UKŁAD HORMONALNY CZŁOWIEKA
1) Model sprzężenia zwrotnego ujemnego
PODWZGÓRZE
PRZYSADKA MÓZGOWA
TARCZYCA KORA NADNERCZY GONADY TRZUSTKA RDZEŃ NADNERCZY
2) Podwzgórze
A) liberyny – aktywizacja przysadki mózgowej
B) statyny – hamowanie przysadki mózgowej
C) wazopresyna:
a) hormon adiuretyczny, tzn. że odpowiada za gospodarkę wodną
b) zwiększa resorpcję zwrotną wody w pętli Henlego i kanalikach zbiorczych (patrz nerki)
c) powoduje kurczenie się mięśni naczyń krwionośnych (zwiększenie ciśnienia krwi)
d) znikoma ilość wazopresyny w organizmie lub jej brak powoduje chorobę zwaną: moczówka prosta (oddawanie zbyt dużej ilości wody w moczu)
D) oksytocyna:
a) działa i występuje tylko u kobiet
b) hormon wydzielany na skutek bodźca mechanicznego:
– stosunek płciowy – umożliwia wędrówkę plemników poprzez kurczenie mięśni dróg rodnych
– poród – skurcze mięśni gładkich
– karmienie piersią – skurcz mięśni gruczołu mlekowego i wydzielanie mleka
c) hamuje proces jajeczkowania
d) rozkład hormonu następuje natychmiast po zadziałaniu
3) Przysadka mózgowa
A) płat przedni:
a) hormony tropowe
– tyreotropowy – aktywizacja tarczycy
– kortykotropowy – aktywizacja kory nadnerczy
– gonadotropowy:
– felikulotropowy
– (u kobiet) powoduje dojrzewanie pęcherzyków Graffa – umożliwiają one „wypuszczanie” komórek jajowych)
– (u mężczyzn) pobudza wydzielanie plemników i testosteronu
– luteinizujący
– (u kobiet) powoduje powstawanie ciałka żółtego
– (u mężczyzn) powoduje wydzielanie androgenów
b) hormon wzrostu (somatotropowy):
– wydzielany przez całe życie
– przyspiesza syntezę białek, podwyższa poziom przemian metabolicznych, powoduje wydłużanie kości, wpływa na gospodarkę wodną (zwiększa jej wydzielanie)
– za duże wydzielanie hormonu wzrostu:
– przez całe życie – gigantyzm (budowa ciała proporcjonalna)
– tylko w późniejszym etapie życia – akromegalia (rozrastanie się chrząstek stóp, dłoni i twarzy)
– za małe wydzielanie hormonu wzrostu:
– przez całe życie – karłowatość proporcjonalna
– tylko w okresie dojrzewania – karłowatość nieproporcjonalna (duża głowa i tułów, małe kończyny)
c) prolaktyna
– występuje tylko u kobiet
– wydzielana tylko w czasie snu
– hormon odpowiedzialny za produkcję mleka
B) płat tylni
a) magazyn wazopresyny i oksytocyny
4) Tarczyca
A) tyroksyna
a) hormon zawierający jod (gdy w organizmie stale jest mało jodu tarczyca powiększa się by wchłonąć go jak najwięcej – powstawanie woli)
b) ma największe znaczenie w organizmie:
– podwyższa poziom przemian metabolicznych
– przyspiesza oddychanie (dotlenienie organizmu)
– podwyższa poziom cukru we krwi (więcej energii)
– zwiększa oddychanie wewnątrz komórkowe (podwyższenie temperatury ciała); termoreceptor informuje ośrodek termogenetyczny (podwzgórze), że poza organizmem jest zimno, ten wydziela liberyny aby aktywizować przysadkę, przysadka wydziela hormon tyreotropowy, który pobudza tarczycę, a ta z kolei wydziela tyroksynę
– za duże wydzielanie tyroksyny:
– nieznaczne – nadmierne pocenie się, nagromadzenie energii, „poczucie ciepła”
– ciągłe – choroba Basedowa:
– wytrzeszcz oczu
– napięcie nerwowe, drażliwość
– słabość i drżenie mięśni
– podwyższenie poziomu przemian podstawowych (nadmierne nagromadzenie energii wewnętrznej)
– za małe wydzielanie tyroksyny:
– od początku życia – tzw. kretynizm tarczycowy
– karłowatość
– niedorozwój umysłowy i fizyczny
– choroba wyleczalna (poprzez systematyczne podawanie tyroksyny można pobudzić tarczyca do jej produkcji)
– w późniejszym etapie życia – tzw. obrzęk śluzowaty
– gromadzenie się płynu śluzowatego pod tkanką podskórną
– ciągły chłód
– zbyt małe tempo przemian podstawowych, ospałość
– można częściowo wyleczyć
B) trójjodotyronina:
a) hormon zawierający jod
C) kalcytonina:
a) powoduje uwalnianie jonów Ca2+ i fosforanowych do krwi gdy jest ich za dużo w kościach
5) Grasica
A) gruczoł występujący tylko do około 14 roku życia (później zanika)
B) tymozyna:
a) przyśpiesza syntezy białkowe
b) opóźnia dojrzewanie płciowe
c) w grasicy „uczą się” i mnożą limfocyty
6) Trzustka
A) zbudowana jest z miąższu, na jej powierzchni powstają tzw. wysepki Langenhansa – są one tworzone przez dwa rodzaje komórek:
a) komórki A – wysepki – (alfa)
– odpowiedzialne za wydzielanie insuliny (gdy jest zbyt dużo cukru we krwi
– insulina powoduje przemianę glukozy w glikogen
– insulina gdy wszystko zrobi sama hamuje swoje wydzielanie
b) komórki B – – (beta)
– odpowiedzialne za wydzielanie glukogenu (gdy jest zbyt mało cukru we krwi)
– glukogen powoduje przemianę glikogenu w glukozę
– glukogen gdy wszystko zrobi sam hamuje swoje wydzielanie
c) insulina i glukogen są bardzo ważne gdyż regulują ilością cukru we krwi, na którą to ilość bardzo wrażliwy jest mózg
d) glikogen magazynowany jest w wątrobie i mięśniach szkieletowych
B) zbyt niski poziom cukru we krwi nazywany jest cukrzycą
C) szok insulinowy:
a) zbyt duże wahanie się ilości cukru we krwi (może spowodować omdlenia)
D) hiperglikemia – zbyt duży poziom cukru we krwi
E) hipoglikemia – zbyt mały poziom cukru we krwi (może spowodować śpiączkę)
7) Rdzeń nadnerczy – można usunąć bez ujemnych skutków dla organizmu
A) adrenalina (tzw. hormon strachu, agresji i ucieczki)
a) podwyższenie ilości cukru we krwi
b) przyśpiesza oddychanie i akcję serca
c) rozszerzenie naczyń krwionośnych w mięśniach szkieletowych
d) zwężenie naczyń krwionośnych w narządach jamy brzusznej i skórze
e) zmobilizowanie zmagazynowanych rezerw energetycznych (pobudza proces glikogenolizy)
f) skurcz mięśni przywłosowych
g) przeniesienie krwi z trzewi i mózgu do mięśni szkieletowych
h) podwyższenie temperatury ciała
B) noradrenalina
a) mediator – neuroprzekaźnik
b) występuje w synapsach chemicznych
8) Kora nadnerczy – nie można usunąć, gdyż spowoduje to odwodnienie organizmu
A) glikokortykoidy
a) kortyzol i kortykosteron
– prawidłową pobudliwość mięśni
– zwiększone wydzielanie kwasów żołądkowych
– obniżenie odporności organizmu (zmniejszają liczbę limfocytów we krwi obwodowej)
– wpływają na proces glikogenolizy
B) mineralokortykoidy
a) aldosteron
– resorpcja Na+ i Cl- i wydalanie K-
– wpływają na metabolizm białek, tłuszczy i węglowodanów
– zatrzymują H2O w organizmie
– podnoszą ciśnienie krwi
9) Gonady
A) estrogeny – hormony kochanki
a) estriadiol, estron, estriol – wydzielane w dwóch okresach
– między 4- 12 dniem fazy folikularnej, umożliwia umiejscowienie się jajeczka w macicy
– między 19- 25 dniem fazy lutealnej i umożliwia złuszczanie się komórek macicy w wypadku nie zapłodnienia
– w życiu płodowym zarodka umożliwiają rozwój ośrodka w mózgu odpowiedzialnego za popęd płciowy i rozwój odpowiednich narządów (żeńskich – na początku wszyscy są dziewczynkami)
– odpowiedzialne za cykl miesiączkowy
B) progesteron – hormon matki
a) umożliwia zagnieżdżenie się jajeczka w macicy
b) powoduje rozrost gruczołów mlekowych
c) obniża wrażliwość mięśni macicy na oksytocynę (do 7 miesiąca – dlatego poronienia zdarzają się najczęściej w dwóch ostatnich miesiącach ciąży
C) testosteron
a) umożliwia prawidłowy rozwój męskiego ośrodka w mózgu odpowiedzialnego za popęd płciowy
b) powoduje niecykliczny rozwój plemników
c) warunkuje powstawanie męskich narządów płciowych
d) zbyt duże wydzielanie testosteronu
– w czasie dojrzewania – wirylizm
– (u kobiet) pojawienie się zarostu
– u dzieci – maskulinizacja
– (u kobiet) zanik narządów płciowych i pojawienie się zarostu
– (u mężczyzn) zbyt szybki rozwój płciowy
