Wojny religijne to temat aktualny , niestety także dzisiaj : niedawne wypadki w byłej Jugosławii czy konflikt islandzko angielski w dużej mierze mają podtekst wyznaniowy. Tego typu zawieruchy towarzyszą ludzkości od bardzo dawna. Czy były to na początku edykty cesarskie w Starożytnym Rzymie, potyczki różnych grup , czy regularne wojny jak wyprawy krzyżowe wszystkie te zjawiska miały wspólny cel: zniszczenie jednego lub wielu wyznań i jego wyznawców , podporządkowanie innej ideologii , wierze , wszystkie charakteryzowały się okrutnością i rozlewem krwi , często niewinnych ludzi. I tak było w przypadku konfliktu o charakterze religijnym w XV i XVIw. W okresie wielu przemian , które zachodziły w owym czasie w Europie ,wojen znalazły również swe miejsce wojny religijne , które zmieniły wyznaniową mapę Europy aż do dnia dzisiejszego. Przyczyn konfliktów XV-wiecznych należy zapewne upatrywać w tzw. Kryzysie kościoła zachodniego. Już w XIV w. Dochodziło do demoralizacji kleru. Mnisi przechodzili z klasztoru do klasztoru w zależności od jego bogactwa , zakony toczyły z klerem świeckim walki o wpływy z duszpasterstwa i dziesięciny. Na dworach biskupich a i papieskim rozprzestrzeniało się przekupstwo i troska o ściąganie opłat od wiernych. Doszło do Wielkiej Schizmy Zachodniej: urzędowało dwóch papieży w Awinionie i Rzymie. Poza tym kryzys gospodarczy spotęgowany klęskami elementarnymi , zmiany światopoglądowe. Zaczęto coraz bardziej interesować się śmiercią a przez to rozwinął się proceder sprzedaży odpustów. Religijność zamieniła się w dewację a ta w zabobony: dochodziło do palenia olbrzymiej ilości niewinnych kobiet oskarżonych o czary. Oskarżenia o herezję potęgowały się a inkwizycja zbierała swe żniwo. Nic dziwnego że w takiej sytuacji krzewiły się duchy nawołujące do życia religijnego i społecznego.
Kryzys gos. I społ. Dosięgał również Europę i Czechy: feudałowie zwiększali obciążenia chłopów, przeciwstawności narodowe , w rękach duchowieństwa było 1 do 1/3 dochodu narodowego , a wyższa hierarchia kościelna głównie cudzoziemcy prowadziło to ku fermentowi w społeczeństwie. Za rządów panowania Wacława Luksemburskiego do wybuchu rewolucji antyfeudalnej o aspekcie antykościelnym i narodowościowym. Jon Hus był tym duchownym czeskim , który walcząc o j. czeski w Kościele stał się propagoterem nauki Wiklefa z Oxfordu: występował przeciw świeckiej władzy papiestwa , potępiał kupczenie odpustami , wypominał wady duchowieństwa , stał się zwolennikiem predestynacji , w Piśmie św. Widział jedyny wykładnik wiary. Za swe wypowiedzi Hus atakowany był najpierw przez kler niemiecki a potem obłożony klątwą , zatwierdzoną przez papieża. Mimo to wciąż głosił swe idee , powołany zatem został przed sobór w Konstancji z zapewnieniem bezpieczeństwa osobistego , 6 VII 1415 został spalony na stosie. Ta śmierć wywołała wzburzenie w Czechach będące początkiem rewolucji Husyckiej. Ogłoszono tzw. cztery artykuły praskie 1. Prawa swobodnego głoszenia słowa Bożego 2. Komunie pod dwiema postaciami 3. Sekularyzacji dóbr kościelnych 4. Karania grzechów śmiertelnych przez władzę świecką. Husyci obejmowali w swe posiadanie coraz więcej świątyń usuwając z nich wierne papiestwu duchowieństwo. W 1419 obalono w Pradze wrogą Husytom radę miejską . A gdy zmarł Wacław IV Husyci odmówili uznania praw do korony czeskiej Zygmuntowi Luksemburskiemu. Ten rozpoczął wyprawy odwetowe (od 1420) , Husyci nie tylko oparli się nim ale od 1427 przeszły do kontruderzenia . Swe zwycięstwa zawdzięczają doskonale zorganizowanej armii przez Jana Żiżkę z Trocnova. Ich wyprawy spustoszyły Morawy , zach. Węgry , śląsk , Saksonię oraz posiadłości brandenburskie i zakonu Krzyżackiego. Wszędzie gdzie przeszły wojska Husyckie budziły ruchy antypapieskie i antyfeudalne. Z czasem doszło do rozwarstwienia w samym ruchu Husyckim: a. Kalisktyni- ograniczali swe postulaty do czterech artykułów praskich była to szlachta , mieszczanie , bogate chłopstwo. b. Toboryci radykalni za zniesieniem wszystkich obrzędów , odrzucali własność , byli za równością . Oparcie mieli w armii Husyckiej bo to oni byli jej trzonem: ubodzy rzemieślnicy , biedota. Po śmierci Żiżki (1424) doszło do sporu w obozie Husyckim. Rewolucję uratował jednak Prokop Wielki zainicjował przeniesienie walk na teren nieprzyjacielski : uchronił kraj od wojny domowej i zmusił do ustępów Zygmunta Luksemburczyka w celu porozumienia , doszło do soboru w Bazylei: Gdy kalikstyni byli gotowi na kompromis taboryci byli nieprzejednani. Doszło więc do walki pod Lipanami (1434) gdzie kalikstyni zdradziecko zaatakowali toborytów i zwyciężyli. Mimo to do uspokojenia z katolikami doszło dopiero w 1436 kiedy zatwierdzono tzw. kompakty , które gwarantowałyby czechom liturgię w j. narodowym , komunię pod dwoma postaciami , sankcjonowały dokonaną już sekularyzację dóbr kościelnych. W zamian czesi uznali prawa Zygmunta Luksemburczyka do korony. Niedobitki toborystów stworzyły kościół braci czeskich , który przetrwał do reformacji. Pomimo długiego okresu wojen Husyckich nie przyniosły one Czechom ani definitywnego zerwania z Papiestwem ani dogłębnej reformy stosunków kościelnych. Czechami wstrząsnęła jeszcze walka o koronę była to jednak walka o władzę między stronnictwami. Mówiąc o XV w. Można jeszcze wspomnieć o krucjatach przeciw Turkom. Rozejm między Węgrami a turcją został zerwany na skutek nacisku Papiestwa obawiającego się zwrócenia potęgi tureckiej przeciw sobie. Armia chrześcijańska pod wodzą króla Władysława rozpoczęła obleganie Warny. 10 XI 1444 doszło do decydującej bitwy , która zakończyła się klęską wojsk chrześcijańskich i śmiercią Władysława. Zwycięstwa Turków doprowadziły ich w końcu 1453 do opanowania Konstantynopola , jednak w 1456 pod Belgradem udało się Węgrom powstrzymać napór turecki. Ambitne plany koalicji antytureckiej miał król Węgier Maciej Korwin jednak jego śmierć obróciła je w niwecz. Państwa europejskie powoli gnały ku renesansowi-odrodzeniu. W sztuce powrócono do dorobku starożytności , zaczęto zajmować się człowiekiem jego wyjątkowym miejscem na ziemi. Powstały nowożytne ideologie traktujące o ludzkości i władzy. Dążono zatem do konfrontacji nowych prądów umysłowych z wszechpotężną niemal monopolistyczną ideą Kościoła mimo, iż sami humaniści nie zerwali z kościołem , ich myśli i pisma były wykorzystywane przez innych. Pierwszym wyrazicielem tych sprzeczności stali się Niemcy. Postępujący kryzys społeczny , brak poprawy w Kościele rewolucji husyckiej : demoralizacja kleru, wzrost bogactwa , ignorowanie konstruktywnej krytyki humanistów były to główne problemy nurtujące świat katolicki. Niemcy stały się punktem zapalnym. Kraj wielu partykularyzmów , rozbiły politycznie i gospodarczo z opozycją chłopską a i niekiedy mieszczańską i rycerską. Jeżeli chodzi o duchowieństwo reprezentowało ono niski poziom moralny i ucisk fiskalny . A ponieważ to kościół i religia miały decydujący wpływ na wszystkie dziedziny ówczesnego życia ludzkiego zatem wszelkie antagonizmy znalazły ujście w wystąpieniach o charakterze religijnym. Do tych wystąpień pociągnął lud Marcin Luter. Marcin Luter będąc mnichem często rozmyślał nad problemami religijnymi , głównym śródłem dla niego stała się Biblia. W niej znalazł podstawę do swej doktryny o zbawieniu: najważniejsza jest wiara w boga i jego słowa ewangelii bo natura ludzka jako ułomna zawsze prowadzi do grzechu. Jednak to nie ta doktryna a sprawa odpustów zadecydowały o wystąpieniu Lutra przeciw Kościołowi w 1517 r. W Witenberdze Luter ogłosił swe tezy . Od razu pojawiali się zwolennicy i przeciwnicy . Luter rozpoczą polemiki , potępił uznanie Husa za heretyka. W 1520 Luter przedstawił się Kościołowi Katolickiemu. Ogłosił prymat władzy świeckiej nad kościelna i możliwość interwencji władców w sprawy kościelne , ewangelię uznał za jedyne śródło prawdy i wiary. W odpowiedzi na to papież Leon X podpisał potępującą reformatora bullę Exsurgedomina . Wkrótce też spalono książki Lutra na stosie (bulle ogłosił cesarz Kort V ale elektorzy niemieccy tego nie zrobili). Mimo to zwolenników Lutra rosła . Rzym chcąc wrócić tę swawolę żądał od cesarza radykalnych kroków , ten zatem w 1521 r. w Wormacji podpisał edykt uznające Lutra jako heretyka i skazujący go na bonicę (Luter ukrył się u swego protektora elektora Sobieskiego Fryderyka Wordburga). Mimo to nauka Lutra nadal się szerzyła , zwolennicy jej rozpoczęli rozruchy o podłożu społecznym. Na yo Luter sformułował dogmatykę , liturgię swego Kościoła i nawoływał do posłuszeństwa wobec władców świeckich. Mimo to nie udało się powstrzymać wybuchów społecznych. Rozpoczął się ruch antyfeudalny wśród chłopów , a na swe hasło wybrał on sprawiedliwość bożą chodziło głównie o oddanie ziemi kościelnej , skasowanie dziesięcin. Powstanie to przerodziło się w wojnę chłopską na czele której stał Tomasz Munzer (uważał on iż jedyną forma kultu jest czytanie św. , zaprzeczał on wszelkim instytucją kościoła). Był on za chrztem dorosłych- stąd nazwa jego zwolenników anabaptyści. Wojna trwało od 1524-1526 i rozprzestrzeniła się na Tyrol , Solzburg , Stynię , Karyntię , Szwabię , Wintenbergię , Alzację , Hesję aż po Turyngię i Saksonię . Lud odnosił szereg zwycięstw domagając się zmiany istniejącego porządku . Wojna miła bardzo okrutny charakter gdyż panowie mścili się krwawo na zbuntowanych chłopach. W wyniku jednak złej organizacji oddziałów chłopskich zaczęły one ponosić klęski. Wsie zostały spalone a wielu z uczestników zginęła z ręki kata. Mima tego zwycięstwa nad chłopami w Niemczech nie doszło do pokoju . Nauki Lutra stawały się popularne także wśród książąt Rzeszy z powodu nadziei na sekularyzację dóbr kościelnych. W 1529 część książąt Rzeszy złożyła protest przeciw żądaniu cesarza Karola V a nie wprowadzaniu żadnych zmian w sprawach kościelnych (stąd nazwa protestanci) . W 1531 r. zawarli związek obrony w Schmolkolden . Mimo to do wojny jednak nie doszło z powodu niebezpieczeństwa tureckiego. Z niesnasek religijnych dochodziło do niesnasek politycznych. Doprowadziło to do walk pomiędzy książętami by 1555 r. doszło do zwołania sejmu w Augsburgi i uchwalenia pokoju religijnego . Wyznanie protestanckie uznane zostało jako prawnie a jego wyznawcy uzyskali prawo do wolnego kultu. Jedn
ak najważniejszym postanowieniem była zasada czyj kraj tego religia (cuius regio eius religio) czyni faktycznie nie było żadnej wolności religijnej dla poddanych. Prócz Niemiec do wystąpienia przeciw kościołowi katolickiemu doszło też w innych krajach. W Szwajcarii reformacja związana jest z osobą Ulricha Zwingliego. I w tym kraju doszło do wojny 1529 31 , która zakończyła się równouprawnieniem protestantyzmu i katolicyzmu. Inny reformator Szwajcarii Jan Kalwin za jedyne śródło wiary uznał Biblię i ogłosił teorię o predestynacji . W Genewie zorganizował gminę ewangelicką i ogłosił zasadę nietolerancji wobec wszelkich przeciwników. Wielu się to nie podobało nie doszło jednak do walk. Inaczej natomiast było we Francji. Tutaj polityka religijna Franciszka I była nieco zmienna z jednej strony popierał on protestantów ze względu na swych sprzymierzeńców w Niemczech , z którymi zwalczał Karola V w polityce wewnętrznej , z drugiej strony był ich przeciwnikiem. Przyczynił się do okrutnych prześladowań wszelkich heretyków. Także następca Henryk II był wrogo nastawiony do reformacji i powołał izbę do zwalczania herezji. 1551 edyktem królewskim zakazano wszystkiego co związane było z reformacją. Mimo to francuscy kalwini wciąż poszerzali swoje szeregi min. należeli do nich księża de Baurbon. Próbowano pewnego uspokojenia poprzez nadawanie edyktów tolerancyjnych nie podobało się to jednak katolikom. 1562 doszło do rzezi hugenotów w Wassy na co i ci odpowiedzieli siłą . Rozpoczęła się długa wojna domowa (1562-1594) która mimo iż prowadzona była pod hasłami religijnymi była w istocie konfliktem różnych interesów politycznych i gospodarczych. Był to okres nietolerancji , gwałtów , okrucieństw. Jedną z prób było małżeństwo Henryka de Bourbon z siostrą królewską Małgorzatą Valais. W czasie wesela jednak w tzw. Noc św. Bartłomieja (23/24 VIII 1572) doszło do masakry przybyłych do Paryża hugetów (za sprawą króla Karola IX i jego matki Katarzyny Medycejskiej). Od 1574 wojna na skutek śmierci Karola IX przerodziła się w wojnę o tron tzw. wojnę trzech heretyków. O Władzę walczyli bowiem brat Karola IX Henryk de Valois , nowy szwagier Henryk z Nawary (mąż Małgorzaty) i Henryk ks. De Guise. Po zamordowaniu Henryka de Guise i Henryka de Valois pozostał Henryk de Bourbon z Nawary. Jako Henryk IV pokonał katolików i po oblężeniu Paryża przeszedł na katolicyzm. Jeszcze innymi torami potoczyły się konflikty religijne w Anglii. Początkowo Henryk VIII był zdecydowanym przeciwnikiem reformacji obawiając się o autorytet swej władzy . Z czasem to się jednak zmieniło , gdyż Henryk VIII zaczął się obawiać coraz to silniejszego Karola V (cesarz) i chciał rozwodu z jego córką Katarzyną Aragońską. Papież Klemens VII będący w całkowitej zależności od cesarza nie wyraził na to zgody. Henryk VIII wystąpił przeciw Rzymowi a większość społeczeństwa poparła go. W 1534 zalegalizowano w Parlamencie oderwanie od kościoła Rzymskiego akt supremacji a w Anglii powstał niezależny , narodowy Kościół zwany Anglikańskim z królem na czele. Rozpoczął się krwawy terror. Posłuszeństwo nowej konfesji pozwoliła Henrykowi VIII na wzmożenie terroru politycznego dzięki czemu mógł pozbyć się opozycji. Sytuacja zmieniła się radykalnie w okresie panowania Moni córki Henryka , która powracając do katolicyzmu rozpoczęła odwet na odstępcach od prawdziwej wiary. Sytuacja znów się odmieniła po objęciu tronu przez Elżbietę I . Jednakże nigdy nie doszło do wojen religijnych w XVIw. Ważnym konfliktem , pozornie religijnym była walka narodowowyzwoleńcza w Niderlandach. W kraju rządzonym przez znienawidzianych Habsburgów reformacja znalazła licznych zwolenników. Kalwinizm i Luteranizm idealnie wyrażały dążenia bogatego mieszczaństwa. Do protestantów przyłączyła się także katolicka szlachta tworząc wspólnie stronnictwo gezów. Rozpoczęła się walka z rządami hiszpańskimi. Wilhelm Orański doprowadził do układu między protestantami i katolikami dla zjednoczenia sił w wojnie o niepodległość. Południowa część Niderlandów głównie katolicka posiłkowała wojska hiszpańskie . Doszło do podziału kraju na niepodległą (protestancką) – Północ i wierne Habsburgom – Południe . W 1588 proklamowano Republikę Zjednoczonych Prowincji Niderlandów .
Konflikty religijne XV i VI wieku pochłonęły wiele istnień ludzkich. Jednakże nie należy w nich upatrywać włączenia zmagań ideologicznych. Pod ich przykrywką doszło do pierwszych buntów społecznych (Niemcy) , narodowowyzwoleńczych (Czechy , Niderlandy) czy umacniających władzę królewską (Anglia). Co prawda pokój religijny z 1555 nie rozwinął problemów to jednak dzięki reformacji powstało wiele dzieł a skostniały katolicyzm rozpoczął swą naprawę (sobór trydencki 1545-1563) . Można wymienić wiele za i przeciw i na pewno należy potępić krwawe wojny ale na ówczesnym etapie rozwoju społeczeństw były chyba niestety nieuchronne gdyż religia ściśle łączyła się z polityką a właśnie twórcy humanistyczni i reformacja powoli to zmieniły. O trwałości owych zmian świadczy fakt , iż i luteranizm , kalwinizm i anglikanizm trwają do dziś. Niestety czasami trzeba zgodzić się , iż cel uświęca środki ale miejmy mimo to nadzieję , iż środkami tymi przestaną być wojny.
