Miasta w natarciu, czy rzeczywiście?
Świat
Pojęcie urbanizacja może być różnie rozumiane. Z demograficznego punktu widzenia urbanizacja to koncentracja ludności w miastach. W aspekcie osadniczym urbanizacja to:
– koncentracja funkcji miejskich;
– rozwój istniejących miast;
– przekształcanie się osad miejskich w wiejskie;
– powstawanie nowych miast;
– tworzenie aglomeracji miejskich;
– przemiany w zakresie organizacji osiedli ( rozwój budownictwa wielokondygnacyjnego)
Proces urbanizacji rozumiany z punktu widzenia przemian społeczno-kulturowych to rozpowszechnienie się tzw. miejskiego stylu życia .
W geografii osadnictwa wyróżnia się dwa podstawowe typy ludności: wiejską i miejską.
* * *
Ze względu na odmienny przebieg procesów urbanizacyjnych, kraje świata można podzielić na trzy grupy
a) kraje rozwinięte
b) kraje rozwijające się
c) kraje socjalistyczne i byłe kraje socjalistyczne
Grupa krajów Ludność miejska w % ogółu ludności Roczny przyrost ludności miejskiej w %
1965 1990 1965-1980 1980-1990
rozwijające się 24 44 3,7 6,6
rozwinięte 72 77 1,3 0,8
ROZWÓJ MIAST W KRAJACH WYSOKO ROZWINIĘTYCH
POWSTANIE KONURBACJI
Rozwój przemysłu fabrycznego, który lokował się w pobliżu miejsc wydobycia surowców, wywołał konieczność zatrudnienia bardzo dużej ilości pracowników, którzy musieli mieszkać w pobliżu miejsca pracy.
Wraz z rozwojem ekonomicznym postępował podział pracy i specjalizacja zawodowa. Specjalizujący się w jakiejś dziedzinie potrzebowali surowców, a producenci surowców potrzebowali określonych usług i towarów. Znaczne koszty transportu powodowały, że producenci skupiali się w określonym miejscu.
Konurbacje złożone z kilkunastu niekiedy kilkudziesięciu równorzędnych jednostek osadniczych, są typowe dla obszarów górniczo-przemysłowych.
ROZWÓJ MIAST
Od początku XIX w. zaludnienie wzrosło 5,5- krotnie, zaś ludności miejskiej ponad stukrotnie. Większość ludności świata mieszka w miastach, a proces urbanizacji jest coraz szybszy.
Proces rozwoju ośrodków podmiejskich rozpoczął się w XVIII w. , ale najszybsze jego tempo przypada na wiek XX. Stało się tak ponieważ centra dużych miast są hałaśliwe, brudne i niebezpieczne. Ludziom zagrażają łatwiej rozprzestrzeniające się choroby oraz świat przestępczy. W efekcie spowodowało to odpływ części ludności poza granice miasta. Nasilenie tego procesu wiązało się z rozwojem transportu ( tramwaj, kolej). Możliwy stał się dojazd do pracy nawet ze znacznej odległości. Powstało wiele ośrodków podmiejskich wchłanianych przez rozrastające się miasta.
Przemiany ludnościowe a) w Wielkiej Brytanii
b) w Stanach Zjednoczonych
( przyrost liczby ludności w % )
Obszar
Lata
1961-1971 1971-1981
a) Anglia 5.9 0.4
Walia 3.3 2.2
Konurbacje -4.3 -8.1
Wielkiego Londynu – 6.8 -10.1
Merseyside – 8.5 -11.0
Tyneside – 5.9 -9.2
Płd. Wsch. Lancashire – 1.4 -6.2
Zach. Midlands – 0.3 -5.4
Zach. Yorkshire 1.4 -3.0
Miasta poza konurbacjami 8.7 2.5
powyżej 100000 2,6 -1.6
50000-100000 9.4 2.2
Poniżej 50000 13.0 5.5
Obszary wiejskie 17.9 9.7
b) 1970 – 1980
Miasto centralne Przedmieścia
Chicago -11.4 12.4
Detroit -20.0 7.7
St. Louis -27.6 5.9
Cleveland -23.7 0.8
Houston 27.6 72.0
San Diego 25.4 49.1
Stany Zjednoczone -4.9 16.0
Liczba ludności wielkich miast oraz dzielnic śródmiejskich zmniejsza się, natomiast rozrastają się miasta małe. Prowadzi to do rozproszenia ludności na dużych obszarach oraz kształtowania się rozległych obszarów zurbanizowanych ( a właściwie rozproszonych miast).
MIASTA W KRAJACH ROZWIJAJĄCYCH SIĘ
W okresie 1800-1850 liczba ludności miejskiej świata zwiększyła się o 22.5%, natomiast w ciągu jednego dziesięciolecia ( 1961-1970) wzrost ten przekroczył 40%. Większość tego przyrostu miała miejsce w krajach rozwijających się. W efekcie poziom urbanizacji znacznie wzrósł.
Procentowy udział ludności miejskiej w ogólnym zaludnieniu.
Grupa krajów W procentach ogółu ludności
1965 1990
Świat
Kraje rozwijające się
w tym:
Afryka Czarna
Azja Wschodnia
Azja Południowa
Bliski Wsch. i Afryka Płn.
Ameryka Łac. i Karaiby
Kraje wysoko rozwinięte
Inne nie zaliczane do żadnej z ww. grup 36
24
14
19
18
35
53
72
52 50
44
29
50
26
51
71
77
66
Istnieją różne przyczyny szybkiego przyrostu liczby ludności miejskiej:
– wysoki przyrost naturalny
– migracja do miast, ludność wiejska ma nadzieję znaleźć lepsze warunki życia w mieście
– przemiany ekonomiczne, gospodarka bazarowa, której rezultatem jest zanik zawodów rzemieślniczych i załamanie się gospodarki wiejskiej. Ludność pozbawiona tradycyjnych zajęć migruje do miast
– ponieważ w dobrze rozwiniętych krajach przemysł rolniczy nie potrzebuje dużej ilości zatrudnianych pracowników, ludność wiejska, poszukująca pracę, migruje do miast w nadziei zdobycia zatrudnienia
– oglądając w telewizji wspaniałe życie w wielkich miastach, uboga ludność wiejska wyrusza w celu znalezienia się w tym cudownym świecie
Ludność miast milionowych
Grupa krajów W % ludności miejskiej W % ogółu ludności
1965 1990 1965 1990
Świat
Kraje rozwijające się
w tym
Afryka Czarna
Azja Wschodnia
Azja Południowa
Bliski Wsch. i Afryka Płn.
Ameryka Łacińska
Kraje wysoko rozwinięte
Kraje nie uwzględnione w żadnej w ww. grup 39
41
30
48
35
42
44
38
25 33
33
29
30
34
42
25
37
23 14
10
4
9
6
15
24
27
13 16
13
9
11
9
21
33
29
15
Napływ do miast zbyt dużej ilości imigrantów powoduje wiele niekorzystnych skutków:
a) nadmierna urbanizacja, wzrost liczby ludności miast, któremu nie towarzyszy odpowiedni rozwój gospodarczy
– w stolicy Panamy w 1950 roku mieszkało 31% ludności miejskiej, a w 1980 liczba ta wzrosła do 46%
– w Indonezji liczba ludności aglomeracji Dżakarty wzrosła z 6,7 mln w roku 1961 do 13 mln w roku 1981.
Ten gwałtowny wzrost zaludnienia wielkich miast nazywa się eksplozją metropolii lub rozwojem megamiast. Szacuje się, że w 2000 roku liczba mieszkańców Meksyku osiągnie 26 mln, Sao Paulo- 24 mln, a Bombaju i Kalkuty po 16mln.
b) dzikie osadnictwo, miasta do których nieustannie napływa nowa rzesza imigrantów, nie są w stanie zapewnić im mieszkań, nawet o najbardziej podstawowym standardzie. W ten sposób osiedla pozbawione są najprostszych urządzeń interstrukturalnych , takich jak wodociągi i kanalizacja. Tego typu osiedla zamieszkuje 40% ludności Meksyku, 35% Kalkuty i 25% Dżakarty
c) niekontrolowana imigracja, której towarzyszy ograniczony rozwój gospodarki, powoduje narastanie bezrobocia.
Stopień urbanizacji miejskiej niektórych państw
Odsetek ludności miejskiej w ogólnym zaludnieniu
Najniższy najwyższy
Państwo % Państwo %
Burundi 5 Belgia 97
Bhutan 7 Kuwejt 96
Rwanda 7 Malta 94
Federacyjne Stany Mikronezji 10 Wielka Brytania 92
Wyspy Salomona 10 Brunei 90
Oman 11 Islandia 90
Uganda 12 Izrael 90
Ertytrea 13 San Marino 90
Etiopia 13 Holandia 89
Kambodża 13 Katar 89
Nepal 14 Urugwaj 89
Laos 15 Bahrain 88
Malawi 15 Dania 87
Megalopolis
Nazwa Kraje Obszar
( tyś. km ) Ludnośc
( mln) Gęstośc zaludnienia
( osób na 1 km ) Liczba aglomeracji Długośc ( km)
Megalopolis ukształtowane
M. Północno-Wschodnich Stanów Stany Zjednoczone 100 45 450 40 800
M. Wielkich Jezior Północnoamerykańskich Stany Zjednoczone
Kanada 160 40 250 35 1200
Kalifornijska Stany Zjednoczone
Meksyk 100 30 300 20 800
M. Tokai-do ( Japońska) Japonia 40 70 1700 25 1100
Megalopolis kształtujące się
M. Zachodnio-europejska Belgia, Francja, Holandia, Niemcy, Szwajcaria, Wielka Brytania, Włochy 250 75 300 100 1600
M. Brazylijska Brazylia 100 25 250 15 400
Polska
Polska jest krajem średnio zurbanizowanym. Odsetek ludności zamieszkałej w miastach wynosi 63%.
W ostatnim dwudziestoleciu obserwuje się słabą dynamikę przyrostu liczby ludności miejskiej w województwach najsilniej zurbanizowanych (gdzie jednocześnie zachodzi spadek zaludnienia w największych miastach) i najsłabiej zurbanizowanych.
Sieć miast jest rozwinięta w sposób nierównomierny. W regionach, miast jest więcej, stopień urbanizacji jest wyższy, co bynajmniej nie zawsze świadczy o wyższym poziomie gospodarki i o rozwoju urbanizacji.
W 1999 roku notuje się ujemny przyrost naturalny, prawdopodobnie spowodowany zmniejszeniem ilości wielodzietnych rodzin.
