*** Ukształtowanie dna morskiego ***
Rozróżnia się wielkie i małe formy dna morskiego.
A. Do dużych form należą:
1. Szelf – platforma kontynentalna o głębokości od 0 do 200 m. i małym nachyleniu otaczająca pasem kontynenty (podwodne przedłużenie lądu), przeciętna szerokość 74 km (od 15 do 1 400 km). Intensywnie eksploatowane dla celów rybołówstwa oraz wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego. Morze Północne w całości leżące na szelfie określane jest jako morze szelfowe.
2. Stok kontynentalny o dużym nachyleniu i głębokości od 200 do 3 000 m., często pocięty kanionami.
3. Baseny oceaniczne – obejmujące głębokości od 3 000 do 6 000 m., zajmują 73 % powierzchni dna morskiego.
4. Rowy oceaniczne są to głębokie (poniżej 6 000 m.), długie i wąskie (szerokość 30-40 km) obniżenia dna morskiego o stosunkowo stromych stokach, zazwyczaj na skraju oceanu. Najwięcej i najgłębsze rowy występują na Pacyfiku – w najgłębszych z nich, Rowie Mariańskim i Rowie Filipińskim zmierzono głębokości ponad 11 000 m. Jak widać najwyższe szczyty Himalajów dochodzące blisko 9 000 m. „chowają się” w największych głębiach o ponad 2 – 3 km . Rowy oceaniczne są obszarami niespokojnymi tektonicznie, w ich rejonie występują częste trzęsienia ziemi, a na ich skutek największe fale morskie (tzw. tsunami).
5. Grzbiety śródoceaniczne są długimi wzniesieniami dna o stromo nachylonych stokach i nieregularnej topografii. Przebiegają przeważnie po środku oceanów, o łącznej długości około 60 000 km . Grzbiety rozdzielają oceany na poszczególne baseny i w dużym stopniu wpływają na głębinową cyrkulację mas wodnych. Wznoszą się one z dna morskiego, jeżeli uwzględnimy również wysokość szczytowych punktów niektórych wysp, nawet na przeszło 10 000 m. na Pacyfiku i do przeszło 8 000 m. na Atlantyku.
Największy system górski na ziemi stanowi Grzbiet Śródatlantycki. Ciągnie się on na długości 2 300 km w kształcie litery S od Islandii do Wyspy Bouveta (55o S). Grzbiet ten dzieli ocean na wschodni i zachodni na równej prawie odległości między kontynentami Ameryk a z drugiej strony Europy i Afryki. Po obu stronach grzbietu znajdują się głębokości przekraczające 5 000 m. Grzbiet ten wychodzi w postaci wysp nad poziom morza np. Azory z najwyższym wzniesieniem 2 320 m. n. p m.
Forma dna Poziomy
batymetryczne Powierzchnia
w tys. km2 w %
Szelf
0 – 200 28 285 7,8
Stok kontynentalny 200 – 3 000 65 697 18,1
Baseny oceaniczne 3 000 – 6 000 264 642 73,1
Rowy
oceaniczne > 6 000 3 759 1,0
B. Małe formy dna morskiego:
1. Pojedyncze góry i guyoty są podmorskimi stożkami wulkanicznymi. Stoki ich są bardziej strome niż na lądzie, gdyż krzepnięcie lawy w morzu było szybsze, podnoszą się z dna morskiego na wysokość do 5 km .
Góry podwodne mają grzbiety niewyrównane, zazwyczaj kopulaste, co świadczy o tym, iż nigdy nie osiągnęły powierzchni morza.
Guyoty, nazwa od nazwiska szwajcarskiego geografa z XIX w. Arnolda Guyota, zwane też górami stołowymi charakteryzują się płaskimi szczytami ściętymi niegdyś przez fale morskie, gdy góra wystawała ponad poziom morza.
Na Pacyfiku znajduje się ok. 10 000 gór podwodnych i guyotów.
2. Rafy koralowe i atole występują w morzach ciepłych, przeważnie w pasie równikowym na szerokościach 20o N – 20o S. Zbudowane są ze szkieletów koralowców.
– o –
Na koniec ciekawostka terminologiczna. W polskim nazewnictwie geograficznym proponowano (słownik PWN 1959 r.) wprowadzenie, przez analogię do nazw: Atlantyk, Pacyfik również „Indyk” jako nazwę Oceanu Indyjskiego. Nazwa ta ze zrozumiałych względów nie przyjęła się.
