1. PARIE ROBOTNICZE – PPR i PPS (lubelska).
2. RUCH LUDOWY.
3. RUCH DEMOKRATYCZNY.
4. POLSKA PODZIEMNA W OKRESIE POWOJENNYM.
5. REFERENDUM LUDOWE I WYBORY DO SEJMU USTAWODAWCZEGO.
6. POLITYKA WŁADZ RP NA UCHODŹSTWIE.
7. DEPOLONIZACJA KRESÓW WSCHODNICH.
8. PRZESIEDLENIE LUDNOŚCI NIEMIECKIEJ I UKRAIŃSKIEJ.
1. PARTIE ROBOTNICZE – PPR i PPS (lubelska).
Do połowy 1944 obie te grupy nie miały wielkiego wpływu na społeczeństwo polskie. Po wyzwoleniu kraju obie te grupy bardzo się rozwinęły. Trzon partii w PPR stanowili robotnicy, robotnicy rolni i biedota wiejska. Program PPR od początku dążył, aby komuniści stali się partią czołującą w systemie politycznym. Przeciwstawiała się odbudowie w Polsce przedwojennego systemu partyjnego. W grudniu 1945 roku odbył się I Zjazd Polskiej Partii Robotniczej. Uchwała Zjazdu dotyczyła przebudowy Polski w państwo socjalistyczne. Kluczem do pokonania powojennych trudności gospodarczych miał się stać wzrost wydajności pracy i zagospodarowania Ziem Odzyskanych. Pozycje najsilniejszej partii PPR zdobywała na ziemiach zachodnich i północnych. Nowa PPS rozwijała się tam gdzie miała najsilniejsze poparcie przed wojną. Pod koniec czerwca 1945 PPS-WRN zakończyła działalność konspiracyjną. Po powrocie z emigracji do nowej PPS wstąpili: Jan Stańczyk oraz Ludwik Grosfeld. W styczniu nastąpiło połączenie PPS i PPS-WRN. W PPS przeważała wielkoprzemysłowa klasa robotnicza, ale należeli do niej także inteligencja i mieszczaństwo.
2. RUCH LUDOWY.
W lipcu z inicjatywy Mikołajczyka powstało nowe stronnictwo używające początkowo nazwy SL, a następnie Polskie Stronnictwo Ludowe. Pierwszym prezesem został Wincenty Witos, a po jego śmierci Stanisław Mikołajczyk. Program PSL kształtował agraryzm – teoria podkreślająca szczególną rolę chłopów w państwie, jako jednolitej klasy w społeczeństwie wytwarzającej podstawowe środki do życia. PSL (wskazując na przykład państw skandynawskich) widziało przyszłą Polskę jako wysoko rozwinięty kraj rolniczy. W początkach 1946 dał się zaobserwować pewien spadek wpływów PSL na wsi, przy równoczesnym wzroście autorytetu w miastach. Wokół PSL skupiły się wszystkie siły niepodległościowe dążące do odbudowy w pełni suwerennej i niepodległej Rzeczypospolitej Polskiej. W marcu 1946 doszło do rozłamu PSL: powstała grupa przybrała nazwę Polskie Stronnictwo Ludowe „Nowe Wyzwolenie” i opowiedziała się po stronie bloku demokratycznego.
3. RUCH DEMOKRATYCZNY.
Stronnictwo Demokratyczne szybko odzyskało pozycję demokratycznej inteligencji, jaką ta partia była przed wojną i w latach okupacji. Nieobce były SD tendencje do przekształcenia się w ogólnonarodową partię o socjalistycznym, rewolucyjnym programie. W lipcu 1945 roku w Izabelinie pod Warszawą powstał ideowo związany z SD Związek Młodzieży Demokratycznej. Stronnictwo Pracy wyraźnie zbliżyło się do PSL, dążąc do utworzenia silnej partii katolickiej. W tym czasie nasiliły się w Kościele obawy zagrożenia przez komunizm społeczeństwa katolickiego. Przekształcenie SP w partię masową, miało temu zapobiec.
4. POLSKA PODZIEMNA W OKRESIE POWOJENNYM.
Po uznaniu TRJN na arenie międzynarodowej uległy rozwiązaniu działające dotąd w kraju: Delegatura Rządu na Kraj, Rada Jedności Narodowej i Delegatura Sił Zbrojnych. RJN oskarżyła ZSRR o dążenie do uczynienia z Polski swej sfery wpływów. Zapowiadała pokojową walkę polityczną o pełną suwerenność. „Amnestia” w 1945 roku nie zakończyła wojny domowej. Aresztowania, wyroki wieloletniego więzienia bądź śmierć przekonały wielu żołnierzy konspiracji o potrzebie dalszej walki. 9 września 1945 roku założono nową organizację – WiN (Wolność i Niepodległość). Na jej czele stanął płk Jan Rzepecki. WiN nie miał odrębnego programu politycznego i w wielu przypadkach solidaryzowało się z PSL. Organizacją kierowali zawodowi wojskowi, przedwojenni działacze obozu sanacyjnego i narodowego. WiN nie dążył do realizacji planów walką zbrojną lecz drogą polityczną. Szybko oddziały samoobrony (ochrona pracy konspiracyjnej i zwalczanie służby bezpieczeństwa) przekształciły się w regularne oddziały partyzanckie. Pod koniec 1945 w podziemiu zostało 80 tysięcy osób w tym 37,5% stanowili członkowie WiN. Do walki z podziemiem używano także polskich i radzieckich oddziałów wojskowych. Okrucieństwo wojny domowej dotknęło obydwie strony: palono wsie, mordowano przywódców i zwykłych żołnierzy. Szybko jednak agenci bezpieczeństwa przeniknęli do siatek konspiracyjnych – jesienią 1945 i wiosną 1946 została aresztowana komenda główna WiN. Oskarżono PSL o współpracę z podziemiem – UB wykorzystała to jako pretekst do zabójstw politycznych. Utworzono Komitet Bezpieczeństwa do walki z bandytyzmem – zwalczanie podziemia, nacjonalistów ukraińskich (UPA) i faszystów niemieckich.
5. REFERENDUM LUDOWE I WYBORY DO SEJMU USTAWODAWCZEGO.
Jednym z podstawowych celów utworzenia TRJN miało być zorganizowanie wyborów do Sejmu Ustawodawczego, który uchwaliłby nową konstytucję i rząd. We wrześniu partie robotnicze PPR i PPS wystąpiły z propozycją utworzenia bloku wyborczego sześciu partii działających w Polsce. Ordynacja wyborcza miała być oparta na pięcioprzymiotnikowym prawie wyborczym. Wybrany w wyborach na trzyletnią kadencję Sejm byłby sejmem konstytucyjnym. PPR i PPS wysuwając ten projekt chciała zapobiec konfrontacji w wolnych wyborach. PPR zdawała sobie sprawę z popularności PSL, PPS, SD dlatego taktyka odwlekania terminu wyborów w połączeniu z terrorem wobec przeciwników politycznych zapewnić im miała sukces. Propozycja ta została odrzucona przez PSL – partia Mikołajczyka wiedziała o swoim wielkim poparciu ze strony społeczeństwa i nie chciała rezygnować z walki o władzę. Na wiosnę partie „bloku demokratycznego” wystąpiły z propozycją referendum ludowego, które miało dać odpowiedź na pytania:
1. Czy jesteś za zniesieniem Senatu?
2. Czy chcesz utrwalenia w przyszłej konstytucji ustroju gospodarczego wprowadzonego przez reformę rolną i unarodowienia podstawowych gałęzi gospodarki narodowej z zachowaniem ustawowych uprawnień inicjatywy prywatnej? (Czy jesteś za przemianami demokratycznymi?)
3. Czy chcesz utrwalenia zachodniej granicy państwa polskiego na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej?
PSL wzywało do odpowiedzi „nie” na pierwsze pytanie.
WiN wzywało do odpowiedzi „nie” na dwa pierwsze pytania.
Obóz narodowy wzywał do odpowiedzi „nie” na wszystkie pytania.
W referendum przeprowadzonym w 1946 roku według komunistów wzięło udział 85,3% uprawnionych. Jednakże wyniki referendum uważała za sfałszowane opozycja. Zarzucała władzy fałszerstwa, niedopuszczanie do brania udziału w pracach komisji opozycji, terror, wykorzystywanie wojska w celach propagandowych i naruszanie zasady tajności.
Kolejne wybory odbyły się 19 stycznia 1947 roku. Wzięło w nich udział 89,9% uprawnionych. Odbyły się one w atmosferze jeszcze większego terroru niż referendum. Przed wyborami aresztowano wielu działaczy PSL. Na listę bloku (sojusz PPR i PPS) głosowało 80,1% natomiast na PSL 10%. W rezultacie w nowo wybranym Sejmie zasiadło 114 posłów PPR, 116 z PPS, 109 z SL, 27 z PSL, 7 z PSL „Nowe Wyzwolenie”. Nie zakończyło to jednak walki. Opozycja zarzuciła władzom państwowym przeprowadzenie głosowania pod osłoną wojska i milicji, a także sfałszowanie wyników wyborów.
6. POLITYKA WŁADZ RP NA UCHODŹSTWIE.
25 czerwca 1945 Tomasz Arciszewski zakwestionował legalność TRJN twierdząc, że rząd może powołać jedynie prezydent RP na uchodźstwie. W lipcu uznanie dla władz londyńskich cofnęła Francja, Stany Zjednoczone oraz Anglia. Po cofnięciu uznania Polskie Siły Zbrojne poddane zostały pełnej kontroli brytyjskich władz wojskowych. Władysław Anders próbował zachować integralność II Korpusu, jednak nic z tego. Wielka Brytania utworzyła Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia. Do końca 1946 w różnych krajach Europy i Ameryki osiedlono około 100 tysięcy polskich żołnierzy. Pozostające na uboczu władze RP próbowały nie stracić łączności z krajem. Pod koniec 1946 utworzono w Londynie Delegaturę WiN. W 1947 zmarł prezydent Władysław Raczkiewicz, a jego następcą został August Zaleski.
7. DEPOLONIZACJA KRESÓW WSCHODNICH.
Na ziemiach włączonych do ZSRR, mimo prześladowań i wywózek, nadal mieszkały 4 miliony Polaków. Umowy polsko-radzieckie z lat 1944 – 1945 przyznawały obywatelom RP sprzed 1939 roku narodowości polskiej lub żydowskiej możliwość wyboru przynależności państwowej i miejsca zamieszkania. Jednak wobec zaginięcia lub zniszczenia dokumentów swe prawa zdołał udowodnić co czwarty Polak zamieszkały w ZSRR. Według oficjalnych danych radzieckich w ZSRR miało zostać 1 mln 600 tysięcy Polaków. Polskie szacunki oceniają tą liczbę na 3 mln 100 tysięcy. Kościół katolicki na Kresach Wschodnich zniszczony został przez ZKWD. Księży mordowano, deportowano do obozów. Ten sam los spotkał duchowieństwo greckokatolickie. Tych co ocaleli, zmuszano do podporządkowania się kościołowi prawosławnemu. W latach 1945 – 1947 nie zaprzestano akcji aresztowań i deportacji Polaków zamieszkałych na Kresach. W obozach w Diagilewie pod Riazaniem i w Griazowcu umieszczono 2600 osób, głównie wyższych oficerów AK, księży, pracowników Delegatury Rządu. W obozach znalazły się także tysiące Polaków aresztowanych przez NKWD na terenach położonych na zachód od Bugu.
8. PRZESIEDLENIA LUDNOŚCI NIEMIECKIEJ I UKRAIŃSKIEJ.
Decyzje konferencji poczdamskiej rozstrzygnęły los ludności niemieckiej na ziemiach zachodnich i północnych. Po wyzwoleniu na Ziemiach Odzyskanych stwierdzono obecność ok. 3 mln Niemców. W listopadzie 1945 Sojusznicza Rada Kontroli Niemiec podjęła decyzję o przesiedleniu Niemców z Polski do radzieckiej i brytyjskiej strefy okupacyjnej. Władze polskie mimo niełatwej sytuacji kraj starały się zapewnić wyjeżdżającym z kraju niezbędne środki transportu, zezwalając na zabranie zapasów żywności. Zapewniono opiekę lekarską. Przesiedlenia odbywały się w trudnych warunkach.
W latach 1945 – 1946 przesiedlono z Polski do ZSRR 518 tysięcy Ukraińców, Białorusinów i Litwinów. W Polsce przeciwko akcji wysiedleńczej wystąpili nacjonaliści ukraińscy, dysponując kilkunastotysięczną Ukraińska Powstańczą Armią (UPA). Dążyli oni do utworzenia niepodległej Ukrainy. Po zakończeniu wojny UPA kontynuowała walkę na terytorium ZSRR, Polski i Czechosłowacji. Nacjonaliści ukraińscy z czasem znaleźli się w Bieszczadach. Napadali na posterunki wojskowe, UB i MO. Walki toczyły się nie tylko prz
eciwko komunistycznej władzy, lecz w równym stopniu przeciwko narodowi polskiemu. W kwietniu 1947 rząd podjął decyzję o przeprowadzeniu operacji pod kryptonimem „Wisła” – likwidacja punktów oporu UPA i przesiedlenia ludności ukraińskiej na Ziemie Odzyskane. Przerwana została poprzez niewypowiedzianą wojnę polsko-ukraińską. Podczas operacji wojskowych spalonych zostało wiele wsi ukraińskich, w których ginęła również ludność cywilna.
