Grupa
Pierwotniaki
Mają dużą względną powierzchnię ciała (stosunek powierzchni do objętości). Dzięki temu mogą oddychać na drodze zwykłej dyfuzji przez błonę komórkową. Oddychają tlenowo, co znaczy, że uzyskują energię potrzebną do procesów życiowych z utleniania (spalania) związków organicznych. Główna część tego procesu zachodzi w mitochondriach. Niektóre pierwotniaki przystosowane są do oddychania beztlenowego, szczególnie pierwotniaki pasożytnicze.
Gąbki
Jamochłony
Oddychają całą powierzchnią ciała. Tlen zawarty w wodzie dociera do wszystkich komórek ciała za pomocą dyfuzji.
Płazińce
Oddychają całą powierzchnią ciała. Pasożyty wewnętrzne oddychają beztlenowo.
Obleńce
Oddychają tlenowo całą powierzchnią ciała. Pasożyty beztlenowo, lecz zachowują zdolność oddychania tlenowego. Podstawowymi źródłami energii są reakcje rozkładu glikogenu, a ostatecznymi produktami są kwasy organiczne. Naskórek zawiera hemoglobinę hypodermalną, która umożliwia rozprowadzanie O2.
Pierścienice
Na gałązce grzbietowej parapodium znajduje się wyrostek skrzelowy. Niektóre oddychają całą powierzchnią ciała.
Stawonogi
Skorupiakokształtne
Należą do zwierząt skrzelodysznych. U podstawy odnóży krocznych powstają cienkościenne blaszkowate serca. U dziesięcionogów są one ukryte w specjalnych jamach skrzelowych.
Pajęczaki
Funkcjonują tu systemy tchawkowe, u większych zaś form w odwłoku znajdują się płucotchawki – grzebykowate, spłaszczone rozgałęzienia pni tchawkowych, które omywane są przez hemolimfę, transportującą gazy oddechowe.
Tchawkodyszne
Posiadają ektodermalny system tchawkowy. Jest to rozgałęziona sieć rurek oplatających cały organizm. Po bokach ciała znajdują się przetchlinki. Prowadzą one do grubych pni tchawkowych, te zaś rozgałęziają się na coraz drobniejsze. Końcowe kapilarne odcinki, nazywane tracheolami, zawierają płyn, w którym rozpuszcza się tlen. Dzięki temu możliwe stało się dostarczanie O2 bezpośrednio do prawie każdej komórki.
Mięczaki
Występuje układ oddechowy typu dyfuzyjnego. U form pierwotnie wodnych tworzą go pierzaste skrzela – ktenidia, u ślimaków lądowych zaś jama płaszczowa.
Wtórouste
Albo wcale go nie ma, albo jest słabo rozwinięty. Tworzą go wówczas tzw. Skrzela skórne. Szkarłupnie oddychają całą powierzchnią ciała. Pancerz wapienny utrudnia dyfuzję gazów, więc powstały narządy oddechowe: nóżki ambulakralne, czułki pełniące rolę skrzel. Rozgałęzione uchyłki jelita końcowego to płuca wodne.
Osłonice
Gardziel poprzebijana jest 180 szparami skrzelowymi, tworząc kosz skrzelowy. Woda a otwór gębowy a gardziel a szczeliny skrzelowe a przestrzenie okołoskrzelowe a otwór atrialny a środowisko zewnętrzne. Ruch wody spowodowany jest przez rzęski nabłonka gardzieli.
Bezżuchwowce
Szpary skrzelowe brzusznej części gardzieli tworzą workowate uwypuklenia, które przebijają się na zewnątrz po bokach ciała. Uwypuklenia te, zwane listwami skrzelowymi, tworzą workowate skrzela. Minóg posiada 7 par skrzeli.
Ryby
Brak dróg oddechowych, ich rolę pełni przełyk. Wymiana gazowa odbywa się w blaszkowatych skrzelach (u ryb dwudysznych w płucach). U niektórych przez jelito, pęcherz pławny lub skórę. Ruchy oddechowe odbywają się z udziałem pokryw skrzelowych.
Płazy
Drogi oddechowe: nozdrza zewnętrzne a nozdrza wewnętrzne a jama gębowo-gardzielowa a tchawico-krtań.
U form dorosłych workowate płuca oraz skóra i błona śluzowa jamy gębowo-gardzielowej. U form larwalnych zewnętrzne lub wewnętrzne skrzela. Płuca parzyste, cienkościenne worki. U płazów beznogich funkcjonuje tylko jedno płuco. Ruchy oddefchowe z udziałem jamy gębowo-gardzielowej.
Gady
Są zwierzętami płucodysznymi. Płuca podzielone są na komory pęcfherzykowe. Nazywane są płucami gąbczastymi, gdyż zbudowane są z gęsto skupionych przewodów powietrznych i naczyń krwionośnych. Mają one dużą powierzchnię wymiany gazowej. U form zaawansowanych do płuc prowadzą oskrzela powstałe z rozgałęzienia tchawicy. Przewietrzenie płuc następuje dzięki rytmicznym ruchom klatki piersiowej. Możliwe jest to, dzięki elastyczności klatki oraz istnieniu mięśni międzyżebrowych i brzusznych. Żółwie wodne oddychają jelitowo (silnie ukrwiona ściana kloaki). U niektórych węży występuje tylko jedno płuco. Drogi oddechowe:
nozdrza zewnętrzne a nozdrza wewnętrzne a krtań a tchawica a 2 oskrzela główne.
Ptaki
Drogi oddechowe: nozdrza zewnętrzne a jama nosowa a nozdrza wewnętrzne a krtań a tchawica a 2 oskrzela główne a płuca a worki powietrzne (pęcherze będące przedłużeniem oskrzeli).
Worki powietrzne:
obojczykowy,
szyjne,
piersiowe przednie,
piersiowe tylne,
brzuszne.
Uniesienie skrzydeł powoduje wdech, a opuszczenie wydech. Zarówno podczas wdechu, jak i wydechu strumień powietrza przepływa przez płuca od tyłu ku przodowi i zjawisko to nazwane zostało podwójnym oddychaniem.
Worki płucne pełnią funkcję:
tłoczni powietrza,
zmniejszają ciężar właściwy ptaka,
są rezerwuarem powietrza,
ogrzewają zimne i schładzają gorące powietrze,
nawilżają powietrze,
chronią przed przegrzaniem w czasie lotu.
Ssaki
Drogi oddechowe: nozdrza zewnętrzne a jama nosowa a nozdrza wewnętrzne a krtań a tchawica a 2 oskrzela główne a oskrzeliki.
Płuca duże, pęcherzykowate, rozbudowana sieć oskrzeli i oskrzelików. Ruchy oddechowe z udziałem klatki piersiowej, mięśni międzyżebrowych oraz przepony
