Troska o losy ojczyzny w romantyzmie i pozytywizmie I. Sytuacja Polaków pod zaborami i próby zniesienia zależności. 1. Powstania zbrojne 2. Praca organiczna sposobem walki z rusyfikacją i germanizacją w drugiej połowie XIX w. II. Walka zbrojna jedyną drogą osiągnięcia niepodległości zdaniem twórców romantycznych 1. Propagowanie wzorów bohaterów a) dobro ojczyzny ponad wszystko – poświęcenie dla dobra kraju – ?Konrad Wallanrod? A. Mickiewicza – ?Szczęścia w domu nie znalazł, bo go nie było w ojczyźnie?, ?Jesteś wdową po wielkim człowieku, który dla dobra ojczyzny wyrzekł się nawet ciebie? – walka czynna dla dobra ojczyzny w ?Panu Tadeuszu? A. Mickiewicza (Tadeusz, Jacek Soplica) b) rozpowszechnianie wzoru wychowania młodzierzy (?Do Matki Polki? – A. Mickiewicz) – obowiązek wychowania dzieci na bój bez chwały, na śmierć dla ojczyzny, na cierpienia, na niewolę c) wezwanie do walki o niepodległość w twórczości Słowackiego – ?Hymn? – ?Kulik? – wezwanie panów do włączenia się w walkę za ojczyznę – ?Testament mój? – ?Lecz zaklinam, niech żywi nie tracą nadzieji i przed narodem niosą oświaty kaganiec, a kiedy trzeba na śmierć idą po kolei, jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec? c) wizja Polski projektowanej – kraj zjednoczony – ?posąg z jednej bryły? (?Testament mój? – J. Słowacki?) – zboda narodowa – scena z polonezem (?Pan Tadeusz? – A. Mickiewicz) d) pochwała patriotów (młodzierzy godującej się do walki) – ?Dziady? cz. III – towarzystwo przy drzwiach – troska o kraj (?Nasz naród jak lawa, z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa, lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi, więc plwajmy na tę skorupę i stąpmy do głębi?) – Bal u senatora – bunt młodzierzy, chęć walki, Justyn Pol chce zabić cara (?Zemsta, zemsta za wroga, z Bogiem lub nawet mimo Boga?) – scena więzienna – wzajemna pomoc niewinnie uwięzionych, poświęcenie Tomasza (przyjmuje winy na siebie) 2. Krytyka arystokracji polskiej a) kosmopolityzm i brak zainteresowania sprawami kraju – ?O Litwie wiem dalibóg mniej niż o Chinach? (?Dziady? cz. III) – postawa Hrabiego Horeszki w ?Panu Tadeuszu? b) brak zgody narodowej wśród polityków emigracyjnych – ?Plwają na siebie i żrą jedni drugich? (Epilog ?Pana Tadeusza?) c) krytyka przywódców powstania listopadowego w ?Kordianie? J. Słowackiego – nieudolni (Skrzynecki), starzy (Niemcewicz, Chłopicki), zdrajcy (Krukowiecki), brak jednoznacznych poglądów politycznych (Lelewel) – umiarkowani: > nie chcą zabić cara (?olbrzymy spadli ze szczudeł – to karły?) > nie chcą angażować chłopów do powstania (?Pijcie wino! idźcie spać! My weźmiemy win puchary, by je w szklany sztylet zlać?) d) krytyka Polaków w ?Grobie Agamemnona? J. Słowackiego – niepełne zaangażowanie się w walkę, walka połowiczna – przekupstwo Polaków – ?Polsko ciebie błyskotkami łudzą, pawiem narodów byłaś i papugą, a teraz jesteś służebnicą cudzą? 3. Miejsce Polski wśród innych narodów a) mesjanizm Polski – posłannictwo narodu polskiego (misja do spełnienia – wyzwolić wszystkie narody) – widzenie ks. Piotra (?Dziady? cz. III) – prolog ?Kordiana? b) cierpienie Polski zbawi wszystkie zniewolone narody III. Praca jako najskuteczniejsza i najmniej krwawa droga utrzymania świadomości narodowej i odzyskania niepodległości hasłem sztandarowym polskich pozytywistów 1. Wzmocnienie polskiego społeczeństwa celem pracy organicznej a) ?Nad Niemnem? E. Orzeszkowej – Witold – nowy typ gospodarowania (nowoczesne wykształcenie) – Justyna – ?Brak pracy był mi od dawna trucizną i wstydem? b) ?Lalka? B. Prusa – rozwój handlu przez Wokulskiego (dążenie do wzmocnienia polskiej gospodarki) 2. Praca u podstaw – nauczanie ludzi z najniższych klas społeczeństwa a) ?A…B…C…? E. Orzeszkowej – działalność Joanny Lipskiej b) nauczanie biednych dzieci wiejskich – Andrzejowa (?Nad Niemnem?) c) ?Lalka? – prezesowa – szkółki, ochronki – Wokulski – pomaga Magdalenie i Wysockiemu 3. Krytyka pasożytniczego trubu życia arystokracji a) ?Nad Niemnem? – Różyc, Darzecki b) ?Lalka? – Krzeszewscy, Łęccy – ?Jest to parę tysięcy ludzi, którzy wysysają cały kraj, topią pieniądze za granicą, przywożą z tamtąd najgorsze nałogi, zarażają nimi klasy średnie [?] i sami giną bez ratumku ekonomicznie, fizjologicznie i moralnie?
