Stanisław Leszczyński (ur. 20. X. 1676 we Lwowie), człowiek o tragicznej biografii. Główne dzieło wykonane w 1749r. Jet to utwór pt: „Głos wolny, wolność ubezpieczających” – broszura polityczna. Owoc przemyśleń nad losem Rzeczypospolitej. Dość ogólnikowo wymienia reformy jakie by należało przeprowadzić w państwie, aby uchować je przed upadkiem. Są to:
1. Branie w obronę chłopa – proponuje oczynszowienie chłopów. Żąda prawnej opieki nad chłopem. 2. Występuje w obronie mieszczaństwa (byli oni pozbawieni praw: nie zasiadali w sejmie, nie mieli prawa do posiadania ziemi. Upośledzeni w stosuku do szlachty). 3. Opodatkowanie stanu szlacheckiego. 4. Zezwolenie na utworzenie silnej armii. 5. Od sejmu zgoda na zniesienie liberum veto. 6. Obowiązywała wolna elekcja, Leszczyński żąda jej zniesienia i wprowadzenia monarchii dziedzicznej, konstytucyjnej. 7. Domagał się wzmocnienia władzy administracyjnej i wykonawczej. 8. Autor żąda prawnej opieki nad chłopstwem. Według Leszczyńskiego chłop powinien mieć prawo odwoływać się od wyroku w przypadku sporu z dziedzicem. 9. Zniesienie pańszczyzny.
WNIOSEK: Ta broszura pozostaje dość ogólnikowa. Nie wykracza poza dość ogólnikowe stwierdzenia. Porusza kwestie dotyczące Rzeczypospolitej.
Stanisław Konarski (1700 – 1773). Właściwe nazwisko to Hieronim Franciszek Konarski. Wykształcony, wszechstronny, miał światły umysł i szerokie horyzonty. Był pijarem. Po powrocie do kraju rozpoczął reformy szkolnictwa pijarskiego. Prekursor teatrów wolnych. Rozwój teatru. Poprzez teatr szkolny, którym żywo się zainteresował, starał się udostępnić rodakom arcydzieła literatury francuskiej, między innymi tłumaczył sztuki obce i napisał „Tragedię Epaminondy” (1756). Dziedziną jednak, w której najbardziej się zasłużył, było szkolnictwo. Zainicjowana przez niego reforma miała dla oświaty tego okresu znaczenie przełomowe. W 1740 r. Konarski otworzył w Warszawie nowoczesny na owe czasy zakład naukowy dla synów magnackich i zamożnej szlachty z wypracowanym przez siebie programem nauki – Collegium Nobilium. Generalnie jednak przeprowadził reformy wszystkich szkół pijarskich. Pod jego kierunkiem opracowano „Ustawy szkolne”, z których czerpali pomysły późniejsi reformatorzy systemu oświaty.
Przeprowadzone reformy:
Językiem wykładowym w miejsce łaciny miał wejść język polski. Unowocześnić programy nauczania. Wprowadzono zajęcia fizyczne. Urządzono także pracownie i obserwatorium astronomiczne. Reformy Konarskiego stały się potem źródłem inspiracji dla szkolnictwa jezuickiego. Zastąpiono metodę wkuwania metodą opartą na zrozumieniu. Obok łaciny uczono języków nowożytnych: niemiecki i francuski. >> Wprowadzenie logiki, retoryki, etyki. Wprowadzenie przedmiotów: fizyka, matematyka, botanika, historia (powszechna i ojczysta), geografia. Wzorem polszczyzny była literatura współczesna. Wszystkie reformy były kontynowane przez KEN. Głośną polemikę wywołał traktat z dziedziny retoryki pt: „De emendalis elopuentiove cithis” („O poprawie błędów wymowy” – 1741), gdzie Konarski krytykował makaronizmy, wtrącanie obcych zwrotów panegirycznych, przesadny styl. Za wzór postawił polszczyznę pisarzy XVI wieku. Głównie Jana Kochanowskiego. Autor żąda, aby pisać w sposób komunikatywny, stylem prostym, czystym, walczył o przyszłość polszczyzny. Reforma Konarskiego miała podwójne znaczenie: zmuszała jezuitów do unowocześnienia ich szkół i przede wszystkim w szkołach pijarskich wychowywano pokolenie przyszłych bojowników o nową postać życia politycznego w Polsce. Zadania bowiem, które stawiał sobie Konarski, obliczane były na cele polityczne, Dowiódł tego w swym anonimowym dziele pt: „O skutecznym rad sposobie”. Jest ono o reformie obrad sejmowych, a przede wszystkim przeciwko „liberum veto”. Generalnie dzieło było poświęcone reformom ustrojowym. W ten sposób autor torował drogę zmianie ustroju, której dokonać miało następne pokolenie. Konarski uporządkował prawa polskie w „Volumina Legum” – „Zbiory praw”. Jest to uporządkowanie praw Rzeczypospolitej ustawionych przez sejm. Postać Konarskiego stawia wzór dla następnego pokolenia. Jego zasługi uznał Stanisław August medalem z napisem „Temu, który odważył się być mądrym”.
Bracia Załuscy – Józef Andrzej i Andrzej Stanisław Załuscy. Byli braćmi biskupami. W 1747r. oddali do publicznego użytku bardzo cenną, bogatą w zbiory bibliotekę Załuskich. Potem pieczę nad nią przejęła KEN. Zorganizowali też „Towarzystwo Literatów”. Korespondowali z niemieckimi uczonymi, sprawowali mecenat nad różnymi imprezami kulturalnymi. Jeden z nich – Józef Andrzej, zajmował się czuwaniem nad edytorstwem dzieł weneckich i przyczynił się do ich wydania. Był bibliografem. Pisał wiersze w stylu W. Potockiego, przekładał utwory pisarzy francuskich.
Wacław Załuski – poeta, dramatopisarz, koneser i zbieracz dzieł sztuki, bardzo wykształcony człowiek. Napisał dwie komedie „Natręt” i „Dziwak”, tragedie. Poemat dydaktyczny pt: „O nauce wierszopiskiej”. Zawarte są w nim zasady, reguły tworzenia wierszy. Walczył o czystośc polszczyzny i napisał rozprawę o „Nauce krasomowskiej” (o nauce pięknego mówienia)
Nauczyciel retoryki, jezuita, dramaturg, współredaktor „Monitora”, człowiek walczący o czystość polszczyzny. Dzieło pt: „Rozmowa o języku polskim”, krytykuje makaronizowanie, preferuje styl zrozumiały, czysty. Jako dramaturg miał duże zasługi dla rozwoju teatru (Jego sztuki jako pierwsze wystawiono w Teatrze Narodowym – przeróbki sztuk). „Małżeństwo z kalendarza” – najbardziej znana komedia. Profesor Akademii Wileńskiej, a także warszawskiego Collegium jezuickiego.
