrodniarz (tzw. Bohater – łotr)
Popełniona zbrodnia powoduje, że Makbet staje się ofiarą własnych halucynacji (duch Banka widziany na uczcie), przywidzeń, które stają się przyczyną kolejnych zbrodni. Wydarzenia rozgrywają się często w nocy – porze strachu.
