Okres pozytywizmu w Polsce obejmuje czasy od 1864 do 1890 r.
Rok 1890 nie oznacza jednak całkowitego zaniku pozytywizmu, gdyż po tym roku powstają jeszcze ważne dzieła pozytywistyczne, np. Emancypantki Prusa. Pozytywizm i modernizm trwają równolegle i ostatecznie nurt pozytywizmu wygasa dopiero na początku XX wieku.
W 1864 r. upada powstanie styczniowe i na terenie zaboru rosyjskiego zostaje przeprowadzone uwłaszczenie chłopów. Kształtuje się kapitalizm. W każdym z trzech zaborów stosunki układają się odmiennie.
Ponieważ powstanie styczniowe rozegrało się na terenie Królestwa, toteż pod zaborem rosyjskim na społeczeństwo polskie spadł cały ciężar prześladowań i represji (konfiskata majątków uczestników walki, więzienie, wywóz na Syberię).
Istnieje ostra rusyfikacja. Język polski zostaje usunięty ze szkół, sądownictwa i urzędów. Rozpoczyna się natomiast szybki rozwój przemysłu. Zniesienie granicy celnej miedzy Królestwem a Rosją (1850 r.) otwiera przed młodym przemysłem szerokie rynki zbytu.
Na miejsce szlachty feudalnej na czoło społeczeństwa wysuwa się burżuazja. Szlachta ziemiańska (wykształcona) tworzy szeregi inteligencji. Istnieją tylko te folwarki szlacheckie, których właściciele potrafią przystosować się do nowych warunków gospodarowania.
Pod zaborem pruskim w Poznańskiem i na Pomorzu panuje germanizacja i prześladowanie kultury polskiej. Rząd pruski hamuje rozwój przemysłu, chce mieć na tych terenach zaplecze rolnicze i rozwija się tu lylko przemysł związany z folwarkiem (gorzelnie, browary, cukrownie, lartaki, młyny).
Na terenach znajdujących się pod zaborem austriackim istnieje polskie szkolnictwo, sądownictwo i administracja, gdyż Galicja otrzymała swobody polityczne i administracyjne (Austria została osłabiona kłęskami w latach 1859 i 1866). Kraj jest ubogi i zaniedbany pod względem gospodarczym. Połowa ziemi pozostaje w rękach obszarników. Żyją biedni i głodujący chłopi. Cześć z nich emigruje za granice, głównie do Ameryki.
Centrum życia kulturalnego przenosi się do Galicji, gdzie Polacy posiadają szeroką autonomię (prawo do samodzielnego rozstrzygania spraw wewnętrznych).
Na tle tych warunków rozwija się na ziemiach polskich prąd ideolgiczny i kulturalny nazwany pozytywizmem. Społeczeństwo polskie musi zrezygnować z walki o niepodległość i myśleć o pracy, aby przetrwać do czasu.
Na miejscu romantycznego spiskowca i bojownika o wolność staje teraz człowiek oddany pracy i działalności pokojowej, gotów do służby społecznej, kupiec, inteligent niosący przed ludem kaganiec os\’wiaty, przedsiębiorczy bohater-społecznik.
Hasła polskiego pozytywizmu to praca u podstaw i praca organiczna.
Praca u podstaw to działałnos\’ć zmierzająca do podniesienia poziomu kulturalnego i ekonomicznego podstawowych, zapóźnionych w rozwoju, pogrążonych w nędzy i ciemnocie warstw społecznych – ludu i biedoty miejskiej.
Pozytywiści żądali równouprawnienia Żydów ze społeczeństwem polskim, emancypacji kobiet, krzewienia świadomości narodowej, zapobiegania rusyfikacji i germanizacji.
Do podjęcia tej działalności wzywali inteligencję z miasta i ze wsi – nauczycieli, lekarzy, inżynierów, techników.
Praca organiczna to program podniesienia poziomu ekonomicznego kraju, unowocześnienia przemysłu, rzemiosła, handlu, rolnictwa, folwarków, wzywanie do zakładania przedsiębiorstw, fabryk i sklepów, pomnażania gospodarczych zasobów narodu.
Nazwa „organiczna\” pochodzi stąd, że społeczeństwo miało stanowić jednolity organizm i należało dbać o rozwój każdego organu.
Jako nowych bohaterów literatury prezentowano kupców, inżynierów, lekarzy, przemysłowców i uczonych. Szczególne nadzieje wiązano z mieszczaństwem.
Głównym nurtem literackim pozytywizmu jest realizm.
Realizm – kierunek literacki ukształtowany w połowie XIX wieku w literaturach europejskich, zakładający odtworzenie w utworze literackim i dziele sztuki istotnych zjawisk w sposób zgodny z rzeczywistością (bez elementów fantastycznych) oraz ukazanie szczegółów życia i typowych, reprezentatywnych postaci i charakterów,
