WANDA POZNAŃSKA (1898 ? 2003)
Wanda Poznańska, seniorka Polonii Montrealskiej, zmarła w Montrealu w dniu 4 czerwca, 2003, niecałe dwa miesiące przed swoimi 105 urodzinami.
Wanda Dmowska, córka Bolesława i Kazimiery z Makowskich, urodziła się w Warszawie 23 lipca, 1898 roku. Wychowana w zamożnej, mieszczańskiej rodzinie, była wykształcona, mówiąca obcymi językami i obdarzona wyjątkowym talentem do stenografii, gdy w roku 1918 otrzymała posadę zastępczyni kierowniczki biura stenografii we właśnie powstałym polskim Sejmie konstytucyjnym.
W momencie gdy organizowało się wolne państwo Polskie, inteligentna, 20-to letnia Wanda, zaprzysiężona pracowniczka służby cywilnej, w pełni entuzjazmu rozpoczynała karierę podczas której zetknęła się z czołowymi osobistościami i zdarzeniami tego okresu. Stenografowała przemówienia rządzących polityków, ich korespondencję, tajne służbowe polecenia. W 1921 roku była jedną z czterech stenografistek w Polskiej delegacji przy negocjacjach oraz podpisaniu z Rosją traktatu w Rydze. Dwa lata później stenografowała cały proces Eligiusza Niewiadomskiego, zabójcy pierwszego Prezydenta Polski, Gabriela Narutowicza. Krótko potem stenografowała historyczne przemówienie Marszałka Piłsudskiego w Sali Malinowej w Hotelu Bristol, po którym wycofał się do Sulejówka. Ten okres swego życia pamiętała do końca z najdrobniejszymi szczegółami, opowiadała bardzo ciekawie o zakulisach wypadków. które były jej znane, zawsze podkreślając swój podziw dla ogromnych osiągnięć tak bardzo drogiego jej kraju.
30 czerwca 1927 roku w Warszawie Wanda Dmowska poślubiła dr Karola Poznańskiego, nowomianowanego Konsula Generalnego RP w Paryżu i z nim wyjechała do Francji, opuszczając Warszawę do której już nigdy miała nie wrócić.
Paryż wspominała później Pani Wanda z dużym sentymentem. Pomagała mężowi w jego oficialnych obowiązkach, urządzając reprezentacyjne przyjęcia, lub spełniając funkcje godne Jej stanowiska jak np. bedąc matką chrzestną okrętu podwodnego ORP Ryś, wybudowanego w Nantes w roku 1929. Przy okazji poznawała znane osobistości jak Ignacego Paderewskiego, czy Marię Curie-Skłodowską. Po roku 1929, organizowała pomoc społeczną dla polskich górników pozostawionych bez środków do życia, gdy podczas kryzysu tracili pracę w kopalniach francuskich. Równocześnie brała udział w ożywionym kulturalnym życiu Paryża, zapoznając się z francuską literaturą i sztuką, uczęszczając na koncerty i do muzeów. W Paryżu urodziła się w roku 1928 jedyna córka Konsulostwa Poznańskich, Magdalena.
Latem 1934 roku Karol Poznański został przeniesiony do Londynu na stanowisko Konsula Generalnego RP. Początkowo spokojna, raczej reprezentacyjna placówka, dała Pani Wandzie okazję zapoznać się z nowym środowiskiem, językiem i kulturą. Była ponownie matką chrzestną polskiego okrętu, tym razem kontrtorpedowca ORP Grom, spuszczonego na wodę w Szkocji w 1936 roku. Z wybuchem wojny konsulat wLondynie stał się ośrodkiem opieki nad napływającymi falami uciekinierów i Pani Wanda energicznie włączyła się w pracę rozwiązywania niezliczonych problemów z tym związanych.
W lipcu 1940, w rezultacie akcji ewakuowania kobiet i dzieci z Anglii, Pani Wanda z matką i córką znalazła się w grupie polskich uchodźczyń w Montrealu. Z wrodzoną sobie energią była jedną z założycielek Stowarzyszenia Polskich Uchodźców Wojennych, które przetrwało ponad 50 lat, później jako Stowarzyszenie Polskie. Znając świetnie tak język angielski jak francuski, nawiązała kontakt z Canadian Committee for Refugees, dzięki czemu ta kanadyjska organizacja włączyła się częściowo do opieki nad nowoprzybyłymi Polkami. Poznawszy ówczesnego Ministra zdrowia Prowincji Quebec przekonała go aby na czas wojny Ministerstwo przejęło odpowiedzialaność za opiekę lekarską nad nimi.
Mimo tak skutecznej pracy na rzecz często na nowym terenie zagubionych kobiet, Pani Wanda cały czas myślała o tem jak powrócić do męża w Londynie aby mu towarzyszyć i być podporą w trudnym tam dla Polaków okresie. Udało Jej się to dopiero w 1944 roku, gdy wraz z matką oraz córka uzyskała miejsce na okręcie płynącym do Anglii. Przez następne lata pomagała mężowi w jego pracy społecznej. Gdy w roku 1945 Wielka Brytania cofnęła uznanie rządowi londyńskiemu, Karol Poznański nie przestał zajmować się sprawami rodaków. Stworzył przychodnię lekarską i dom dla zasłużonych Polaków oraz prowadził biuro pomocy prawnej. Założył Komitet Obywatelski Pomocy Uchodźcom Polskim i objął jego przewodnictwo, które sprawował do 1970 roku z oddaniem i wielką ofiarnością.
Państwo Poznańscy przyjechali do Kanady w 1970 roku aby połączyć się z córką, która powróciła tu kilka lat wcześniej. W rok później, powszechnie szanowany i przez lata oddany polskiej sprawie, dr Karol Poznański, zmarł podczas wizyty z żoną w Anglii. Po jego pogrzebie Pani Wanda wróciła już na stałe do Montrealu.
W następnym okresie swego życia Pani Wanda pracowała ofiarnie w Federacji Polek w Kanadzie, w Komitecie Pomocy Dzieciom, była przez wiele lat wolontariuszką w Bibliotece Polskiej im. Wandy Stachiewicz.
W 1997 roku pani Wanda Poznańska zdecydowała przekazać archiwum rodzinne Poznańskich nowopowstałemu Muzeum Dyplomacji i Uchodźstwa Polskiego przy Wyższej Szkole Pedagogicznej w Bydgoszczy. Jest to zbiór materiałów obrazujących przede wszystkim działalność dr Karola Poznańskiego, jednego z twórców podstaw organizacji służby konsularnej niepodległej Polski, a później konsula generalnego II RP we Francji i Wielkiej Brytanji. Zawiera unikalne rękopisy, korespondencję oraz testamenty wybitnych Polaków. Pani Wanda niestety nie czuła się na siłach aby być obecną w Bydgoszczy na oficialnym otwarciu Museum 23czerwca 1998 r. , w dzień jej imienin, a miesiąc przed jej setnymi urodzinami. Ale na jej życzenie we wrześniu 2003 prochy jej zostały złożone na zawsze na jego terenie.
Wanda Poznańska była niezwykłą osobą. Zawsze elegancka z pełną godności postawą, nieprzeciętnie inteligentna, oczytana, do końca życia interesująca się wszystkim co się na świecie dzieje, była bardzo ciekawym rozmówcą. Pasjonowała się grą w bridża jeszcze po setnych urodzinach. Była wielką polską patryjotką. Przez całe życie Jej oddanie sprawie polskiej z nieugiętą siłą woli podtrzymywało tradycję kobiet Polek, które w najtrudniejszych okresach historii naszego kraju walczyły o dobro Ojczyzny. Była wzorem i inspiracją dla nas wszystkich, którzy mieliśmy okazję obcować z nią.
KAROL POZNAŃSKI
Urodził się 10 maja 1893 r. w Warszawie. Ojciec jego Bernard, znany przemysłowiec, był jednym z dyrektorów Banku Handlowego w Warszawie. Studia rozpoczął w 1913 roku na wydziale paryskiej Sorbony, by w 1915 r. przenieść się do szwajcarskiego Fryburga, gdzie uzyskał magisterium z prawa, a w 1917 r. – obronił pracę doktorską z zakresu ekonomii i nauk politycznych.
1 lipca 1919 rozpoczął pracę w Poselstwie Polskim w szwajcarskim Bernie. Do końca życia pozostał wierny służbie dyplomatycznej i konsularnej. 11 sierpnia 1920 roku wstąpił jako ochotnik do I Pułku Artylerii Polowej Legionów, by walczyć przeciwko bolszewikom.
Od września 1920 roku włączony został przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych do składu delegacji polskiej na rokowania pokojowe z Rosją Sowiecką zakończone traktatem pokojowym w Rydze 18 marca 1921 roku. Był wybitnym negocjatorem, dlatego uczestniczył w licznych rokowaniach i konferencjach. Wchodził w skład delegacji polskiej na Międzynarodową Konferencję Ekonomiczną w Genui (1922 r.), brał udział w rokowaniach polsko – niemieckich w Genewie, polsko – tureckich w Lozannie i polsko – litewskich w Kopenhadze.
Jedną z ważnych, naukowych zasług Karola Poznańskiego było opracowanie merytorycznej strony umów o konwencjach konsularnych. Zaproponowany przez Niego wzór stosowano przez wiele lat przy zawieraniu tego typu aktów prawnych.
Od 1927 r. roku Karol Poznański pełnił funkcję konsula generalnego RP w Paryżu, a od 1934 r. – w Londynie. Przez całą wojnę ofiarnie pomagał Polakom przebywającym w Wielkiej Brytanii.
Po cofnięciu uznania przez rządy Wielkiej Brytanii i USA dla polskiego Rządu Emigracyjnego (5 lipca 1945 r.), Karol Poznański nie zaprzestał działalności politycznej, a przede wszystkim społecznej dla polskich uchodźców i emigrantów. Utworzył w Londynie Komitet Obywatelski Pomocy Uchodźcom Polskim, Przychodnię Lekarską, Dom dla Zasłużonych Polaków ?Antokol?. Prowadził także biuro pomocy prawnej dla Polaków.
Zmarł w 1971 roku i został pochowany na HampsteadCemetery w Londynie. Był odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim Polonia Restituta, Krzyżem Oficerskim francuskiej Legii Honorowej, orderami jugosłowiańskimi, belgijskimi i łotewskimi.
We wrześniu 1998 roku powstało przy ówczesnej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Bydgoszczy jedyne w kraju Muzeum Dyplomacji i Uchodźstwa Polskiego. Było to możliwe dzięki pokaźnemu zbiorowi materiałów archiwalnych, prezentujących historię dyplomacji i uchodźstwa polskiego, którego posiadaczem był dr Karol Poznański, konsul generalny II Rzeczypospolitej Polskiej we Francji i Wielkiej Brytanii.
Dar po swoim mężu przekazała bydgoskiej uczelni wdowa po konsulu, Wanda Poznańska w październiku 1997 roku. Wśród cennych archiwaliów znajdują się oryginalne dokumenty od roku 1917, unikatowe fotografie, paszporty dyplomatyczne, korespondencja służbowa i prywatna, rękopisy i testamenty wybitnych Polaków, nagrania z przemówieniami (m.in. gen. Władysława Andersa, ambasadora Edwarda hr. Raczyńskiego), polskie banknoty z lat 1918 ? 1939 i biała broń.
Władze Uczelni pozyskały od ówczesnego prezydenta Bydgoszczy Henryka Sapalskiego zabytkową willę przy ul. Berwińskiego 4, którą wyremontowano i zaadaptowano na potrzeby Muzem. Placówka prowadzi samodzielne badania naukowe w oparciu o posiadane dokumenty i inne źródła historyczne. W planach wydawniczych Muzem są opracowania i wydania monograficzne, biografie, analizy i syntezy naukowe.
