Układ nerwowy utrzymuje łączność organizmu z otoczeniem, reguluje pracę narządów wewn i integruje wszystkie części ciała w jedną całość. Informacje otrzymywane są z receptorów rejestrujących zmiany środ zewn i we wnętrzu ciała. Ich analiza umożliwia reagowanie organizmu na bodźce, a więc przystosowanie się do środowiska. Reakcje organizmu dochodzą do skutku dzięki powiązaniu ukł nerwowego z aparatem wykonawczym, czyli efektorami (np. mięśnie).
Komórka nerwowa – neuron, jest podstawową jednostką budulcową i czynnościową ukł nerw. Od ciała komórki nerwowej (perikarionu) odchodzą 2 rdz wypustek: krótkie rozgałęzione dendryty i zazwyczaj 1 długi rozgałęziony na końcu akson lub neuryt – włókno osiowe. Komórkę otacza neurylemma – bł kom. W perikarionie występują: siateczka śródplazmatyczna ziarnista, ciałka Nissla (tigroidy) – skupiska kwasu rybonukleinowego i neurofibrylle – rurkowate struktury wnikające do wypustek, uczesticzące w procesach transportu wewnątrzkom od perikarionu w kier zakończeń aksonu. Aksony – wypustki nerwowe wyprowadzające impulsy z ciała kom nerwowej. Są ich 3 rodzaje włókien:
– bezrdzenne – szare, otoczone lemocytami tworzącymi tzw. osłonkę Schwanna, wyst w ukł wegetatywnym
– rdzenne / mielinowe – mają podwójną osłonkę mielinową, powstałej przez nałożenie na siebie wielu warstw substancji lipidowych. Mielina spełnia rolę ochrony mech i izolatora elektrycznego oraz ułatwia przenikanie subst chem do aksonu
– nagie – pozbawione osłonek, otoczone tylko neurylemmą.
Zakończenia aksonów to rozgałęzienia, które łączą neuron z inną kom nerwową lub efektorową. Miejsca styku komórek to synapsy. Zapewniają one ciągłość czynnościową w ukł nerwowym i umożliwiają przekazywanie informacji z tego ukł do innych organów. Rodzaje synaps: nerwowo – nerwowe, nerwowo – mięśniowe, nerwowo – gruczołowe, nerwowo – płytkowe. Rodzaje neuronów:
– ruchowe – przewodzą impulsy nerwowe odśrodkowo
– czuciowe – przew impulsy nerw dośrodkowo.
Pobudzenie nerwowe spowodowane działaniem bodźca musi pokonać drogę złożona z co najmniej 2 neuronów: czuciowego i ruchowego. W obrębie synaps nie dochodzi do bezpośr kontaktu między kom. Są oddzielone szczeliną grubości ok. 20nm. Procesy umożliwiające przejście pobudzenia w obrębie synaps nazywamy przekazywaniem. U podstaw pobudliwości znajdują się procesy jonowe związane z selektywną przepuszczalnością błon neuronu, zwłaszcza dla jonów Na+ i K+.
BUDOWA
Główne elementy układu nerwowego to:
– ośrodkowy ukł nerwowy (mózg i rdzeń kręgowy)
– obwodowy ukł nerwowy – 12 par nerwów mózgowych i 31 par nerwów rdzeniowych
Rdzeń kręgowy znajduje się w kanale utworzonym przez łuki rdzeniowe kręgów, a mózg w komorze chronionej kośćmi czaszki. Dodatkowo chronią je opony: twardówka (zewn), pajęczynówka (środkowa) i naczyniówka (wewn), przylegająca do rdzenia i mózgu. Ciała neuronów tworzą w ośrodkowym układzie nerwowym tzw substancję szarą, a pęczki aksonów i dendryty – subst białą.
RDZEŃ KRĘGOWY
Jest ośr odruchów bezwarunkowych i przewodzi impulsy do i z mózgu. Wszystkie nerwy rdzeniowe są mielinowe i unerwiają mięśnie oraz skórę. Wychodzi z niego 31 par nerwów rdzeniowych zawierających włókna czuciowe i ruchowe, somatyczne i wegetatywne.
Rdzeń przedłużony jest najbardziej ku tyłowi położoną częścią mózgu. Biegną tam szlaki łączące rdzeń z mózgiem i łączące ze sobą wszystkie części mózgu. Są tam też skupiska neuronów stanowiące ośr wegetatywnych funkcji organizmu. One kontrolują i regulują odruchowe czynności mięśni klatki piersiowej, przełyku, tętno serca, kurczenie i rozszerzanie naczyń krwionośnych, odruchy obronne (kichanie, kaszel itp.).
Móżdżek (tyłomózgowie) leży nad rdzeniem przedłużonym, koordynuje pracę mięśni szkieletowych. Przed móżdżkiem jest most Varola przewodzący impullsy z jednej półkuli móżdżku do drugiej.
Śródmózgowie jest małe, lezy z przodu móżdżku i mostu. Zlokalizowane są w nim ośr odruchów wzrokowych i słuchowych; kontroluje napięcie mięśniowe i postawę ciała.
Międzymózgowie jest mniejszą częścią mózgu. Z niej powstaje szyszynka, przysadka nerwowa, część oka i ucha. Biegną w nim szlaki łączące kresomózgowie z tyłomózgowiem.
Kresomózgowie składa się z 2 półkul mózgowych połączonych spoidłem wielkim. Powierzchnia półkul jest silnie pofałdowana i składa się z subst szarej zawierającej ponad połowę wszystkich neuronów ciała. W każdej z nich są 4 płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy, potyliczny. Są one oddzielone od siebie bruzdami. Zewn część substancji szarej to kora mózgowa, ośr regulujący i kierujący czynnościami organizmu. Jest najdelikatniejszą i najb skomplikowaną częścią mózgu. Tu odbywa się analiza i segregacja podniet ze świata zewn. Tu każdy narząd zmysłowy ma stację odbiorczą.
SOMATYCZNY UKŁ NERWOWY
Odpowiada za kontakty ze światem zewn. Jego efektory to gł. mięśnie szkieletowe i skórne, gruczoły skórne i komórki barwnikowe. Kieruje czynnościami na ogół zależnymi od woli organizmu – możliwość szybkiej odpowiedzi na odebrane bodźce. Można go nazwać ukł szybkiem, świadomej reakcji.
WEGETATYWNY UKŁ NERWOWY
Inaczej autonomiczny ukł nerwowy kontroluje i reguluje funkcje narządów wewn i nie podlega naszej woli. Składa się z ukł sympatycznego (współczulnego) i parasympatycznego (przywspółczulnego). Obie części działają antagonistycznie. Jeżeli jedna z nich wzmaga działanie narządu, to druga powoduje zmniejszenie jego aktywności.
Sympatyczny ukł nerwowy ma ośrodki w rogach bocznych subst szarej piersiowego i lędźwiowego odcinka rdzenia kręgowego. Pobudzenie tej części ukł wegetatywnego daje prawie takie same efekty jak wydzielanie adrenaliny do krwi w sytuacji stresowej.
Parasympatyczny ukł nerwowy ma ośrodki w międzymózgowiu i rdzeniu przedłużonym oraz w krzyżowej części rdzenia kręgowego. Z ośr biegną wypustki przedzwojowe, które w pobliżu unerwianego narządu wchodzą do zwoju. Ze zwoju wybiegają krótkie wypustki zazwojowe, unerwiające narządy docelowe.
