Dzieło Sejmu 4 – letniego (1788 – 1792)
1 ) sytuacja wokół Polski
2 ) motywacje i cele
3 ) sposób realizacji
4 ) rezultaty
Reformy Sejmu Rozbiorowego (Po I rozbiorze) na jakiś czas ustabilizowały sytuację w Polsce.
W latach 80 -tych XVIII w. Polska była krajem niesuwerennym.(naród jest suwerenny, kiedy sam stanowi prawa swoje i wybiera swoich urzędników) . Natomiast ustrój Polski objęty był gwarancjami Rosji, Prus i Austrii, z czołową rolą Rosji. Gwarancjami objęte były również granice Rzeczpospolitej.
Rada Nieustająca pełniła rolę rządu polskiego – władza wykonawcza i była jednocześnie instrumentem rosyjskiej ingerencji. Podniesiono liczbę wojska do 30 tysięcy , aby je utrzymać wprowadzono cło generalne , jednolite , podymne ( podatek od dymu ). Wystawiono na licytację do wieloletniej dzierżawy dobra koronne. ( kto dał więcej ten , miał ) Ponownie zebrano prawa kardynalne. (Nie można było ich zmienić , tylko przy zachowaniu jednomyślności.) Gwarantem ustroju polskiego były mocarstwa rozbiorowe ( Rosja , Austria , Prusy ). Faktyczną władzę sprawował ambasador rosyjski Otto Magnus Stackellberg. W 1780 r. wojska rosyjskie opuściły Polskę , zaś Rosja przestała popierać opozycję , a zadawalała się kontrolowaniem króla i wpływem na obsadę personalną Rady Nieustającej. ( Opozycja królewska dążyła bądź do detronizacji monarchy, bądź też do przekształcenia Rzeczpospolitej w republikę rycerską. W opozycji możemy wyróżnić dwa nurty: staroszlachecki (oparty na wierze i tradycji ), oraz oświeceniowy (oparty na ideałach myślicieli francuskich, angielskich). Podstawą tych idei była idea suwerenności narodu, rządu dla szczęścia poddanych, sprawna administracja.W idee oświeceniowe, zaangażowane były tylko wąskie elity, związane bądź to z dworem bądż t K.E.N.)
Liberum veto zostało ograniczone tylko do praw kardynalnych , natomiast nie dotyczyło materii ekonomicznych.
W czasach Stanisława Augusta nie zerwano ani jednego sejmu. Polska mogła uzyskać większą suwerenność ( niepodległość ) tylko w wypadku naruszenia sojuszu 3 czarnych orłów ( suwerenność – lud jest suwerenny gdy sam stanowi swoje prawa i wybiera swoich urzędników )
Sytuacja taka ujawniła się w 1787 r. Turcja zaniepokojona była zajęciem Krymu i zakusami Rosji na Gruzję , a więc wypowiedziała Rosji wojnę. Rosję poparła Austria dążąc do rozszerzenia swoich wpływów na Bałkanach. To z kolei zaniepokoiło Prusy , które zawarły przymierze z Anglią i Holandią , by nie dopuścić do rozszerzenia wpływów Rosji i Austrii na Bałkanach i Morzu Czarnym. To ma przełożenie na politykę wobec Polski.
Prusy przewidując zwycięstwo Austrii nad Turcją i zwiększenie austriackiego stanu posiadania zaproponowały dla utrzymania równowagi sił , aby Austria oddała Polsce Galicję, w zamian za co Polska miała oddać Prusom Gdańsk , Toruń i część Wielkopolski. Były to tzw. plany zamienne. Plany te zostały zdecydowanie odrzucone i w takiej sytuacji Stanisław August Poniatowski zaoferował Katarzynie sojusz wojskowy z Turcją w zamian za zgodę na przeprowadzenie reform. Caryca niechętnie widziała możliwość reform, ale zgodziła się na sejm skonfederowany i na ewentualny sojusz wojskowy , gdzie Polska miała wystawić korpus posiłkowy o bardzo ograniczonej liczebności i niewielkich możliwościach działania. odbył się nawet Zjazd Kaniowy w 1787 r. ( między carycą- Katarzyną II , a monarchą-S.Augustem ). Na zjazd przybyli przedstawiciele opozycyjnej magnaterii, którzy proponowali własne pomysły zmian ,oczywiście opozycyjne wobec króla. ( sejm skonfederowany – sejm , gdzie uchwały zapadały większością głosów )
Prusy uroczyście zaprotestowały przeciw układom w Kaniowie , zas w Polsce w tym czasie możemy wyróżnić 3 obozy sił politycznych :
1 ) hetmański – ( republikański ) : Szczęsny Potocki , Franciszek Ksawery Branicki , Seweryn Rzewuski. Magnaci ci , dążyli do detronizacji króla , luźnej federacji ziem Rz. P. , deklarowali przywiązanie do wartości tradycyjnych ( konserwatyści – opozycja staroszlachecka)
2 ) patriotyczny – Ignacy i Stanisław Potoccy , Karol Radziwił , Michał Ogiński. Chcieli ustroju wzorowanego na angielskim i amerykańskim. Byli zbliżeni do Prus , uczestniczyli w masonerii. Bliski mu był także Hugo Kołłątaj.
3 ) królewski – rodzina Poniatowskich . Reformy tak , ale za zgodą i w zakresie uznanym przez Rosję
Realizacje :
Wybory dały przewagę stronnikom króla , ale opozycja była bardzo silna (hetmani i patrioci) Król gwarantował pełną lojalność wobec Rosji , sejm zawiązany był w Konfederację , ale stronnictwo patriotyczne uzyskało poparcie części stronników króla. Posiadało też protekcję Prus , które zrzekły się gwarancji ustrojowych. Stronnictwo patriotyczne natomiast zaczęło rozbijać instytucję łączącą Polskę z Rosją. Przegłosowano uchwalenie odpowiednich podatków i podniesienie armii do 100 tys. osób , ale później zgodzono się na 60 tys. bo na tyle starczyło pieniędzy. Armię poddano Komisji Wojskowej sejmu. 19.I.1789 r. obalono Radę Nieustającą.
Było to jawne posunięcie godzące w Rosję , chociaż wicekanclerz rosyjski ostrzegał posła polskiego w Petersburgu: „że jeśli z nami zerwiecie, pokaże się drugi tom podziału Polski „. Tymczasem Rosja wycofała się z kresów co umocniło stronnictwo patriotyczne w przekonaniu o słuszności obranej polityki. Widząc triumf sił patriotycznych król poparł patriotów , sejm natomiast przedłużył swoją kadencję na czas nieokreślony. Wybory uzupełniające odbyły się pod koniec 1790 r. i w latach 1790 – 1792 sejm obradował w podwójnym składzie.
Jeszcze w okresie I kadencji z inspiracji Hugona Kołłątaja przedstawiciele miast królewskich zainspirowani wypadkami paryskimi w listopadzie 1789 r. urządzili tzw. ” czarną procesję ” , zaś przedstawiciele obozu hetmańskiego opuścili kraj.( prezydent Warszawy Jan Dekert zwołał przedstawicieli miast królewskich. Po podpisaniu „aktu zjednoczenia się”, zapewniającego wspólne działanie mieszczaństwa, deputaci miejscy udali się do króla i sejmu ubrani na czarno -„czarna procesja” z postulatami przywrócenia dawnych praw miejskich oraz zrównania w zasadniczych uprawnieniach mieszcz ze szlachtą) 29.III.1790 r. – podpisano sojusz polsko – pruski , zaś po 4.VIII. tego roku sytuacja międznarodowa zmieniła się na niekorzyść Polski. ( Austria wycofała się z wojny bez nabytków terytorialnych , jednocześnie Polacy nie godzili się na żadne cesje terytorialne wobec Prus , a więc cele polityki pruskiej brały w łeb. )
Zmiana położenia niecałkiem uświadomiona przyspieszyła pracę nad reformami. W kwietniu 1791 r. przyjęto ustawę o miastach oraz odebrano prawa polityczne szlachcie – gołocie ( by zmniejszyć wpływy magnaterii ). Rezultatem intensyfikacji praw była Konstytucja 3-go Maja.
