1. Sytuacja
Anglia to położenie wyspiarskie, społeczeństwo wolnych ludzi o upowszechnionej własności prywatnej.
(WŁASNOŚĆ PRYWATNA – własność absolutna wykluczająca wszystkie inne roszczenia z prawem do używania, nadużywania, aż do zniszczenia włącznie przedmiotu własności. Upoważnia do korzystania z wszelkich pożytków. W myśli średniowiecznej i nowożytnej własność prywatna była podstawą własności i rozszerzeniem osobowości). W Anglii powstała niespotykana na kontynencie europejskim struktura społeczna, a mianowicie ziemia była przedmiotem handlu i obrotu, chłopi byli osobiście wolni, również nastąpiło upowszechnienie handlu i rzemiosła. Szczególną rolę odgrywała hodowla owiec, ze względu na wełnę, którą sprzedawano na sukna do Flandrii i Holandii (XIV, XV w.) To było źródłem utrzymania wielu grup społeczeństwa angielskiego. Z czasem Anglicy sami zaczęli przejmować produkcję sukna. Miało to również swoje przełożenie na postępowanie wobec chłopów, a mianowicie wielcy latyfundyści rugowali chłopów z ziemi, by grunta przemienić na pastwiska dla owiec.
Pozbawieni ziemi, chłopi mieli do wyboru: albo iść do służby na pańskim folwarku, albo szukać pracy w rozbudowujących się manufakturach. Liczba pozbawionych ziemi chłopów była bardzo duża i dzięki temu zarówno właściciele ziemscy, jak i przedsiębiorcy, prowadzący manufaktury zdobywali tanią siłę roboczą. Nie wszyscy jednak mogli otrzymać pracę, szerzyło się żebractwo i włóczęgostwo, które stały się społeczną plagą. Władze wydawały bardzo surowe zarządzenia przeciw żebrakom i włóczęgom. Hańbiące kary chłosty, piętnowania a nawet kara śmierci miały zmusić tych ludzi do przyjęcia pracy najemnej na jak najgorszych warunkach.
Dużą grupą interesów byli kupcy, przedsiębiorcy, finansiści, żeglarze. Istniała również drobna własność burżuazyjna: sklepikarze, rzemieślnicy, usługowcy. Istnieli też pracownicy najemni. Na wsi mieszkali dożywotni dzierżawcy, albo wolni posiadacze. Istniała również wpływowa grupa starej szlachty rodowej skupionej wokół wojen. Obok starej szlachty istniała także tzw. nowa szlachta (New gentry). Byli to ludzie, którzy zakupili posiadłości ziemskie,ale nadal prowadzący działalność handlową na rynek zbytu. Nowa szlachta wzbogaciła się przez nabycie za niskie sumy skonfiskowanych majątków kościelnych.
Wszystkie konflikty społeczne, psychologiczne wyrażały się wówczas w kategoriach teologicznych, czyli jakie postępowanie jest zgodne z wolą Bożą i prowadzi do zbawienia wiekuistego. (co jest, a co nie jest moralne). W Anglii nastąpiły dwa nurty ideologoczno-teologiczne: (ideologia zakłada wiedzę, teologia nauka o Bogu, zakłada wiarę): purytanizm anglikanizm.
PURYTANIZM – jako kierunek myślenia i postępowania wyrażał mentalność i aspiracje średniozamożnych posiadaczy. Purytanie twierdzili, że miłym Bogu jest skromność, pracowitość, oszczędność. Przeciwieństwem ich byli Anglikanie.
ANGLIKANIZM – mentalność Anglikanów związana była ze służbą dla króla i rozgrywkami życia dworskiego. Wielu z nich skłaniało się ku katolicyzmowi.
Anglia to prototyp społeczeństwa obywatelskiego, ponieważ liczne grupy ludności posiadały prawa do organizacji i reprezentacji swoich interesów. Były to zarówno samorządy miejskie jak i system reprezentacji parlamentarnej. Podstawowym dokumentem angielskiego systemu była WIELKA KARTA WOLNOŚCI (1215 r.) (W karcie tej monarcha angielski Jan bez Ziemi zobowiązał się do: nienakładania nowych podatków bez zgody królewskiej złożonej z baronów, nie może również nikogo więzić i karać bez wyroku sądowego. Miasta miały zapewnioną wolność handlu, duchowieństwo zaś swobodę kanonicznych wyborów. W razie nie przestrzegania przez króla któregoś z postanowień karty, baronowie mogą wypowiedzieć posłuszeństwo królowi i wezwać kraj do zbrojnego powstania). Znaczenie Wielkiej Karty Wolności to poręczenie wolności i własności. W oparciu o tę kartę wykształcił się parlament angielski złożony z Izby Lordów i Izby Gmin. Miejsca w Izbie Lordów były dziedziczne lub pochodziły z nominacji królewskiej, członków Izby Gmin natomiast wybierano (na 7 lat). Podstawowe uprawnienia (przełom XIII/XIV w.) parlamentu to: prawo do wyrażania zgody na nowe podatki oraz prawo do stanowienia nowych praw.
W Anglii istniał kościół anglikański, którego głową był król. Anglicy byli jednym z pierwszych narodów, w których wykształciło się silne poczucie przynależności do wspólnoty narodowej (wspólnota praw, języka, tradycji). W XVI w. Anglia uniezależnia się od Rzymu parlament natomiast uzyskał suwerenów tzn. król może stanowić nowe prawa tylko w parlamencie i poprzez parlament.
W wieku XVII doszło do konfliktu miedzy społeczeństwem reprezentowanym przez parlament a ruchem reprezentowanym przez takich monarchów jak: Jakub I (1603-1625), Karol I (1625-1648) z dynastii Stuartów. Monarchowie ci starali się rządzić bez parlamentu. Nakładają podatki, łamią prawo. W swej polityce wzorowali się na absolutyzmie francuskim. Doszło do wojny domowej miedzy królem a parlamentem (1640-1649). W wyniku tej wojny król Karol I Stuart został ścięty (1649 r.), zaś zwycięstwo odnieśli zwolennicy parlamentu – purytanie pod wodzą OLIVIERA CROMWELLA (Karol został ścięty, ponieważ łamał prawo, był tyranem i przyczynił się do śmierci wielu dobrych poddanych swego ludu 9.II.1649 r.- wykonano wyrok.).
Oliver Cromwell (1648-1660) sprawował rządy w Anglii jako lord-protektor. Chronił on posiadaczy własności, dbał o interesy kupców. W 1651 r. wydał tzw. AKT NAWIGACYJNY, w myśl którego można było przywozić towary do Anglii tylko na statkach angielskich, co doprowadziło do wieloletnich wojen z Holandią. Po jego śmierci w Anglii na tron powróciła dynastia Stuartów, lecz nie utrzymywała się długo (na tron wstąpił Karol II Stuart (1660-1685). Jednym z najważniejszych postanowień tego okresu był AKT O NIETYKALNOŚCI OSOBISTEJ OBYWATELI (1679 r.) – HABEAS CORPUS ACT, wydany przez parlament (przypominał on w swoim zakresie nasze: „nikogo bez wyroku sądowego więzić nie będziemy”).
Następca Karola II – Jakub II (1685-1688) dążył do przywrócenia w Anglii katolicyzmu i wprowadzenia rządów absolutnych, jednak zostaje obalony, zaś na tron zostaje wezwany WILHELM ORAŃSKI (1689-1761). W 1689 r. parlament uchwala Deklarację Praw, głosząc że król bez zgody parlamentu nie może zawierzać ani wydawać ustaw, nakładać podatków, tworzyć i utrzymywać armii w czasie pokoju. Zagwarantowana została także swoboda obrad w parlamencie. W tym czasie wytworzył się też w Anglii angielski system parlamentaro-gabinetowy, polegający na tym, że przynajmniej dwie partie krytykują się nawzajem, wyborcy zaś dokonują wyboru między kandydatami obu partii. Ta partia, która zdobywa większość przejmuje władzę poprzez następującą procedurę: leader tej partii zostaje mianowany przez króla pierwszym ministrem czyli premierem i tworzy gabinet prowadzący politykę państwa, król natomiast panuje, a nie rządzi. Wzięło się to z zasady, że król nie może się mylić, mylić się mogą tylko jego doradcy i tylko oni są odpowiedzialni za wadliwe decyzje, a więc każda decyzja królewska winna mieć podpis odpowiedniego ministra.
