Zagraniczna polityka gospodarcza:
Międzynarodowe powiązania gospodarcze obejmują handel towarami i usługami oraz przepływy czynników wytwórczych. Podstawowe funkcje handlu zagranicznego sprowadzają się do bilansowej i optymalizacyjnej. W funkcji bilansowej rola handlu zagranicznego sprowadzana jest w szczególności do uzupełniania rozmiaru i struktury produktu krajowego ( DN ) a co oznacza m.in. że główną rolę w tym zakresie spełnia import, a zwłaszcza import niezbędny. Ten ostatni obejmuje dobra i usługi których w kraju nie wytwarza się w ogóle lub w stopniu niedostatecznym. Pozyskaniu importu służy eksport, traktowany jako eksport „.nadwyżek„ krajowych. W funkcji optymalizacyjnej rozmiary oraz struktura importu i eksportu podporządkowane są nie tylko doraźnym i bieżącym potrzebom importu, ale również i przede wszystkim możliwym korzyściom wynikającym z międzynarodowego podziału pracy. Korzyści te opierają się m.in. na zasadzie specjalizacji produkcji w dziedzinach i produktach, w których dany kraj posiada względna przewagę w kosztach wytwarzania oraz w takim uczestnictwie w międzynarodowej wymianie, która zakłada odnoszenie wzajemnych korzyści. Podstawowe typy polityki gospodarczej określające relacje danego kraju w stosunkach ekonomicznych z innymi to protekcjonizm, wolny handel i autarkia.
Stopa importowa to procentowy udział importu w produkcie krajowym brutto.
Si = Im / Y
Jest to podstawowy wskaźnik określający stopień zaangażowania danej gospodarki kraju w wymianie międzynarodowej z zagranicą.
12.1 Bilans płatniczy
: to zestawienie wszelkich transakcji gospodarki narodowej z zagranicą w określonym czasie ( na ogół jednego roku ).Jest bezpośrednim i wymiernym odbiciem rezultatów finansowych obrotów z zagranicą. Składa się z dwóch podstawowych części :
bilans obrotów bieżących ( rachunek bieżący )
bilansu obrotów kapitałowych ( rachunek kapitałowy )
Rachunek bieżący obejmuje z kolei :
a/ bilans handlowy ( zestawienie wartości eksportu i importu ) tzn. przepływu towarów
b/ bilans usług (zestawienie płatności z tytułu wymiany usług na transport )
c/ bilans procentów z dywidend (zestawienie transferów prywatnych i rządowych , zagraniczna pomoc gospodarcza )
Bilans obrotów kapitałowych obejmuje:
a ) krótkoterminowe zagraniczne lokaty kapitałowe , państwowe i prywatne
b ) kapitały długoterminowe ( państwowe i prywatne ) w formie lokat bezpośrednich , inwestycje produkcyjne,
c) papiery wartościowe , oraz kredyty na okres ponad 1 rok.
12.2 Czynniki oddziałujące na równowagę bilansu:
Oddziaływanie na obroty towarowe i kapitałowe przy pomocy kursu walutowego oraz wewnętrznej polityki kapitałowej i fiskalnej określamy jako politykę zagraniczną przy użyciu instrumentów pośrednich. Odrębną grupę narzędzi wpływających bardziej bezpośrednio na równowagę płatniczą są środki polityki handlowej tj. głównie: cła, narzędzia parataryfowe, instrumenty pozataryfowe. Cła jako podatki na towary importowe i eksportowe są najważniejsze , mają funkcje: fiskalną, równoważącą bilans płatniczy, ochronną wobec rynku krajowego. Narzędzia parataryfowe oddziałują na obroty z zagranicą (są to opłaty wyrównawcze) podnoszą ceny towarów importowanych do ceny krajowej i inne opłaty importowe specjalne, także subsydia eksportowe – dopłaty dla eksporterów (ceny krajowe > od cen zagranicznych – eksport niemożliwy).
Narzędzia pozataryfowe to środki reglamentujące obroty bez oddziaływania na cenę , a przez ograniczenia limitowe co do ilości towarów (kontyngenty) i dewizowe.
a) zmiany w dochodzie narodowym:
??? w podejściu od strony nakładów -możemy zdefiniować jako dochód narodowy netto – jest to suma nowo wytworzonej wartości w ciągu roku w sferze produkcyjnej i która odpowiada wielkości uzyskanych przez pracowników płac oraz zysków przedsiębiorstw. Zgodnie z książką prof. Balickiego – „Makroekonomia” – dochód narodowy netto – jest wartością pracy, którą ludność produkcyjna wydatkowała w gałęziach produkcyjnych oznaczonych jako : Pw- przemysł wydobywczy, Pp- przemysł przetwórczy, Pf- przemysł dóbr finalnych, R- rolnictwo, T- transport, Bu- budownictwo i U- usługi materialne, produkcyjne. Jeżeli dochód narodowy netto powiększymy o wartość zużytych (fizycznie lub moralnie) środków trwałych, a więc amortyzacji kapitału trwałego – otrzymamy dochód narodowy brutto. Amortyzacja to spadek wartości kapitału (maszyn, urządzeń, budynków, środków transportu) wywołany ich zużywaniem się w produkcji, a także tzw. zużyciem moralnym. Owy termin został stworzony do nazwania procesu, który biegnie niezależnie od faktu, czy kapitał trwały coś produkuje, czy też stoi bezczynnie. Te dwa procesy nazwano depreciation i oznacza to, że koszt wytworzenia dochodu narodowego to nie tylko zużycie surowców. Tak więc, jeśli łączną sumę amortyzacji, która zaszła w gałęziach produkcyjnych w ciągu roku dołączymy do dochodu narodowego netto, to wówczas otrzymamy wartość wytworzonego w tym roku dochodu narodowego brutto. Jeżeli dochód narodowy brutto sprowadzimy do licznika, a netto do mianownika, to takie zestawienie liczb daje nam wyobrażenie o rozmiarach majątku produkcyjnego zaangażowanego w wytwarzanie dochodu netto. Im ułamek jest mniejszy tym majątek jest gorzej wykorzystywany o ile dochód narodowy netto skonfrontujemy z saldem handlu zagranicznego oraz ewentualnymi stratami w dochodzie wytworzonym, to możemy mówić o dochodzie narodowym podzielonym jeżeli saldo jest ujemne (import >eksport) różnicę tę dodajemy do liczby charakteryzującej dochód narodowy netto (dochód narodowy netto = dochód narodowy wytworzony) otrzymując dochód narodowy podzielony – wówczas dochód narodowy podzielony > od dochodu narodowego wytworzonego. Jeżeli saldo jest dodatnie to odczytujemy je jako eksport >import, wówczas różnicę tę odejmujemy od dochodu narodowego podzielonego otrzymując dochód narodowy wytworzony. Wówczas dochód narodowy wytworzony >od dochodu narodowego podzielonego. W krajach gdzie występuje taki bilans handlowy występuje stała przewaga dochodu narodowego wytworzonego nad dochodem narodowym podzielonym.
b) relacje między dynamiką cen krajowych i zagranicznych:
Terms of trade: Do innych jeszcze i bardzo istotnych czynników mających wpływ na kształtowanie się warunków opłacalności wymiany z zagranicą należą także relacje między dynamiką cen krajowych i zagranicznych w eksporcie i w imporcie – czyli tzw. terms of trade.
Jest to zestawienie względnych zmian cen krajowych i eksportowych danego kraju w stosunku do względnych zmian cen towarów sprowadzanych z zagranicy.
Wyrazić to można przy pomocy formuły:
TOT=Pex1/Pex0 ; Pim1/Pim0 TOT=1 ; TOT > 1 ; TOT < 1
TOT – terms of trade,
Pex1 – poziom cen towarów krajowych ( eksportowych ) w okresie bieżącym ,
Pex0 – poziom cen towarów krajowych ( eksportowych ) w okresie wyjściowym ,
Pim1- poziom cen towarów zagranicznych (importowych ) w okresie bieżącym,
Pim0- poziom cen towarów zagranicznych ( importowych ) w okresie wyjściowym.
Interpretacja tej relacji jest następująca :
TOT= 1 – oznacza że dynamika cen w Europie była równa dynamice cen w imporcie .
TOT > 1 – świadczy o względnym wzroście cen eksportowych w porównaniu ze zmianami cen importowych .
TOT < 1- dowodzi szybszego , relatywnego spadku cen w eksporcie w porównaniu ze zmianami cen importowych .
Wpływ zmian y TOT na sytuację płatniczą kraju jest wypadkową efektu cenowego i wolumenowego. Teoretycy przyjmują że jeśli suma obu cenowych elastyczności popytu jest większa od jednostki, przy zmianie TOT, o sytuacji płatniczej kraju zadecydują relacje wolumenowe. Oznacza to ,że poprawa (TOT >1) spowoduje deficyt bilansu handlowego , a pogorszenie (TOT<1) wywoła nadwyżkę w bilansie.
W przypadku deprecjacji(obniżka kursu) TOT pogarsza się , a w przypadku aprecjacji(wzrostu kursu ) poprawa TOT stymuluje znane reakcje wolumenowe – spadek wielkości eksportu i wzrost importu. Bilans handlowy pogarsza się. Jedną z podstawowych przyczyn nierównowagi zewnętrznej są zmiany TOT oddziaływujące na konkurencyjność towarów krajowych i zagranicznych.
c)fluktuacje kursu walutowego
???Uwzględniając występujący system kształtowania kursu walutowego zauważamy bardzo istotny wpływ tego kursu na opłacalność wymiany handlowej z zagranicą. Kurs ten oddziaływując na poziom cen w eksporcie i imporcie oddziaływuje na równowagę płatniczą kraju. Deprecjacja(obniżka kursu)waluty krajowej prowadzi do spadku cen eksportowych i wzrostu cen importowych. Z kolei aprecjacja(wzrost cen) pociąga wzrost cen w eksporcie i spadek cen w imporcie. Kształtuje to bilans handlowy i kapitałowy. Z stąd też kształtowanie się kursu walutowego i oddziaływanie na ten kurs za pomocą różnych instrumentów a także kształtowania różnych warunków wymiany z zagranicą jest przedmiotem zainteresowania rządów i przedsiębiorstw.
e) środki zagranicznej polityki handlowej państwa:
Oddziaływanie na obroty towarowe i kapitałowe przy pomocy kursu walutowego oraz wewnętrznej polityki kapitałowej i fiskalnej określamy jako politykę zagraniczną przy użyciu instrumentów pośrednich. Odrębną grupę narzędzi wpływających bardziej bezpośrednio na równowagę płatniczą są środki polityki handlowej tj. głównie: cła, narzędzia parataryfowe, instrumenty pozataryfowe. Cła jako podatki na towary importowe i eksportowe są najważniejsze , mają funkcje: fiskalną, równoważącą bilans płatniczy, ochronną wobec rynku krajowego. Narzędzia parataryfowe oddziałują na obroty z zagranicą (są to opłaty wyrównawcze) podnoszą ceny towarów importowanych do ceny krajowej i inne opłaty importowe specjalne, także subsydia eksportowe – dopłaty dla eksporterów (ceny krajowe > od cen zagranicznych – eksport niemożliwy).
Narzędzia pozataryfowe to środki reglamentujące obroty bez oddziaływania na cenę , a przez ograniczenia limitowe co do ilości towarów (kontyngenty) i dewizowe.
12.3 Międzynarodowe systemy walutowe:
a) system waluty złotej:
System waluty złotej oparty był na następujących zasadach:
*waluty poszczególnych krajów miały ściśle określoną wartość w złocie tzw.parytet złota złota
*ilość pieniądza krajowego (banknotów)odpowiadała wielkości rezerw złota posiadanych przez kraj, a banknoty były wymienialne na złoto bez ograniczeń.
*stały kurs waluty krajowej względem innych walut zagranicznych gwarantowały BC utrzymując odpowiednie rezerwy złota.
b) system stałego kursu walutowego:
System stałego kursu walutowego opartego na tzw. pieniądzu niezależnym oparty był na zasadach:
*rządy poszczególnych krajów określiły stałe kursy swoich walut krajowych względem dolara USA.
*waluty krajowe były wzajemnie wymienialne bez ograniczeń.
*BC zapewniały stałość kursu swoich walut, wykorzystując w tym celu posiadane rezerwy walutowe oraz korzystając z kredytów międzynarodowego funduszu walutowego(MFW). System ten zerwał z ustawowo określoną zależnością pomiędzy wielkością rezerw walutowych a ilością pieniądza w obiegu krajowym. Stałość kursu uniemożliwiała bieżące przywracanie równowagi bilansu płatniczego zarówno przez dewaluację(urzędowe obniżenie kursu walutowego) i rewaluację(urzędowe podwyższenie kursu waluty krajowej do obcej). Każda większa korekta wymagała zgody MFW.
W zmiennych kursach walutowych bez interwencji BC na rynku walutowym banki pozwalają na swobodne kształtowanie się kursu waluty krajowej wobec zagranicznej ,a więc uwzględniają działanie praw popytu i podaży na międzynarodowym rynku walutowym. W przypadku interwencii BC na rynku walutowym banki starają się(poprzez sprzedaż i kupno waluty-interwencyjną)oddziaływać na kurs waluty i nie dopuszczać do nadmiernych przejściowych wahań oraz dbają o stabilność kursu w okresach dłuższych.
c) system zmiennego kursu walutowego:
???System zmiennego kursu walutowego z odmianami:
a)bez interwencji BC na rynku walutowym
b)z interwencją BC na rynku walutowym
