Wojna wypacza charaktery i osobowość wszystkich, którzy się z nią zetknęli. Proponuję rozpatrywać wpływ wojny w podziale na psychikę kata i ofiary. Nie wolno przy tym zapomnieć, że jest to podział umowny – kat również jest ofiarą wojny.\”Rozmowy z katem\” K.Moczarskiego. Hitleryzm i wojna wypaczyły osobowość Jürgena Stroopa. Gdyby nie wydarzenia historyczne, byłby spokojnym, tępawym mieszczuchem żyjącym w głębi Niemiec. Szkoła, system, wojna wykorzeniły z niego wszelkie wartości, nauczyły go mordować, wykorzystały i spotęgowały jego systematyczność i pedanterię. Wojna dała mu wysokie stanowisko w SS i władzę. Ukształtowała go na bezdusznego kata i mordercę.Willi Sonnenbruch (\”Niemcy\”) został wychowany w ten sam sposób. Hitlerjugend, ciągla indoktrynacja oraz bezgraniczne oddanie matce o poglądach hitlerowskich sprawiły, że Willi stał się wzorowym niemieckim oficerem. \”Medaliony\” Zofii Nałkowskiej. Student dobrowolnie pracujący w instytucie doktora Spannera jest przykładem wypaczenia pojęć dobra i zła. Wypaczenie sięgło tak głęboko, że wyrób mydła z ciał ludzkich jest dla młodego człowieka przykładem niemieckiej zaradności. \”Kobieta cmentarna\” uwierzyła niemieckiej propagandzie. Mordowanie żydów usprawiedliwia tym, że Żydzi nienawidzą Polaków. \”Przy torze kolejowym\” ukazuje młodego mężczyznę, u którego litość i współczucie przybierają nieludzkie kształty – z zimną krwią zabija ranną więźniarkę. Opowiadania obozowe (\”Proszę państwa do gazu\”, \”U nas w Auschwitzu\”, \”Dzień na Harmenzach\”) Tadeusza Borowskiego ukazują człowieka zlagrowanego – więźnia przystosowanego do życia w warunkach obozowych. Vorarbeiter Tadek jest znieczulony na śmierć, jego jedynym celem jest przetrwanie. Drogą do niego może być uprzywilejowane stanowisko w obozie lub znajomości – przywileje nierzadko zdobywane kosztem życia innych. Tadek potrafi grać w piłkę, gdy obok tysiące Żydów idą do komory gazowej. Chęć przeżycia powoduje, że matka wyrzeka się własnego dziecka – ucieka przed nim. Charakterystyczne jest to, że u starych więźniów nowy transport nie powoduje litości ani współczucia, ale gniew i nienawiść. Żyd Abramek, pracujący w Sonderkommando opowiada jak wyprawił do gazu własnego ojca, mówiąc mu, że idzie do kąpieli. Pobyt w obozie powodował u niektórych kompletne załamanie. Zabijał wolę życia i walki. Takich ludzi nazywa Borowski \”muzułmanami\”. Ich życie sprowadza się do oczekiwania na śmierć. \”Niemcy\” Kruczkowskiego. Profesor Walter Sonnenbruch przyjmuje postawę bierną. Nie dopuszcza do siebie myśli, że jego praca może służyć do zbrodniczych celów. Skrzywienie jest tak głębokie, że dla swego poczucia bezpieczeństwa poświęca najlepszego przyjaciela, a obecnie uciekiniera z obozu koncentracyjnego. \”Medaliony\” Zofii Nałkowskiej. \”Dno\” pokazuje do czego mogą doprowadzić człowieka ciągłe represje, upokorzenia, a przede wszystkim głód, który stał się powodem kanibalizmu. \”Na zachodzie bez zmian\”. W tej powieści Ernest Maria Remarque przedstawia homo soldatis – młodego człowieka, dla którego codziennym jest widok \”ludzi żyjących, którym brak czaszki (…), ludzi bez ust., szczęki, twarzy\”. Obserwujemy postępującą animalizację młodego człowieka, bo \”wojna wyhodowuje zwierzęta\”. Proces animalizacji to stopniowa utrata wartości humanitarnych. Życie sprowadza się dla nich do spełnienia potrzeb fizjologicznych . Z uczuć wyższych pozostaje przyjaźń, tęsknota za rodziną. \”My nie jesteśmy już młodzieżą. Nie pragniemy zdobyć świata. Uciekamy sami przed sobą. Przed naszym życiem\”. To dramat całego pokolenia Kolumbów. Bohater \”Kartoteki\” Tadeusz Różewicza przyjmuje jedyną postawę, jaka mu pozostała – horyzontalną. Wiersz \”Ocalony\” zaczyna się słowami \”Mam 24 lata. Ocalałem prowadzony na rzeź\”. Ocalony to nie znaczy normalny. To człowiek, który zawsze będzie pamiętał wojenne przeżycia. Staną się one dla niego ciężarem nie do zniesienia. \”Dwojra Zielona\” (\”Medaliony\”) chciała przeżyć tylko po to, by móc opowiedzieć światu o martyrologii żydów. \”Malowany ptak\” Jerzego Kosińskiego opowiada o dziecku, które wychowała wojna. O chłopcu, który był świadkiem niesamowitego sadyzmu i bestialstwa. Uległ on całkowitej deprawacji, a jedyne co umie to bić i nienawidzić Tak samo zachowują się, opisane przez Zofię Nałkowską, dzieci z Oświęcimia – bawią się w palenie Żydów, gdyż utraciły zdolność rozróżniania dobra i zła.
