Układ krwionośny składa się z serca oraz sieci naczyń krwionośnych: żył, tętnic i naczyń włosowatych.
Ściany żył i tętnic składają się z 3 warstw:
– zewnętrznej – łączno – tkankowej
– środkowej – zbudowanej z mięśni gładkich
– wewnętrznej – utworzonej z tkanki łącznej i śródbłonka.
Różnica między obu typami naczyń polega na grubości poszczególnych warstw, elastyczności i wytrzymałości na zmiany ciśnienia. Żyły, w przeciwieństwie do tętnic, mają kieszonkowe zastawki, zapobiegające cofaniu się krwi.
Naczynia włosowate to cienkościenne przewody rozmieszczone w tkankach i łączące tętnice z żyłami. Ich ściana zbudowana jest z jednej warstwy komórek, tzw. Śródbłonka, poprzez który zachodzi wymiana substancji między krwią a tkankami. Silne ukrwienie niektórych narządów (np. nerek, przysadki mózgowej) umożliwia specjalny układ naczyń zwany siecią dziwną, za którego pośrednictwem odbywa się sprawna wymiana substancji między organem a płynami ciała.
Serce umieszczone jest w worku osierdziowym wypełnionym niewielką ilością płynu. Ściana serca pokryta jest cienką błoną, na której leżą naczynia wieńcowe, tworzące sercowy układ krążenia, tzw. układ wieńcowy, odpowiedzialny za doprowadzanie i odprowadzanie różnych substancji. Mięsień sercowy zbudowany jest z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej, której włókna charakteryzują się silnym rozgałęzieniem.
Przedsionki i komory wyścielone są wewnątrz błoną zbudowaną z tkanki łącznej pokrytej warstwą nabłonka płaskiego.
Serce działa na zasadzie pompy, stąd wyposażone jest w zastawki uniemożliwiające zmianę kierunku przepływu krwi. Między przedsionkiem a komorą prawej części serca znajduje się zastawka trójdzielna, a lewa część serca jest wyposażona w zastawkę dwudzielną. U podstawy dwóch dużych tętnic odchodzących od komór – aorty i tętnicy płucnej – znajdują się zastawki półksiężycowate. Prawy przedsionek otrzymuje krew nieutlenowaną, którą następnie prawa komora tłoczy do płuc, a do lewego przedsionka wpływa z płuc krew utlenowana.
Mały obieg krwi (tzw. płucny) zaczyna się w prawej komorze i kończy w lewym przedsionku, zaś duży obieg, zaopatrujący tkanki w krew bogatą w tlen i składniki odżywcze, rozpoczyna się w lewej komorze i kończy w prawym przedsionku serca.
Krew z żołądka, śledziony, jelit i trzustki jest odprowadzana układem wrotnym do wątroby. Liczne substancje toksyczne i nadwyżki składników pokarmowych są zatrzymywane przez wątrobę, a reszta przedostaje się do żyły podstawowej dolnej. Krew z górnych części ciała zabierana jest żyłami podstawowymi górnymi.
W utrzymywaniu krążenia krwi pomagają sercu ruchy mięśni szkieletowych i ruchy oddechowe. Mechanizm ten jest szczególnie ważny w przepychaniu krwi w żylnej części układu, zwłaszcza położonej niżej serca, skąd krew płynie w kierunku przeciwnym do działania siły ciążenia.
Barwniki białkowe we krwi to związki mające zdolność nietrwałego łączenia się z tlenem. Barwniki dzielimy na:
metaloproteidy:
– chemocjanina (Fe2+) – u mięczaków: ślimaków, małży, głowonogów
– chemerydryna (Fe3+) – u niektórcych pierścienic
chromoproteidy:
– hemoglobina (białko zbudowane z 4 łańcuchów polipeptydowych) – tlen z zawartością Fe. Każdy atom Fe przyłącza 2 atomy tlenu, czyli całą cząsteczka hemoglobiny przyłącza 8 atomów.
Hemoglobina płodu – HbF
Hemoglobina dorosłych – HbA
HbF -większe powinowactwo do tlenu – płód musi go mieć więcej
Hemoglobina sierpowata – HbS – chorzy na anemię sierpowatą
Chloropruoryna – barwnik z Fe, jasnozielony – występuje u wieloszczetów
Hemoglobina po połączeniu z tlenem to oksyhemoglobina
