Konstytucja składała się z dwóch zasadniczych części :
– organizacja władz
– uprawnienia obywatelskie
Główne postanowienia konstytucji: religia katolicka jest panująca, jednakże zapewnia się wolność i opiekę prawa innym wyznaniom, szlachta pozostaje przy swoich dawnych przywilejach, ale jednocześnie zatwierdza się prawo o miastach królewskich; chłopi zostają wzięci pod opiekę prawa, lecz tylko w tym znaczeniu, że wszelkie układy między chłopami a dziedzicami (chodziło o czynsze) nie mogą być samowolnie zmieniane; władza w państwie dzieli się na prawodawczą wykonawczą i sądowniczą. Władzę prawodawczą sprawuje sejm złożony z izby poselskiej i senatu, uchwały zapadają większością głosów, zniesienie liberum veto i konfederacji, Władzę wykonawczą sprawuje król wspólnie ze Strażą Praw, tj. radą ministrów , mianowaną przez króla, a odpwiedzialną przed sejmem, władzę sądowniczą sprawują sądy pierwszej instancji, od których przysługuje apelacja do trybunałów.
Wniosek :
Konstytucja 3 maja w historiografii1 polskiej uznawana jest za bardzo postępową , ale ta sama konstytucja w oczach innych historyków szczególnie zachodnich , uchodzi za dokument pewnej naiwności politycznej , albowiem jasnym było , że mocarstwa sąsiednie szczególnie Rosja i Prusy mogły poczuć się zagrożone wzrastającym upodmiotywieniem państwa polskiego , co w ich mniemaniu burzyło równowagę sił w tej części Europy. Natomiast sami Polacy nie mieli ani wiarygodnych sojuszników, ani dość własnych sił, aby konstytucję utrzymać i obronić. Bardzo szybko wobec konstytucji zawiązała się opozycja. W Wiedniu przebywali już dwaj Polscy opozycjoniści Seweryn Rzewuski i Szczęsny Potocki. Rosja podpisała pokój z Turcją Zabiegali oni o interwencję , którą znaleźli nie na dworze wiedeńskim , lecz w osobie księcia Patiomkina. Właściwie Austria była zainteresowana w utrzymaniu konstytucji i wspólnego uznania jej przez Rosję ( istnieje na to dokument znaleziony w 1979 r. , jest to kopia listu , który kanclerz austriacki Kaunitz wysłał do kolegium spraw zagranicznych w Rosji ). I sugestie te znajdowały posłuch u niektórych dygnitarzy rosyjskich, którzy bali się wzmocnienia Prus.
Przeciwnikiem interwencji był równiez faworyt carowej Płaton Zubow , natomiast zwolennikiem był książę Patiomkin. ( dowódca armii rosyjskiej walczącej w Turcji ).
Ale w październiku 1791 r. Patiomkin zmarł i Zubow stał się zwolennikiem interwencji. W końcu marca 1792 r. przybyli do Petersburga Malkontenci i Ksawery Branicki z W – wy.
Chociaż król ma stanowisko ministra wojny w straży praw. Decyzja o interwencji zapadła między 10 a 15 .IV.1792 r. i Szczęsny Potocki , Rzewuski , Branicki , Kosakowski ogłosili w mieście Targowica akt konfederacji. Sam akt podyktowany był w Petersburgu i Targowica zawiązywała się przy dawnych ustawach i przy prawach kardynalnych. ( prawa kardynalne: wolna elekcja , liberum veto , wyłączne prawo szlachty do piastowania urzędów i posiadania ziemi , prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi , „nikogo bez wyroku sądzić nie będziemy” ).Gwarantem tych praw kardynalnych była Rosja.
W maju wkroczyła do Rz. P. armia rosyjska. Sama wojna trwała 3 miesiące. Na Litwie zdradził armię Rz. P. książę Ludwik Witemberski.
Rzeczywisty opór stawiała armia polska na południu dowodzona przez księcia J.Poniatowskiego
W jej szeregach walczył T. Kościuszko. Armia ta poniosła klęskę pod Mirem ( Ukraina ) , ale cofała się w należnym porządku odnosząc sukces pod Zieleńcami. Przeprawy na rzece Buk bronił Kościuszko utrzymując pozycję w bitwie pod Dubienką. Cofała się także armia litewska. Na zajętych terenach targowiczanie ustanowili swoją władzę. Część szlachty dała się przekonać argumentacji , że Targowiczanie bronią wiary i wolności ojczyzny. Trzeba więc ubłagać imperatorową by raczyła wybaczyć Polakom. Tej argumentacji uległ również król. Katarzyna odrzuciła prośbę o rozejm , zarządała od niego przystąpienia do Konfederacji grożąc detronizacją. Król wykonał to polecenie , poparty przez większość w straży praw m.in. H. Kołłątaja.Odpowiedzią pozostałych ministrów i części generałów były dymisje. Wbrew rachubom zdrajców i nadziejom króla doszło do podpisania konwencji rozbiorowej (II rozbiór.) między Rosją , a Prusami. 23.I.1793 r. Następnie do Grodna został zwołany sejm , który obradował od czerwca do listopada 1793 r. i był ostatnim sejmem Rz. P.
Uchwały tego sejmu :
– przywrócono prawa kardynalne i radę nieustającą kierowaną przez ambasadora rosyjskiego
– wojsko zredukowano do 15 tys. osób , ale pewne rzeczy utrzymano: głosowanie większością, prawo o miastach , sam zaś sejm miał zbierać się co 4 lata i jego kompetencje zostały bardzo ograniczone.
Sejm też zagwarantował przymierze z Rosją , która była również gwarantem ustroju polskiego.Wojska rosyjskie uzyskały prawo wkraczania do Polski, a ich służba dyplomatycz- na została podporządkowana ambasadorowi rosyjskiemu.
Polska pod rządami Sieversa.
( II rozbiór Polski. )
Położenie ekonomiczne kraju.
Kraj znajdował się pod okupacją ( 1793 r. ). Manufaktury i rzemiosło utraciły odbiorców , upadło 6 największych banków warszawskich. Starania o pożyczkę zakończyły się niepowodzeniem. Drożyzna arytkułów żywnościowych doprowadziła mieszkańców miast do wrzenia. Zamożniejszym dawały się we znaki kwaterunki obcego żołnierza. Na wsi podwyższono ciężary i surowo karano wszelkie próby oporu. ( ciężary – pańszczyzna , czynsz , renty odrobkowe ). Na majątki miasta nałożono kontrybucję. W wyniku ustaleń o redukcji armii do 15 tys. pojawiła się perspektywa bezrobocia. Ponadto istniała możliwość wcielenia ich do wojsk rosyjskich. Podatki do skarbu państwa napływały z opóźnieniem , nie było więc czym opłacić dostawców urzędników wojska.
Sytuacja polityczna :
Położenie międzynarodowe Rz. P. w 1793 r. przedstawiało się tragicznie. W polityce wewnętrznej król był bezsilny , zas ambasador Katarzyny – Sievers decydował o wszystkim , o nominacjach na urzędy , posiadał policję niezależną od władz polskich i armię okupacyną. ( instrument władzy ). Ambasador Katarzyny miał dość niewdzięczne zadanie. Musiał bowiem doprowadzić do pacyfikacji kraju i przeprowadzić rosyjskie zalecenia przez sejm polski , a więc twierdził , że Rosja nie dopuści do zupełnej zagłady. Rz. P. powstrzyma zaborcze dążenia Prus , utworzy w Polsce własne stronnictwo , w którym znajdzie się miejsce dla ludzi wartościowych , nawet z dawnego stronnictwa patriotycznego. Ale ten sposób myślenia nie miał oparcia w Petersburgu , gdyż całość władzy i wpływów przejęła tam frakcja Zubowa. ( zwolennik dokonywania całościowego rozbioru ).
