Wojna w obronie Konstytucji 3 maja.
Konstytucja składała się z dwóch zasadniczych części:
– organizacja władz
– uprawnienia obywatelskie
Główne postanowienia konstytucji: religia katolicka jest panująca, jednakże zapewnia się wolność i opiekę prawa innym wyznaniom, szlachta pozostaje przy swoich dawnych przywilejach, ale jednocześnie zatwierdza się prawo o miastach królewskich; chłopi zostają wzięci pod opiekę prawa, lecz tylko w tym znaczeniu, że wszelkie układy między chłopami a dziedzicami (chodziło o czynsze) nie mogą być samowolnie zmieniane; władza w państwie dzieli się na prawodawczą wykonawczą i sądowniczą. Władzę prawodawczą sprawuje sejm złożony z izby poselskiej i senatu, uchwały zapadają większością głosów, zniesienie liberum veto i konfederacji, Władzę wykonawczą sprawuje król wspólnie ze Strażą Praw, tj. radą ministrów , mianowaną przez króla, a odpowiedzialną przed sejmem, władzę sądowniczą sprawują sądy pierwszej instancji, od których przysługuje apelacja do trybunałów.
Wniosek:
Konstytucja 3 maja w historiografii1 polskiej uznawana jest za bardzo postępową, ale ta sama konstytucja w oczach innych historyków szczególnie zachodnich, uchodzi za dokument pewnej naiwności politycznej, albowiem jasnym było, że mocarstwa sąsiednie szczególnie Rosja i Prusy mogły poczuć się zagrożone wzrastającym upodmiotowieniem państwa polskiego, co w ich mniemaniu burzyło równowagę sił w tej części Europy. Natomiast sami Polacy nie mieli ani wiarygodnych sojuszników, ani dość własnych sił, aby konstytucję utrzymać i obronić. Bardzo szybko wobec konstytucji zawiązała się opozycja. W Wiedniu przebywali już dwaj Polscy opozycjoniści Seweryn Rzewuski i Szczęsny Potocki. Rosja podpisała pokój z Turcją Zabiegali oni o interwencję, którą znaleźli nie na dworze wiedeńskim, lecz w osobie księcia Patiomkina. Właściwie Austria była zainteresowana w utrzymaniu konstytucji i wspólnego uznania jej przez Rosję ( istnieje na to dokument znaleziony w 1979 r., jest to kopia listu, który kanclerz austriacki Kaunitz wysłał do kolegium spraw zagranicznych w Rosji). I sugestie te znajdowały posłuch u niektórych dygnitarzy rosyjskich, którzy bali się wzmocnienia Prus.
Przeciwnikiem interwencji był również faworyt carowej Płaton Zuboż, natomiast zwolennikiem był książę Patiomkin. (Dowódca armii rosyjskiej walczącej w Turcji).
Ale w październiku 1791 r. Patiomkin zmarł i Zubow stał się zwolennikiem interwencji. W końcu marca 1792 r. przybyli do Petersburga Malkontenci i Ksawery Branicki z W – wy.
Chociaż król ma stanowisko ministra wojny w straży praw. Decyzja o interwencji zapadła między 10 a 15.IV.1792 r. i Szczęsny Potocki, Rzewuski, Branicki, Kosakowski ogłosili w mieście Targowica akt konfederacji. Sam akt podyktowany był w Petersburgu i Targowica zawiązywała się przy dawnych ustawach i przy prawach kardynalnych. (prawa kardynalne: wolna elekcja, liberum veto, wyłączne prawo szlachty do piastowania urzędów i posiadania ziemi, prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi, „nikogo bez wyroku sądzić nie będziemy\”).Gwarantem tych praw kardynalnych była Rosja.
W maju wkroczyła do Rz. P. armia rosyjska. Sama wojna trwała 3 miesiące. Na Litwie zdradził armię Rz. P. książę Ludwik Witemberski.
Rzeczywisty opór stawiała armia polska na południu dowodzona przez księcia J. Poniatowskiego. W jej szeregach walczył T. Kościuszko. Armia ta poniosła klęskę pod Mirem (Ukraina), ale cofała się w należnym porządku odnosząc sukces pod Zieleńcami. Przeprawy na rzece Buk bronił Kościuszko utrzymując pozycję w bitwie pod Dubienką. Cofała się także armia litewska. Na zajętych terenach targowiczanie ustanowili swoją władzę. Część szlachty dała się przekonać argumentacji, że Targowiczanie bronią wiary i wolności ojczyzny. Trzeba, więc ubłagać imperatorową by raczyła, wybaczyć Polakom. Tej argumentacji uległ również król. Katarzyna odrzuciła prośbę o rozejm, zażądała od niego przystąpienia do Konfederacji grożąc detronizacją. Król wykonał to polecenie, poparty przez większość w straży praw m.in. H. Kołłątaja. Odpowiedzią pozostałych ministrów i części generałów były dymisje. Wbrew rachubom zdrajców i nadziejom króla doszło do podpisania konwencji rozbiorowej (II rozbiór) między Rosją, a Prusami. 23.I.1793 r. Następnie do Grodna został zwołany sejm, który obradował od czerwca do listopada 1793 r. i był ostatnim sejmem Rz. P.
Uchwały tego sejmu:
• przywrócono prawa kardynalne i radę nieustającą kierowaną przez ambasadora rosyjskiego
• wojsko zredukowano do 15 tys. osób, ale pewne rzeczy utrzymano: głosowanie większością, prawo o miastach, sam zaś sejm miał zbierać się, co 4 lata i jego kompetencje zostały bardzo ograniczone.
Sejm też zagwarantował przymierze z Rosją, która była również gwarantem ustroju polskiego. Wojska rosyjskie uzyskały prawo wkraczania do Polski, a ich służba dyplomatyczna została podporządkowana ambasadorowi rosyjskiemu.
Polska pod rządami Sieversa. ( II rozbiór Polski.)
Położenie ekonomiczne kraju.
Kraj znajdował się pod okupacją ( 1793 r.). Manufaktury i rzemiosło utraciły odbiorców, upadło 6 największych banków warszawskich. Starania o pożyczkę zakończyły się niepowodzeniem. Drożyzna artykułów żywnościowych doprowadziła mieszkańców miast do wrzenia. Zamożniejszym dawały się we znaki kwaterunki obcego żołnierza. Na wsi podwyższono ciężary i surowo karano wszelkie próby oporu. ( ciężary – pańszczyzna, czynsz, renty odrobkowe). Na majątki miasta nałożono kontrybucję. W wyniku ustaleń o redukcji armii do 15 tys. pojawiła się perspektywa bezrobocia. Ponadto istniała możliwość wcielenia ich do wojsk rosyjskich. Podatki do skarbu państwa napływały z opóźnieniem, nie było, więc czym opłacić dostawców urzędników wojska.
Sytuacja polityczna: •Położenie międzynarodowe Rz. P. w 1793 r. przedstawiało się tragicznie. W polityce wewnętrznej król był bezsilny, zaś ambasador Katarzyny – Sievers decydował o wszystkim, o nominacjach na urzędy, posiadał policję niezależną od władz polskich i armię okupacyjną. ( instrument władzy). Ambasador Katarzyny miał dość niewdzięczne zadanie. Musiał, bowiem doprowadzić do pacyfikacji kraju i przeprowadzić rosyjskie zalecenia przez sejm polski, a więc twierdził, że Rosja nie dopuści do zupełnej zagłady. Rz., P. powstrzyma zaborcze dążenia Prus, utworzy w Polsce własne stronnictwo, w którym znajdzie się miejsce dla ludzi wartościowych, nawet z dawnego stronnictwa patriotycznego. Ale ten sposób myślenia nie miał oparcia w Petersburgu, gdyż całość władzy i wpływów przejęła tam frakcja Zubowa. ( zwolennik dokonywania całościowego rozbioru).
