Jan Kochanowski , jeden z najbardziej cenionych poetów doby renesansu to Polak , który swoją twórczością poważnie wzbogacił literaturę polską w nowy styl nazwany
od słowa „narodziny” odrodzenie. Owo odrodzenie początkowo miało symbolizować powrót do starożytnej kultury , jednak zakres tego terminu poszerzył się obejmując odrodzenie ludzkości.
Do takiego przesłania przyłączył się również Jan Kochanowski ,
absolwent wielu uczelni krajowych i zagranicznych .Studia pomogły mu w wybraniu drogi życiowej , której nigdy nie zmienił. Kształcił się nie tylko z dziedziny literatury i językoznawstwa , poznawał również idee prawa i religii.
Był to więc wielki uczony , humanista , filozof , człowiek prawy
i pobożny.
Jan Kochanowski pozostawił nam szereg utworów należących do różnych gatunków literackich. Każdy z nich przewyższa , a przynajmniej dorównuje innym należącym do danego gatunku poezji. Jego twórczość obfitowała nie tylko w nowe gatunki literackie. Był również prekursorem pięknego polskiego języka literackiego. Kochanowski wprowadził do naszej literatury termin „fraszka” symbolizujący żarcik, figielek. Fraszki są niezbitym dowodem na to , że przedmiotem jego twórczości były tematy czerpane z życia ludzi stanowiących dominującą klasę ówczesnego społeczeństwa. Nie zajmował się problemami nietuzinkowego bohatera , na którym ciążył los całego świata.
Starał się przedstawić obraz XVIw. szlachty w krótkich , zabawnych historyjkach posiadających często bardzo głęboki morał. Do najpopularniejszych fraszek możemy zaliczyć m.in.:
„Raki” , w której autor formując w szczególny sposób szyk słów umieszcza dwie fraszki w jednej podnosząc tym samym wartość samego utworu. Fraszka czytana normalnie opiewa urodę , wdzięki i zachowanie kobiet , natomiast czytana od tyłu
przeczy temu. We fraszce „Na lipę” autor obcując z piękną polska przyrodą prosi o natchnienie , którego rezultaty mogliby później podziwiać ludzie. W utworze „O kapelanie” krytykuje stosunek kleru do spraw duszpasterskich. We fraszce
„O żywocie ludzkim” porównuje przemijanie ludzkiego życia do przemijania trawy polnej i wyraża głębokie refleksje o kruchości
i znikomości istnienia. pisał także o miłości :
Próżno uciec , próżno się przed miłością schronić,
Bo jako lotny nie ma pieszego dogonić?
Tematy czerpane z życia szlachty są również zawarte w pieśniach . Przykładem tego może być Pieśń XIX.
” … I szkoda zwać człowiekiem , kto bydlęce żyje
Tkając , lejąc w się wszystko , póki zstawa szyje;
Nie chciał nas Bóg położyć równo z bestyjami:
Dał nam rozum , dał mowę , a nikomu z nami.”
Spośród kanonu pieśni wyłania się jedna , wyjątkowa , zatytułowana: „Czego chcesz od nas Panie”. Już tytułowe słowa oraz pierwszy fragment utworu:
„Czego za dobrodziejstwa , w którym nie masz miary?
Kościół Cię nie ogarnie , wszędy pełno Ciebie;
Złota też , wiem nie pragniesz bo to wszystko Twoje,
Cokolwiek na tym świecie człowiek mieni swoje.”
naprowadzają nas na właściwy tok rozumowania.
Relacja człowiek-Bóg została tutaj przedstawiona z pozycji pokornego , wypełnionego wiarą człowieka , który będąc głosem narodów pyta Boga , czego On chce , co wymaga od nas za „dobrodziejstwa , w których nie zna miary.”
Pieśń jest również formą podziękowania i uwielbienia Stwórcy do którego wszystko i wszyscy należą. Dzięki takiej formie i podniosłej treści śmiało można utwór ten podnieść do rangi hymnu , co dla samego autora jest wielkim wyróżnieniem.
Wartą zauważenia jest również pieśń , a raczej cykl pieśni zawarty pod jednym tytułem : „Pieśń Świętojańska o Sobótce”.
Jest to kolejny przykład fascynacji Kochanowskiego.
Fascynacje te dotyczą polskiej wsi , staropolskich tradycji , obyczajów. Obrzęd tzw. Sobótki przypadającey na letnie zrównanie dnia i nocy – 23 czerwca – był obchodzony przez masy ludzi żyjących na wsiach . Przez ludzi , którym uroczystości sobótkowe pozwalały jeszcze bardziej związać się z przyrodą nie tylko przez poświęcenie wody i ognia ale i przez pracę , której na wsi nigdy nie brakowało , zwłaszcza o tej porze roku.
To , że Kochanowski pisał o wsi , o życiu ziemian jest jeszcze jednym świadectwem , że był on trwale związany z hasłem : „Nic co ludzkie nie jest mi obce”.
Powyższe motto odnosiło się również do „Trenów ” , które uznane zostały w poezji światowej za arcydzieło literatury renesansowej.
Tematem trenów jest głównie śmierć i żal najbliższych.
Śmierć Urszulki – córeczki Kochanowskiego , najprawdopodobniej skłoniła autora do napisania trenów składających się z 19 utworów formujących 5 części: pochwały cnót , zalet zmarłej córeczki , demonstracji żalu , pocieszenia , napomnienia.
Każda z tych części odnosi się do odczuć ojca , jakich doświadczył po śmierci córeczki. Taka właśnie forma stanowi odbicie moralnej strony osoby Kochanowskiego , który stara się zobrazować w trenach prawa panujące w szarej codzienności.
Pesymizm wprowadzający w nastrój trenów został zawarty już w pierwszych strofach pierwszego trenu:
„Wszytki płacze , wszytki łzy Heraklitowe
I lamenty i skargi Simonidowe ,
Wszytki troski na świecie , wszytki wzdychania
I żale i frasunki i rąk łamania”
Ponadto autor przyrównuje odejście córeczki do porwania młodych słowików z gniazda przez smoka , który nimi „swe gardło pasie” a matka tymczasem : „Na zabójce co raz się miece”
ale na próżno bo sam okrutnik ku niej zmierza.
W kolejnych trenach Kochanowski stara się zrozumieć nieuchronność losu , który go dosięgnął . W tym celu ucieka się do bliskiej mu przyrody (tren V) porównując córeczkę do „oliwki małej” , która omylnie została ścięta przez nieostrożnego ogrodnika. W rzeczywistości ogrodnikiem była śmierć , która
„rodne pokrzywy upatrując” podcięła oliwkę żyjącą pod wysokim sadem. Tren IV jest kontynuacją porównań nie przynoszących jednak ulgi autorowi. Tren IX natomiast jest próbą zrozumienia cierpienia. W tym celu autor odnosi się do mądrości jak do matki , która jest rozsądna , rozważna , która „jednakową myśl tak w szczęściu jako i w żałobie zawżdy niesie”. Mądrość ta sama w sobie jest wspaniała , nieomylna , jednak człowiek choć posiada potężną wiedzę w wielu przypadkach nie potrafi sobie pomóc i spada na dno:
Nieszczęśliwy ja człowiek , którym lata swoje
Na tym strawił , żebych był ujrzał progi twoje!
Terazem nagle z stopniów ostatnich zrzucony
I między insze jeden z wiela policzony.”
Kolejne treny poświęcone są głównie cierpieniu , jakie ojciec przeżywa po utracie córki. Poeta ucieka się do światopoglądu
chrześcijańskiego. Szuka Urszuli w niebie (tren X). Jednak na jego nawoływania odpowiada mu milczenie. To wyzwala u niego jeszcze większy żal , w wyniku którego zaczyna powątpiewać
w istnienie życia pozagrobowego.
„Gdziekolwiek jest , jeśliś jest lituj mej żałości”
Cykl trenów zamyka tren XIX zwany „Snem” , który zamienia wszelkie cierpienia doznane z powodu śmierci bliskiej osoby na nadzieję , chęć życia , które nieubłaganie toczy się dalej.
W tytułowym śnie Kochanowski widzi jakby na jawie swoją matkę i Urszulkę. Matka przemawia do niego dodając mu otuchy do dalszego życia. Matka poucza syna , że śmierć była dla niej łaską Boga , ulgą od życiowych problemów. W takim przekonaniu obie zmarłe pozostawiają Jana Kochanowskiego , który w trenach znalazł odpowiedź na pytanie : „jak żyć?”
„Treny” J. Kochanowskiego uważa się powszechnie za najwybitniejsze dzieło w całym dorobku literackim poety , za ukoronowanie jego twórczości.
Kochanowski jest również autorem dramatu zatytułowanego:
„Odprawa posłów greckich”. Jest to tragedia , w której zostały zawarte aluzje do polskiej rzeczywistości. W utworze przedstawiony jest spór między Grekami i Trojanami o Helenę – żonę Menelaosa , która została porwana przez Aleksandra do Troi.
Spór dyplomatyczny przeobraził się w zagrożenie wojenne. Utwór swoim kontekstem odnosi się do obyczajowości polskiej. Autor dostrzegł elementy destrukcyjne występujące w polskim społeczeństwie. Niepokoiła go , wręcz przerażała , dominacja ludzi zdeprawowanych . Ludzi , którzy w życiu kierowali się jedynie własnym interesem i żądzą pieniądza.
Autor sugeruje , że przedstawiciele tej grupy społ. bardzo często decydują o losach państwa. Kochanowski nie przestaje na ujawnianiu tych zarzutów , obrazuje również wynaturzenie tzw.
„złotej młodzieży” od której zależy przyszłość. Twierdzi , że młodzież jest zdemoralizowana , lekceważąca obyczaje , nie przygotowana do dalszego odpowiedzialnego życia. Poeta umieszcza w utworze antidotum na taki stan rzeczy. W tekście
realizuje to chór , który przypomina władcom o odpowiedzialności za losy państwa i nawiązuje do obrony granic. Autor chciał poprzeć Stefana Batorego w jego zamiarach dotyczących ekspansji na wschodzie.
Twórczość Jana Kochanowskiego porusza tematy czerpane z życia ludzi , tych nietuzinkowych i tych szarych ,
pospolitych. Autor wielu fraszek , pieśni , dramatów , sonetów , trenów , epitafiów , porusza w każdym ze swoich utworów sprawy dotyczące patriotyzmu i służby ojczyźnie. Myślę , że właśnie te cechy jego dorobku literackiego spowodowały fakt , że przez szereg stuleci twórczość Kochanowskiego triumfowała nad twórczością innych znakomitych autorów. Dzięki temu ,że poruszał on problemy z życia wzięte jego twórczość kojarzona jest ze starożytnym hasłem : „Nic co ludzkie nie jest mi obce”.
