„Wartość kształcenia i wychowania w życiu jednostki.”
Człowiek przychodzi na świat jako istota bezbronna, bezradna i całkowicie uzależniona od innych ludzi. Natura słabo wyposażyła nas od strony biologicznej. Jak stwierdził Nicolas Tinbergen jesteśmy „istotami o zredukowanych instynktach” w przeciwieństwie do zwierząt, których życie jest przez nie zdominowane. Zwierzęta przychodzą na świat z niemal ściśle określoną specjalizacją, która przejawia się nawet pomimo egzystowania i wzrastania z osobnikami innych gatunków. Specjalizacja ta kieruje ich życiem, warunkuje zachowanie i „wskazuje” rozwiązania właściwe dla sposobu ich bytowania. Ubóstwo instynktów u ludzi stwarza jednak ogromne możliwości uczenia się i wychowania. Rodzimy się jako „tabula rasa” – wszystkiego w toku dorastania i dojrzewania musimy się nauczyć. A. Portmann twierdził, iż człowiek przychodzi na świat zbyt szybko, nieprzygotowany do samodzielnego życia, w odróżnieniu od np. małp i żółwi. Przewaga zwierząt jest tu jednak pozorna, gdyż człowiek ma możliwość poznania świata w sposób indywidualny, nieograniczony schematami instynktowymi. Dziecko dla swojego prawidłowego rozwoju potrzebuje stałej opieki, bliskości, miłości i serdeczności. Z biegiem lat powoli usamodzielnia się zdobywając nowe doświadczenia, zaznajamiając się z rzeczywistością, usamodzielniając się również w sferze psychicznej. Brak specjalizacji i niedojrzałość fizjologiczna w momencie urodzenia stwarza konieczność wychowania i kształcenia w celu przygotowania jednostki do samodzielnego życia.
Wychowanie w sposób zupełnie nie kontrolowany i naturalny dąży do wykształcenia więzów rodzinnych, które są niezbędne dla prawidłowego przebiegu procesu rozwoju człowieka. Rodzina stanowi najważniejszą instytucję wychowawczą, to tu dziecko stawia swoje pierwsze kroki w każdej sferze życia. Podstawową potrzebą dziecka jest poczucie akceptacji, zrozumienia, tego że ktoś się o nie troszczy. Wychowanie na łonie rodziny zapewnia poczucie bliskości i przynależności, stwarza podstawę dla optymalnego rozwoju jednostki. Działalność ta wspiera i pobudza wychowanka do aktywności, do czynnego uczestniczenia w innych sferach życia. Dzięki wychowaniu i kształceniu niwelowane jest poczucie izolacji.
Ze względu na to, iż człowiek jest istotą społeczną, potrzebuje przygotowania i wprowadzenia we wszelkie społeczne formy życia. Głównym zadaniem wychowania jest zaszczepienie dzieciom wartości i przekonań, które są cenione w społeczeństwie. Wychowanek zapoznawany jest z wartościami i normami, jednak od niego indywidualnie zależy, które z nich przyjmie i uzna za prawdziwe. Od tego zależy sprawność jego funkcjonowania w społeczeństwie. Pod terminem socjalizacji w wychowaniu rozumiemy również wdrażanie młodego pokolenia do pełnienia określonych ról w społeczeństwie. Nie wolno nam tu pominąć faktu, iż wychowanek w przyszłości najprawdopodobniej założy własną rodzinę, będzie pełnić rolę np. żony, matki, ojca, wychowawcy itp. Odpowiednie wykształcenie jakie zdobędzie na drodze wychowania i edukacji musi przygotować go do pełnienia tak odpowiedzialnej roli.
Wychowanie stwarza warunki do swobodnego poruszania się w rzeczywistości. Zapoznaje jednostkę z kulturą, tradycją, obyczajami, religią. Pozwala na nieograniczony rozwój zdolności manualnych i artystycznych, na uzewnętrznienie własnej osobowości odnalezienie ukrytych talentów i wyeksponowanie ich. Prowadzi do samorealizacji i satysfakcji z własnych poczynań. Rozwija zmysł artystyczny, muzyczny i estetyczny. Umożliwia pełen rozkwit udostępniając jednostce pełnię dóbr kultury i techniki. Aby człowiek mógł żyć w pewnej kulturze, wychowanie i kształcenie musi nauczyć go kulturalnego sposobu życia, powinno być pomocą w inkulturacji.
Tradycja i obyczaje są nieodzownym elementem każdej społeczności ludzkiej. Kształcenie i wychowanie poprzez wdrażanie jednostki w życie społeczne zaznajamia ją od najmłodszych lat z nimi. Jednocześnie zapoznaje z religią, która odgrywa ważną rolę w kształtowaniu kodeksu moralnego – podstawy do osiągnięcia pełni człowieczeństwa. Religia stanowi kanon postępowania (np. w religii żydowskiej zwany dekalogiem) i jest wszechobecna w życiu człowieka od jego narodzin aż do śmierci. Jest nieodłącznym elementem a nawet fundamentem wychowania. Religia może być głównym prawodawcą i egzekutorem. W sytuacji gdy jej wyznawcy stanowią większość narodu, automatycznie ma znaczący wpływ na kodeks prawny obowiązujący w danym kraju. Jak powszechnie wiadomo każda religia charakteryzuje się własnym zbiorem przykazań i zakazów mających różną wartość wychowawczą. Mogą one tolerować mord i pogwałcenie praw ludzkich, np. w ramach „świętej wojny” ( muzułmanie, wyznawcy Koranu), mogą uczyć poszanowania odrębności innych kultur, tradycji, wierzeń ( religia chrześcijańska) mogą wskazywać drogę pokoju lub wyznaczać drogę agresji, wojny.
Wychowanie i kształcenie zaznajamiając z systemem prawnym prowadzi do jurydyfikacji – kształtowania świadomości prawnej jednostki, aby mogła w pełni uczestniczyć w życiu społecznym, stać się wzorem dla młodszych pokoleń i realizować prawe cele w swoim życiu. Poprzez jurydyfikację wychowanie i kształcenie wyrabia w jednostce poczucie godności obywatelskiej, spokoju sumienia, harmonii w kontaktach międzyludzkich. Ma nierozłączny wpływ na kształtowanie światopoglądu w pełni dojrzałej, świadomej konsekwencji własnego postępowania osoby.
Wychowanie zapewnia również rozwój biologiczny i fizyczny jednostki zgodnie z powiedzeniem „w zdrowym ciele zdrowy duch”. Gwarantuje wszystko co niezbędne do wzrostu i rozwoju organizmu pod względem biologicznym, rozpoczynając od wyżywienia, a kończąc na zapewnieniu odpowiedniej ilości snu i aktywności fizycznej prowadzącej do sprawności i optymalnego funkcjonowania organizmu. Wykorzystuje ono ruch jako element wychowania młodych ludzi i dąży do zaszczepienia w nich chęci uprawiania sportu przez całe życie. Wyznawana jest tutaj zasada, iż rozwój intelektualny powinien iść w parze z rozwojem fizycznym. W życiu człowieka ogromną rolę odgrywa wychowanie zdrowotne, higieniczne i seksualne. Wprowadza ono jednostkę w problematykę ochrony zdrowia, fizjologii i funkcjonowania organizmu. Wskazuje jak należy dbać o własne ciało jak również zaznajamia z tematyką zmian zachodzących podczas dojrzewania i przekwitania organizmu. Pomaga zrozumieć własne reakcje, emocje i uczy je interpretować, w związku z czym, przygotowuje jednostkę do wszelkich aspektów życia.
Wychowanie i kształcenie swoim zasięgiem otwiera przed człowiekiem szerokie horyzonty. Kształci globalne postrzeganie problemów, nie tłamsi jednostki w małym kręgu społeczności w jakiej ona żyje, a pozwala jej się otworzyć na świat. Dzięki odpowiednim podstawom wykształcenia jakie dziecko zdobywa na drodze np. edukacji ekologicznej i środowiskowej nie obce mu są problemy zanieczyszczenia środowiska, wygasania naturalnych źródeł energii – problemy globalne, którym wszyscy ludzie zamieszkujący Ziemię wspólnie muszą sprostać. Budzi świadomość współodpowiedzialności za losy Ziemi, państwa, przynależności do danego narodu, krzepi patriotyzm, oddzielając go ściśle od nacjonalizmu i nazizmu zwalczając je tym samym. Dzięki rozwojowi nauki i techniki kształcenie zbliżyło naturę, wszechświat jednostce. Uświadamia konieczność walki w obronie natury, wymierających gatunków zwierząt by podtrzymać dziedzictwo naturalne dla przyszłych pokoleń. Wychowanie i kształcenie krzewi świadomość, iż w jedności i wspólnocie siła a więc łączy wszystkich ludzi w walce z np. terroryzmem na rzecz dobra ludzkości.
Kształcenie jest jednym z ważniejszych aspektów życia, o ile nie rzec najważniejszym. Sprowadza się ono do wykształcenia jednostki w pełni przygotowanej do pełnienia swej roli jako członka społeczności, rodziny, kościoła. Gruntowne i wszechstronne wykształcenie pozwala jednostce na pełne korzystanie z dóbr technicznych i cywilizacyjnych, otwiera wielkie możliwości poznawcze jak również prowadzi do zwiększenia efektywności pracy. Pociąga to za sobą zadowolenie z wykonywanej działalności jak również niejednokrotnie wzrost dochodów, prowadzący do zwiększenia stopy życiowej. Wykształcenie jednostki ma ogromny wpływ na jej światopogląd, świadomość polityczną, narodową itp. Znacznie podnosi własną samoocenę, prowadząc do lepszego samopoczucia a w dalszym ciągu do większego zadowolenia z życia. Poziom wykształcenia ma wpływ na jakość kontaktów międzyludzkich, wartość wychowania jakie jednostka realizuje w swoim domu rodzinnym jak również na rodzaj wpływu jaki wywiera na otoczenie.
Według Jana Pawła II „ w wychowaniu chodzi właśnie o to ażeby człowiek stawał się coraz bardziej człowiekiem – o to, ażeby bardziej był, a nie tylko więcej miał, aby więc przez wszystko, co ma, co posiada, umiał bardziej i pełniej być człowiekiem, to znaczy, ażeby również umiał bardziej być nie tylko z drugim, ale i dla drugich.”
Wychowanie i kształcenie wprowadza ludzi w zawiły świat nauki i praw nią rządzących , w świat przyrody , zwierząt , zjawisk fizycznych itp. Zapoznaje z problematyką , tematyką przyuczając jednostkę do wykonywanego zawodu. Od ich wartości zależą umiejętności , teoretyczne i praktyczne jak również emocjonalne przygotowanie do zawodu i do roli jaką jednostka ma odgrywać w społeczeństwie. Dąży do wykształcenia w jednostce „głodu nauki”- chęci do zwiększania zasobu wiedzy, jak również systematyczności w pracy. Kształcenie podejmowane przez jednostkę samorzutnie prowadzi do samokształcenia, czyli dobrowolnego zdobywania wiedzy i umiejętności. Najczęściej stanowi je różnego rodzaju hobby a uprawianie jego sprawia przyjemność i daje poczucie ogromnej satysfakcji. Wychowanie i kształcenie umożliwia jednostce zdobycie wiedzy, umiejętności praktycznych i teoretycznych jak również otwiera drogę do dalszych szczebli kształcenia i kariery zawodowej .
Wychowanie i kształcenie to zawsze czynności celowe , kierowane zamysłem wychowawcy, aby zmienić coś w osobowości wychowanka. Czynności te skupiają się na osobowości wychowanka, którą mają zmienić w ramach procesów międzyludzkiej komunikacji i swobodnego przyswajania wiedzy.
Powyższe wartości wychowania i kształcenia świadczą o słuszności ich rozpowszechnienia. Współczesne wychowanie stanowi przekaz społecznego i kulturowego doświadczenia i stawia na swobodny rozwój jednostki we wszystkich sferach życia. Osobowość człowieka, jego światopogląd, wykształcenie jak również swoboda w poruszaniu się w rzeczywistości powstają jako dzieło wychowania i są możliwe tylko i wyłącznie na jego drodze. A więc rozwój mowy, zdolności manualnych i artystycznych, wrażliwość na cudze cierpienie, wiedza, religijność, chęć dochowywania tradycji, a przede wszystkim znajomość jej, jak również patriotyzm, „pociąg” do zdobywania wiedzy muszą być krzewione przez kształcenie i wychowanie. Dzięki temu wychowanie i kształcenie stają się środkiem do osiągnięcia pełni człowieczeństwa, do samorealizacji i samookreślenia się jednostki poprzez działania jakie podejmuje w każdej sferze życia, do osiągnięcia szczęścia, zaspokojenia własnych potrzeb intelektualnych, kulturalnych, biologicznych jak również psychicznych. Wychowanie i kształcenie umożliwia jednostce odnalezienie własnego miejsca w świecie jak również swojej drogi życia. Pozbawiając człowieka szeroko pojętego wychowania i kształcenia skazujemy go na pewną śmierć…
BIBLIOGRAFIA
W.Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1998.
H.Muszyński, Współczesne kontrowersje wokół wychowania, Rocznik pedagogiczny, t.16.
St. Kunowski, Podstawy współczesnej pedagogiki, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 1997.
M.Nowak, Podstawy pedagogiki otwartej, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1999.
