W XI w. w Europie zaszło szereg zmian natury gospodarczej , społecznej, politycznej.
W XI w. wynaleziono homonto, co pozwoliło użyć konia jako siły zaprzęgowej do pługa . Nastąpiła więc poprawa techniki uprawy roli. Można było brać pod uprawę cięższe gleby za pomocą pługa. Zwiększyła się ilość żywności, co doprowadziło do zwiększenia liczby ludności. Wzrost ludności był przyczyną tzw. kryzysu wzrostu tzn. ilość ludzi była większa w stosunku do możliwości posiadania i zatrudnienia. Dotyczyło to również młodszych synów klasy rycerskiej. Sytuację komplikował jeszcze fakt, że przy dziedziczeniu majątków rycerskich obowiązywały zasady primogenitury (dziedzictwo przez najstarszego ). Jednocześnie trwała walka między cesarstwem a papiestwem o pryzmat i autorytet nad chrześcijańską Europą. Jednocześnie wykształciło się pojęcie stanu w kategoriach teologicznych. Każdy stan miał swoje powołanie i wypełnienie godności powołania było drogą do zbawienia wiekuistego. Ale w tym samym czasie kler określił, że wojna jest rzeczą złą, natomiast Bogu jest miły pokój. Oczywiście nie chodziło tu o wojny sprawiedliwe, których celem było słuszne zadośćuczynienie, ale rycerze zostali niejako postawieni w dość trudnej sytuacji, no bo, gdzie mogli spełnić godnośc swego powołania i wtedy papiestwo podsunęło myśl walki z niewiernymi, czyli reconquisty. Dotyczyło to obszarów płw. pirenejskiego, który był pod panowaniem Arabów i poszczególni władcy prowadzili wojny w celu odzyskania tego terenu. Wojny te miały charakter wojen świętych. W tym też samym czasie bardzo popularne były pielgrzymki do grobu św. Jakuba di Compostella. Pielgrzymki takie były to zbrojne wyprawy rycerskie oraz tłumy pieszych pielgrzymów. Odprawiano też pielgrzymki do grobu Chrystusa w Jerozolimie. Powszechnie bowiem uważano, że najpewniejszym sposobem na zyskanie zbawienia wiekuistego jest dokonanie żywota u grobu Chrystusa lub u grobu jakiegoś świętego.
Dogłębne zmiany zaszły też na Bliskim Wschodzie. Otóż na ziemiach arabskich usadowili się Turcy Seldżucy. Turcy w przeciwieństwie do Arabów utrudniali pielgrzymki, prześladowali chrześcijan pielgrzymujących do grobu pańskiego. i gł. stanowili pewne zagrożenie dla cesarstwa bizantyjskiego. Tym bardziej, że Bizantyjczycy ponieśli kilka klęsk militarnych. Przywódcą kościoła katolickiego był wtedy Urban II, następca Grzegorza VII. Posłowie bizantyjscy zwrócili się z prośbą do papieża o posiłki wojskowe. Chodziło o to, by papież zachęcił rycerzy do zaciągania się do służby u cesarza bizantyjskiego. Papież przyjął poselstwo łaskawie i na synodzie zwołanym w miejscowości Clermont (1095 r.), przemówił do rycerzy i w gorących słowach zachęcił ich do wyprawy przeciw niewiernym. Prawdopodobnie użył też i takich argumentów, że tam gdzie jest grób Chrystusa Pana, tam ziemia należy do chrześcijan, że posiadanie tego grobu przez niewiernych jest obelgą dla chrześcijan, i że kto weżmie udział w wojnie o odzyskanie grobu pańskiego dostąpi do zbawienia wiekuistego, natomiast, gdy przeżyje będzie się mógł sowicie zaopatrzyć w łupy i nadania. Majątek rycerza będącego na krucjacie był objęty szczególną ochroną. Przemówienie papieża wzbudziło entuzjazm. Tłumy podjęły wezwanie. Hasłem krzyżowców był okrzyk: „Bóg tak chce”
I wyprawa (1096 – 1099 ) składała się jakby z dwóch części. Pierwsza to wyprawa ludowa pod wodzą Piotra Pustelnika rozgromiona przez Turków. Druga część tej wyprawy tzw. wyprawa rycerska była lepiej zorganizowana i osiągnęła swój cel. Składała się z Franków i Normanów. Poniosła znaczne straty, ale koniec końców (1099 r.) krzyżowcom udało się zająć Jerozolimę. Na zajętych terenach utworzono królestwo Jerozolimskie. Pierwsi władcy tego królestwa to Gotfryd de Bouillon a potem jego brat Balwin I. Królestwo Jerozolimskie żyło we wrogim otoczeniu, uzależnione było od europejskiego zaplecza i od dopływu ochotników. Pierwszym sygnałem słabnięcia królestwa Jerozolimskiego był upadek Edessy w 1140 r.
Na pomoc krzyżowcom wyruszyła II wyprawa krzyżowa(1147 – 1149 ), na jej czele stał król francuski Ludwik VII i cesarz niemiecki Konrad III. Krzyżowcy bezskutecznie próbowali zdobyć Damaszek. Odtąd Turcy bezustannie zagrażają Jerozolimie. Siły Turków uległy wzmocnieniu, gdy sułtanem został Saladyn. Był to władca Egiptu, Syrii i Mezopotamii. W czasie jego panowania Turcy zdobyli Jerozolimę.
Odpowiedzią była III wyprawa krzyżowa (1189 – 1192 ), której przywódcami byli : cesarz Fryderyk I Barbarossa, król francuski Filip II August i król angielski Ryszard Lwie Serce. Wyprawa miała niezbyt fortunny przebieg. Barbarossa się utopił, Francuzi wrócili do domu , a Ryszard wynegocjował swobodny dostęp do grobu pańskiego od Saladynów.
Najtragiczniejszy przebieg miała IV wyprawa krzyżowa (1202 – 1204 ). Wtedy to krzyżowcy za namową Wenecjan aby zapłacić za usługę przewiezienia okrętami najpierw zdobyli dla Wenecji węgierskie miasto Zadar, a potem Konstantynopol.. Rezultatem IV wyprawy krzyżowej było obalenie cesarstwa bizantyjskiego. Na jego miejsce powstało cesarstwo Łacińskie. Przetrwało ono do 1261 r. Zresztą nie wszystkie tereny weszły w skład tego cesarstwa. Niektóre się usamodzielniły i powstało cesarstwo Nicejskie i despotat Epiru.
V wyprawa krzyżowa (1228 – 1229 ) pod dowództwem cesarza Fryderyka II nie osiąga wojennych sukcesów. Fryderykowi II udaje się odzyskać Jerozolimę i kilka miast na drodze dyplomatycznej. Jednakże rychło w 1244 r. Jerozolima zostaje ostatecznie zajęta przez Turków.
VI wyprawa krzyżowa (1248 – 1254 ) dowodzona przez króla francuskiego Ludwika IX Świętego kieruje się przez Cypr na Egipt. W pochodzie na Kair Ludwik zostaje pobity i wraz z cała armią dostaje się do niewoli.
VII wyprawa krzyżowa (1270 r. ) Ludwik IX oblega Tunis. Wybuch epidemii dżumy kładzie kres nieudanej wyprawie.
Ostatnią twierdzą krzyżowców była Akkra, która padła w 1291 r.
(Następne wyprawy w XIII w. były organizowane z coraz mniejszym entuzjazmem, kierowały się na Egipt, gdzie jednak ponosiły klęski. )
SKUTKI WYPRAW KRZYŻOWYCH:
Przede wszystkim na ziemi świętej powstały zakony rycerskie: Templariusze (1118 r.), Joanici (zakon szpitala świętego Jana ) i Krzyżacy (pod koniec XII w.) Templariusze stali się wielką potęgą finansową, prowadzili min. operacje bankowe. Dzięki wyprawom krzyżowym wzrósł autorytet papiestwa, nastąpił również rozwój handlu lewantyjskiego. Wzbogaciły się na nim szczególnie miasta włoskie (Piza , Wenecja ) . Wraz ze wzbogaceniem się miast włoskich wzrastała potęga i zamożność mieszczan. Nastąpiło przenikanie wzorców obyczajowych między kulturą arabską a europejską. W trakcie wypraw krzyżowych ukształtował się tzw. etos rycerski i kultura rycerska. Wyprawy krzyżowe były pierwszym europejskim kontruderzeniem przeciw ekspansji Islamu. Zresztą po upadku państwa Jerozolimskiego Turcy w wieku XIV przedostają się do Europy, kładą kres niepodległości Serbii, zajmują posiadłości cesarstwa bizantyjskiego. Wreszcie w wieku XV Turcy przekraczają do lini Dunaju, a w wieku XVI aż do granic Rzeczpospolitej. Ekspansja Turków przeciw Europie trwała do końca XVII w.
